لاریونونه؛ ترنم: طالبانو د ټوپک په ميل داسې ووهلم چې لا مې هډوکي درد کوي
په افغانستان کې د طالبانو د حکومت له منځته راتګ سره سم يو شمېر مېرمنو د خپلو حقونو د غوښتنې په اړه د لاريونونه په کولو لاس پورې کړی. خو د دې مېرمنو ګڼې هغه يې د طالبانو له لوري له تاوتريخوالي سره مخ شوي دي. ازادي راډيو له يو شمېر هغه مېرمنو سره غږیدلې چې په دې لاريونونو کې ټپيانې شوي دي. په ترنم څه تیر شول؟ ۳۴ کلنه ترنم د هغې پېښې کيسه کوي چې د لاریون پر مهال ورسره مخ شوې وه وايي، دوی د لاريون له لارې غوښتل چې د خپل حق غوښتنه وکړي، خو طالبانو يې لاريون ته په وهلو ډبولو او هوايي ډزو ځواب ورکړ. ترنم زیاتوي، طالبانو د ټوپک په ميل داسې وهلې چې تر نننه يې د بدن هډوکي درد کوي: ''کله چې موږ لاريون کاووه دوی د تسمو او د ټوپک په ميل باندې زموږ د نجونو په وهلو شروع وکړه، يانې داسې نه وه چې دوی موږ ډارولو، اول يې هوايي ډزې وکړې بيا يې د سړک تر نيمايي پورې نجونو پسې منډې کړې، د يوه ټوپک ميل باندې زه ولګېدم بيا مې نجونو ته وويل چې وتښتئ.'' مریم خپله کیسه داسې تیروي ۳۳ کلنه مريم بيا د طالبانو له راتګ وړاندې د بشري حقونو يو بنسټ کار کوونکې وه وايي، د خپل حق لپاره چې اوس ترې اخيستل شوی، د نورو نجونو سره يې يوځای په لاريون کې ونډه اخيستې وه. دې د سې شنبې، چهار شنبې او جمعې په ورځ پرله پسې په لاريونونو کې ګډون وکړ، خو دوه ځله د طالبانو له لوري ډبول شوې ده. مریم زیاتوي: ''په لومړۍ ورځ يې د اوبو په پايپ مټ ته ووهلم، په بله ورځ هم په همدې ځای ولګېدم ډېر درد يې وکړ، لکه سوځيدلې چې وي، پټ مې پوستکي اچولي، نه پوهېږم چې زهر يې لرل که څه شي په کې وو.'' سره له دې چې مريم دوه ځلي د طالبانو له لوري وهل شوې خو وايي، د خپلو حقونو د ترلاسه کولو لپاره به مبارزې ته دوام ورکړي. طالبانو تېره ورځ اعلان وکړو چې دستي لپاره د حکومت له اجازې پرته هېچا ته لاریون کولو حق نه ورکوي، ځکه د دغه ډلې په وینا اوس مهال لاریونونه د ستونزو د جوړولو په هدف دي. ازادي راډیو هڅه وکړه چې په دې اړه د طالبانو نظر هم ترلاسه کړي، خو د خبرو کولو لپاره چمتو نه شول.
ملګري ملتونه: طالبان د ښځو حقونو ته درناوی نه کوي له محرم پرته د کوره نشي وتلی
په ملګرو ملتونو کې د ښځو د برخې استازې الیسن ډېویډیان چې له کابله یې خبرې کولې ویلي، طالبانو په وار- وار ویلي وو چې د اسلام په چوکاټ کې به د ښځو د حقونو درناوی کوي، خو د هغې په خبره اوس هره ورځ داسې راپورونه را رسېږي چې طالبان د ښځو د حقونو درناوی نه کوي. هغې چې په نیویارک کې دېره خبریالانو ته د ویډیو کنفرانس له لارې له کابله څرګندونې کولې ویلي، اوس ښځې له محرم پرته له کوره له وتلو منع کړای شوي دي. د ملګرو ملتونو دغه چارواکي دا څرګندونې داسې مهال کوي چې په وروستیو ورځو کې د کابل تر څنګ په څو ولایتونو کې په سلګونو ښځې د طالبانو د تګ لارو پر خلاف په لاریون راووتلې. دوی د پاکستان خلاف شعارونه هم ورکول. په ځواب کې د طالبانو د کورنیو چارو وزارت پرون ماښام په یوه اعلامیه کې وویل چې د اوس لپاره دې څوک تر هېڅ نوم او عنوان لاندې د مظاهرو د جوړېدو هڅه نه کوي. د مظاهرو پر مهال د خبریالانو په ګډون ځینې کسان نیول شوي، یا هم وهل ټکول شوي دي. طالبانو د تېرو ورځو مظاهرې د مغرضو کړیو کار بللی او ویلې یې دي له دې وروسته باید له اړوندو ادارو د مظاهرو اجازه واخیستل شي او کره وخت او ځای یې مشخص وي. طالبانو د سې شنبې په ورځ خپله کابینه چې دغې ډلې سرپرسته بللې اعلان کړه چې ۳۳ غړي لري. په ملګرو ملتونو کې د افغانستان پخواني دایمي استازي غلام محمد اسحاقزي په ټویټر کې لیکلي، د طالبانو د ۳۳کسیزې کابینې له ډلې د رئیس د دوو مرستیالانو، کورنیو چارو، دفاع او بهرنیو چارو وزیرانو په ګډون ۱۷غړي د ملګرو ملتونو د امنیت شورا د بندیزونو په لېست کې شامل دي. د طالبانو کابینه چې یوه ښځه هم په کې نه شته، د رئیس الوزرا له خوا چې ملا محمد حسن ورته ټاکل شوی، رهبري کېږي. د کابینې له اعلان وروسته د طالبانو د اطلاعاتو او فرهنګ وزارت مرستیال ذبیحالله مجاهد رسنیو ته وویل چې اعلان شوې کابینه د وضعیت مهار لپاره موقتي پرېکړه وه او په راتلونکې کابینه کې به ټولو اړخونو ته د اړتیا په صورت کې ځای ورکړل شي. د طالبانو د حکومت رئیس الوزرا، ملا محمد حسن له الجزیرې سره په هغه مرکه کې چې پرون خپره شوې، ویلي د افغانستان پخواني چارواکي چې له هېواده وتلي بېرته دې ستانه شي چې د ده په وینا خوندیتوب به یې تضمین وي. که څه هم طالبانو عمومي عفوه اعلان کړې، خو په بېلابېلو ولایتونو کې په هدفي حملو کې ځینې پخواني چارواکي او نورې مخکښې څېرې وژل شوي دي. د طالبانو تُند دریځ ته په پام سره د نړۍ ګڼ هېوادونه د دوی کړنې په دقت څاري او ګوري چې دوی څومره پر خپلو ژمنو عمل کوي. د اسټرالیا د کرکټ ادارې د پنجشنبې په ورځ وویل، تر هغو چې طالبانو د ښځو د سپورټي فعالیت اجازه نه وي ورکړې، له افغانستان سره به د کرکټ ټېسټ لوبه لغوه کړي. دغه مسابقه د نوومبر میاشتې ۲۷مې ته پلان شوې وه. د اسټرالیا رسنیو د طالبانو د فرهنګي کمېسیون د مرستیال احمدالله وثیق خبرې رااخیستي چې ویلي یې دي، فکر نه کوي چې ښځو ته دې د کرکټ لوبې اجازه ورکړل شي. وروسته له هغې چې طالبانو پر افغانستان ولکه ټینګه کړه، د پیسو نړیوال صندوق، نړیوال بانک او د متحده ایالاتو د خزانې وزارت له افغانستان سره خپلې ټولې مالي مرستې بندې کړې، خو چین د چهار شنبې په ورځ اعلان وکړ چې د بشري مرستو، خوړو او کرونا ضد واکسین په برخه کې له افغانستان سره د ۳۱ میلیونه ډالرو په ارزښت ماله مرسته کوي. بل خوا په قطر کې د طالبانو د سیاسي دفتر یوه ویاند سهیل شاهین د چهارشنبې په ورځ د چین په یوه ټلوېزیوني پروګرام کې وویل، افغانستان هیله من دی چې له چین سره همکاري وکړي او د هغه هېواد او ګاونډیو هېوادونو ترمنځ د اتصال په یوې نقطه بدل شي. د ملګرو ملتونو د بشري مرستو د سمون ادارې شااوخوا ۱۱ میلیونه افغانانو ته چې په روان کال کې د لوږې او وچکالۍ له ګواښ سره مخامخ دي، د بشري مرستو لپاره ۶۰۰ میلیون ډالره بېړنۍ بسپنه غوښتې ده. طالبانو د اګسټ پر پنځلسمه پر افغانستان ولکه ټینګه کړه چې د اګسټ تر ۳۱مې په زرګونو افغانان له افغانستانه ووتل، خو د امریکايي وګړو په ګډون ګڼ نور کسان په افغانستان کې وتلو ته انتظار دي. اوس د طالبانو چارواکو ویلي، دوی به ۲۰۰ امریکايي وګړو ته اجازه ورکوي چې درېیم هېواد ته لاړ شي. دا هغه کسان دي چې د کابل له نړیوال هوايي ډګره د امریکا د تخلیې له عملیاتو وروسته په افغانستان کې راګیر پاتې دي. یوه چارواکي د نوم نه ښوولو په شرط ویلي، طالبان اوس د افغانستان د سولې لپاره د امریکا د ځانګړي استازي زلمي خلیلزاد د فشار په نتیجه کې د دغو ۲۰۰ کسانو وتلو ته زمینه برابروي.
کابل کې نن بیا ځینو ښځو لاریون کړی، خو طالبانو یې مخه نیولې
کابل کې نن یو ځل بیا یو شمېر ښځو لاریون کړی، خو د طالبانو لهخوا یې مخه نیول شوې. لسګونه ښځو چې د دشت برچي سیمې څخه یې لاریون پیل کړ، د ازادۍ، خپلو حقونو د خوندیتوب، د پاکستان خلاف او د جګړې ضد شعارونه ورکول. لاریون د کابل د لویدیځ ۱۳مې ناحیې اړوند دشت برچي سیمې څخه پیل شو، خو طالبانو د مزاري څلور لارې وړاندې د مخکې تګ اجازه ور نه کړه. د لاریون کوونکو له ډلې یې ډېرې د طالبانو د واکمنۍ خلاف دي او وايي، دې ډلې یې حقونه تر پښو لاندې کړي دي. مریم چې د پاکستان ضد شعار یې له ځان سره لېږداوه وايي، طالبان یې د غږ له پورته کېدو وېره لري: "طالبان وېرېږي چې موږ خپل غږ رسنیز کړو. دوی وېرېږي چې ناسم کارونه او د پاکستان مزدوري او ټول به یې بربنډ شي. له همدې امله یې زموږ ټیلیفونونه واخیستل او زموږ ټولې ویډیوګانې یې لهمنځه یوړې. دوی اجازه را نه کړه چې خپل ټیلیفونونه هم را وباسوو." خو طالبانو په ځلونو له پاکستان سره خپلې اړیکې رد کړي او وايي، خپلواک دي. د لاریون یوه بله ګډونواله شکېبا بیا له دوی سره د طالبانو لهخوا له دوی سره د شوي تاوتریخوالي خبره کوي: "د طالبانو له یوه سخت مقاومت او تاوتریخوالي سره مخ شوو. دوی موږ سره تاوتریخوالی وکړ او موږ وپاشل شو، ولې بیا هم موږ غواړو نړیوالې ټولنې ته خپل غږ پورته کوو، خو دوی موږ څاري." په ورته وخت کې د اطلاعات روز ورځپاڼې ادعا کړې چې د دې لاریون د خبري پوښښ لپاره یې سیمې ته تللي ۵ خبریالان طالبانو له ځان سره وړي دي، خو ورځپاڼې د دې خبر وروسته وویل، نیول شوي خبریالان یې بېرته پرېښودل شوي. هاخوا طالبان په دې اړه چوپ دي. له کابل ور هاخوا په کندز او بدخشان کې هم یو شمېر ښځو او نارینهوو لاریون کړی، خو په کندز کې بیا د طالبانو د واکمنۍ په ملاتړ او بدخشان کې د دې ډلې ضد غږ پورته شوی. له بدخشانه راپورونه وايي، طالبانو له لاریون کوونکو سره تاوتریخوالی کړی او ځینې یې له ځان سره وړې دي. له پروان هم ورته خبرونه را رسېدلي. سیمه کې یو شمېر خبریالانو ازادي راډیو ته ویلي، طالبانو پر لاریون کوونکو ډزې کړي چې یو شمېر یې ټپیان شوي او ځینې نور یې له ځان وړي دي. د دوی له قوله، ځینې خبریالانو سره هم تاوتریخوالی شوی او وسایل یې طالبانو اخیستي دي. ازادي راډیو له طالبانو د لاریون کوونکو سره د تاوتریخوالي او پر دوی د هوايي ډزو په اړه وپوښتل، خو هېڅ یوه مطبوعاتي غړي یې تر دې دمه ځواب نه دی ورکړی. پرون هم په کابل کې سلګونه کسانو لاریون وکړ او په خپلو شعارونو کې یې د پاکستان ضد ناره پورته کړه. دوی یو ټول ګډونه حکومت غوښت او تر خوا یې په پنجشېر د پیل شوې جګړې د پای غوښتنه کوله. خو په کابل کې پروني لاریونونه هم له تاوتریخوالي سره مله وو او په ماښام یې د طالبانو ویاند ذبیحالله مجاهد رسنیو ته وویل، لا یې حکومت بشپړ نه دی او په داسې یوه وخت کې لاریونونه بې ګټې دي. ښاغلي مجاهد له رسنیو هم وغوښتل چې د نوي حکومت د کار تر پیله، د لاریونونو له خبري پوښښ ډډه وکړي.
په کابل کې له تاوتریخوالي او هوایي ډزو سره مل لاریون
طالبان د سلګونو لاریون کوونکو د خورولو لپاره له هوایي ډزو استفاده وکړه. د لاریون کوونکو سره د تاوتریخوالي په ګډون د خبریالانو د وهلو ټکولو راپورونه هم ورکول شوي دي. دا لاریون څو ساعت وروسته له هغه پیل شو چې د "مقاومت د ملي جبهې" مشر احمد مسعود له خلکو وغوښتل چې د طالبانو پر وړاندې دې ملي پاڅون وکړي. که څه هم طالبانو د لاریون کوونکو او خبریالانو سره تاوتریخوالی رد کړی خو پر ټولنیزو رسنیو چې کومې ویدیوګانې د لاریون کوونکو له خوا خپرې شوي په کې له لاریون کوونکو سره فزیکي چلند او د ډزو غږونه اورېدل کیږي.
د پوهنتونونو ټولګیو کې د هلکانو او نجونو ترمنځ جلاوالي ته منفي او مثبت نظرونه
وسلهوالو طالبانو د پوهنتونونو په ټولګیو کې د هلکانو او نجونو ترمنځ فاصله او پرده ایجاده کړې ده. ځینو کسانو د ټولګیو ترمنځ دغه جلاوالي ته په منفي نظر کتلي او د جنسیتي تبعیض پیلیې ګڼلی دی، ځینو نورو بیا د دې اقدام هرکلی کړی چې نجونې بیا هم کولای شي لوړې زدهکړې وکړي. خو د طالبانو چلند په بېلابېلو ولایتونو کې متفاوت دی، د بدخشان چارواکي وايي، وسلهوال طالبان له اووم ټولګي پورته ټولګیو ته د پرانیستل کېدو اجازه نهورکوي. اوس اندېښنه دا ده چې د پوهنتون د محصلانو په وړاندې هم ښايي د دوی چلند د وخت په تېرېدو سره بدل شي. د پوهنتون استاد ایمل صافي نن د ځوان فکر اوونیز پروګرام کې د ازادي راډیو همکار ته وویل:
د موچيتوب کسب څه وخت رامنځته شو او څه ارزښت لري؟
د ازادي راډیو او,نیز ژوند په شېبو پرګرام د بوټ ګنډونکي یا موچي ګرۍ د کسب تاریخچې ته ځانکړی شوی دی، په پیل کې به واورئ چې: د موچي ګرۍ کسب څه وخت رامنځته شوه؟ او څه ارزښت لري ؟ دا پروګرام د ازادي راډیو خبریاله جوړوي چې د لاندې لېنک په کېکاږلو سره یې اورېدلی شئ:
د اروپا د پارلمان اندېښنه: افغان مېرمنې کرار کرار له خپلو حقونو بې برخې کېږي
اروپايي پارلمان د طالبانو له راواکمنېدو وروسته د افغان ښځو په وضعیت باندې بحث وکړ. د بحث ګډونوالو چې د پارلمان د ښځو د ډلګۍ په نوښت بلل شوي وو اندېښنه وښوده چې که څه هم طالبان وعدې کوي خو په حقیقت کې افغان ښځې کرار کرار له خپلو اساسي حقونو بې برخې ګرځول کېږي. د بحث یوه ګډونواله د بشري حقونو فعاله شهرزاد اکبر وه. شهرزاد اکبر د طالبانو له واکمنۍ دمخه د افغانستان د بشري حقونو د خپلواک کمېسیون مشره وه. نوموړې وویل: "څه باندې ۳۵ میلیونه افغانان پاتې دي. څه باندې نیمايي یې ښځې او نجونې دي له لوږې، اساسي خدماتو له لاسرسي او د خپلو اساسي بشري حقونو یوې تتې راتلونکې سره مخ دي. دوی ستاسو ملاتړ ته اړتیا لري. لکه څنګه چې طالبان د واک د ټینګولو حال کې دي ټول ګورو چې له لویدیځو هېوادونو او رسنیو سره وعدې کوي. په عین حال کې په سیمه کې د خپلو اړیکو په اساس له ناقانونه نیونو، وژنو، کور په کور تلاشۍ، په ښځو باندې له بندیزونه او په پنجشیر باندې د طالبانو د بریدونو په سبب د ملکیانو له زیانمنېدو خبریږو. د طالبانو کړنې د هغوی له ژمنو سره مطابقت نه لري." مېرمن اکبر زیاته کړه، افغان ښځې فکر کوي چې نړیوالې ټولنې یوازې پرېښي او د دوی د برخلیک په اړه کوټلي ګامونه نه پورته کوي. هغې وړاندیز وکړ چې طالبان دې باید مسوول وګرځول شوي او نړیواله ټولنه باید د ښځو د حقونو د خوندیتوب لپاره کوټلي ګامونه پورته کړي. د بشري حقونو دې فعالې داسې وخت د افغان ښځو پر وړاندې د طالبانو له خوا د خنډونو د رامنځته کېدو خبره پورته کړه چې په کابل، بلخ او هرات کې ګڼو ښځو د خپلو حقونو لپاره مظاهرې کړي دي. د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد پرون په یوه خبري کنفرانس کې وویل، ښځې د مظاهرو حق لري، خو دم ګړۍ چې نظام لا په پښو نه دی دریدلی دوی دې صبر وکړي. هغه وویل چې د ښځو حقونه د شریعت په چوکاټ کې تامینیږي: "ښځې په کومو برخو کې چې اسلامي شریعت ورته اجازه ورکړې زمینه ورته برابریږي موږ ډاډ ورکوو. اوس هم په عامې روغتیا کې ټولې ښځې راغلي خپل کار یې پيل کړی. همدا راز په تعلیم او تربیې او لوړو زده کړو کې. یو په یو به نورې برخې هم احیا شي. موږ د دې اندېښنه لرو چې د ښځو امنیت باید له روحي او فزیکي پلوه مطمینه شي." اندېښنې دا دي چې طالبان په ژمنو کې یو څه او په عمل کې بل څه وايي. د راپورونو له مخې د کابل په مظاهره کې په ګډونوالو ښځو باندې د طالبانو د وسله والو له خوا اوښلن ګاز کارول شوی، لاس پرې پورته شوی او له بد چلند سره مخې شوي دي. د اروپا په پارلمان کې د افغان ښځو په اړه د بحث ګډونوال د افغانستان لپاره د اروپايي ټولنې سفیر ون برنټ هم اندېښنه وښوده چې ښځې له محدودیتونو سره مخ دي: "د ښځو او نجونو حقونو ته درناوی به له طالبانو او نوي حکومت سره د هر ډول سیاسي ډیالوګ شرط وي څو یقیني شي چې د تېرو شلو کلونو لاسته راوړنې محفوظې پاتې شي." سفیر ون برنټ د خپلو خبرو په لومړیو برخو کې اندېښنه وښوده چې د ښځو او بشري حقونو د فعالانو په وړاندې د ځینو ځورونو، خنډونو او محدودیتونو راپورونه ور رسېدلي. هغه وویل که څه هم تر دې دمه ډېر ډراماټیک بدلون نه دی رامنځته شوی ځکه د ده په خبره لا اساسي قانون پر ځای دی خو د دې لپاره چې د ښځو د حقونو د خوندیتوب تضمین وشي هر څه څارل کېږي.
'جي شل' هېوادونه ایټالیا کې د کرونا وبا د مهارولو لپاره پر نورو اقداماتو بحث کوي
په پام کې ده د جي شل (G-20) ډلې هېوادونو د روغتیا وزیران نن په ایټالیا کې سره جرګه شي چې د کرونا وبا د مهارولو لپاره پر نورو اقداماتو بحث وکړي. دغه دوه ورځنۍ غونډه به د کرونا ویروس په وړاندې د روانو هڅو ترڅنګ پر نورو وباګانو د غلبې لپاره پر ستراتېژیو متمرکزه وي. د ایټالیا په پلازمېنه روم کې د دې دوه ورځنۍ غونډې تنظیموونکو ویلي، د غونډې هدف د همکاریو، پیوستون او عدالت د یوه قوي پیغام رسول دي چې هېڅوک باید شا ته پاتې نهوي. دغه غونډه د جي شل ډلې د غړو هېوادونو لهخوا تنظیم شوې چې پیاوړی اقتصاد لري او دغه ډله به د اکټوبر په وروستیو کې د یوې سرمشریزې کوربهتوب هم کوي. د ایټالیا د روغتیا وزیر روبرټو سپیرانزا چې پرونیې د رواني روغتیا په اړه د متخصصانو د خبرو کوربهتوب کاوه ویلي، له رواني روغتیا پرته روغتیا او سلامتي ممکنه نهده. ده ویلي چې د کرونا وبا د سختو میاشتو پر مهال رواني روغتیا لا مهمه شوې ده. د جي شل ډلې غړو هېوادونو د روغتیا وزیران به پر دې لارو چارو خبرې کوي چې ساینسي معلومات څنګه سره شریک شي او واکسین په څه ډول لا په عادلانه بڼه ټولو ته ورسول شي. په همدې حال کې د جي شل ډلې یوه غړي هېواد استرالیا نن په نیو ساوټ وېلز او ویکتوریا ایالتونو کې په کرونا ویروس د خلکو د اخته کېدو نږدې ۱،۷۰۰ مثبتې پېښې او د درېیو کسانو مړینه ثبت کړې ده. دغه هېواد هڅه کوي چې د ډېلټا په نوم د کرونا ویروس د نوې بڼې د خپرېدو مخه ونیسي. نیوزیلنډ هم نن د کرونا ویروس ۲۰ مثبتې پېښې ثبت کړي چې پرون هم دغه شمېر پېښې پهکې ثبت شوې وې او چارواکي یې نور هم ډاډمن کړي چې د دغه ویروس د خپرېدو د اوسني بهیر په وړاندې په مبارزه کې لاسبري دي. د امریکا متحده ایالاتو کې د هغو پروګرامونو د ختمولو هڅې روانې دي چې حکومتیې مالي ملاتړ کاوه او په اوونیز ډول د بېکارۍ په بدل کې خلکو ته پیسې ورکول کېدې. د امریکا فډرال حکومت د کرونا وبا له خپرېدو سره سم تېر کال د وزګارتیا په بدل کې خلکو ته د پیسو د ورکړې پروګرام پراخ کړی و. خو په راروانو ورځو کې به دغه امتیازونه پای ته ورسېږي چې له مخې بهیې په ملیونونو وزګار امریکايي وګړي په داسې حال کې چې له غیر یقیني راتلونکي سره مخامخ دي، بېرته د کار بازارونو ته ستنېږي. د امریکا د جانز هاپکنز پوهنتون د شمېرو له مخې په نړۍ کې په کرونا ویروس د اخته کسانو شمېر ۲۲۰ ملیونو دوه لکه ۹۰ زرو ته او په دې ویروس د مړینو شمېر څلورو ملیونو ۵۶ زرو ۲۰۰ ته نږدې شوی دی.
کابل کې د ښځو اعتراض له تاوتريخوالي سره مل و
يو شمېر افغان ښځو کابل کې د دويېمې پرلپسې ورځې لپاره مظاهره وکړه. هغوی له طالب مشرانو څخه وغوښتل چې په راتلونکي حکومت کې ښځو ته ونډه ورکړي او د ښځو حقونه وساتي. اعتراض په تاوتريخوالي واوښت چې لږترلږه يوه ښځه په کې ټپي شوه. طالبانو ويلي چې د اسلام په چوکاټ کې به ښځو ته د کار او زده کړو اجازه ورکړي
کابل کې د ځینو ښځینه فعالانو لاریون د طالبانو له تاوتریخوالي سره مخ شو
یو شمېر ښځینه فعالانې چې په کابل کې یې د خپلو حقونو په موخه د عدالت غوښتنې په نوم لاریون کاوه، د طالبانو له تاوتریخوالي سره مخ شوې. دوی وايي، طالبانو پرې هوايي ډزې وکړې او اجازه یې ور نه کړه چې په سولهییز ډول خپل غږ پورته کړي. له دوی یوه یې نرګس سادات ده چې پر مخ یې وینې روانې دي او وايي، طالبانو پرې ګوزار کړی دی. د اغلې سادات ویډیو هم په ټولنیزو رسنیو خپره شوې چې په کې د هغې یوه بله همکاره له دوی سره د شوي تاوتریخوالي کیسه کوي او وايي، طالبانو هغه وهلې ده. یادو ښځینه فعالانو نن غوښتل د ارګ تر دروازې ځان ورسوي او د خپلو حقونو د غوښتو لپاره د عدالت غوښتنې غږ پورته کړي. له دوی یوه یې نیلوفر نعیمي وايي، طالبانو لومړی د دوی د یو ځای را ټولېدو او لاریون مخه ونیوله او وروسته یې تاوتریخوالی پیل کړی: "لومړی یې ویل چې تاسې بهرنیو چارو وزارت او په ټوله کې د ګلبهار سنټر پر لور د تګ اجازه نه لرئ. وروسته یې هوايي ډزې وکړې او مایع ګاز یې زموږ پر مخ وشېندل او موږ یې سره وپاشلوو." ازادي راډیو هڅه وکړه چې په دې اړه د طالبانو غبرګون هم واخلي، خو له سره د ډېرو اړیکو دوی څوک حاضر نه شول چې په دې اړه څه ووايي. پرون هم یو شمېر ښځې د حکومت د رسنیو د مرکز ترمخه د لاریون پرمهال د طالبانو له تاوتریخوالي سره مخ شوې وې. د طالبانو له واکمنېدو سره سم، د ډېرو ښځو اندېښنه د خپلو حقونو او هغو ازادیو په اړه ده چې وړاندې یې درلودې. که څه هم طالبانو ژمنه کړې چې د اسلامي شریعت په رڼا کې به ښځو ته ازادي ورکوي، خو لا یې دوی ته دندو د تګ اجازه نه ده ورکړې. وروستیو کې د طالبانو یو لوړ پوړي چارواکي عباس ستانکزي دا هم وویل چې د حکومت په ډېرو لوړ څوکیو یعنې وزارتونو کې به ښځو ته ونډه ور نه کړل شي، هغه څه چې د ښځینه فعالانو نیوکه په ځان پسې لري. دا په داسې حال کې ده چې نړیوالې ټولنې بیا له طالبانو غوښتي چې د بشري حقونو او به ځانګړي ډول د ښځو حقونو ته درناوی ولري.
په شلو کلونو کې د ناتو او امریکا له حضور پرته د افغانستان لومړنۍ ورځ
د بهرنیو ځواکونو وروستي سرتیري تېره شپه له افغانستانه ووتل او په دې سره په افغانستان کې د امریکایي او ناټو ځواکونو شل کلن پوځي ماموریت پای ته ورسېد. اوس مهال د کابل هوايي ډګر په بشپړ ډول د طالبانو په ولکه کې دی. امریکايي چارواکو تېره شپه په واشنګتن کې د امریکا د تر ټولو اوږد ماموریت او په افغانستان کې د جګړې د پای اعلان وکړ.
د افغان مېرمنو اندېښنې: طالبان دې په ټولنه کې د دوی حقوق خوندي کړي
له افغانستانه په بشپړ ډول د امریکايي ځواکونو له وتلو وروسته ځینې افغان مېرمنې او نجونې له طالبانو غواړي چې په ټولنه کې د دوی حقوق خوندي کړي. دوی ازادي راډیو ته وویل، که له مېرمنو او نجونو سره د دې ډلې چلند د ۲۰ کاله وړاندې په شان وي، ښځې به ونه شي کړای چې له کورنو را ووځي او بلاخره دوی به هېواد پرېښودو ته اړې شي. مسکا د خپل نامعلوم برخلیک په اړه ازادي راډیو ته وویل: "اوس چې امریکایان ووتل، له طالبانو غواړو چې د دوی حقوق تامین کړي، مېرمنې کارونو ته پرېږدي، لکه د شلو کلو وړاندې ښځې په قمچینو ونه وهي، ښه چلند وکړي، د ښځو حقوق او امتیازونه دې ورکړي." افغان خبریاله لېمه هوتک وايي، که څه هم تراوسه کار ته پرېښودل کېږي، خو خپلې راتلونکې ته اندېښمنه ده، داسې نه چې په کور کېنول شي. مېرمن هوتک له ازادي راډیو سره په خبرو کې له طالبانو داسې غوښتنه وکړه: "امریکایان تېره شپه له افغانستانه ووتل، اوس موږ له طالبانو غواړو چې څه ډول چې نارینه کارونو ته پرېښودل کېږي، د کار اجازه لري، له کوره بهر راوتلای شي، موږ ښځو ته دې هم همدا حق راکړي، موږ د اسلامي شریعت په رعایت سره کولای شو، دندو ته ولاړ شو او امتیازونه ترلاسه کړو." شااوخوا ۱۷ ورځې وړاندې کابل د طالبانو لاسته ولوېد، ټولې ښځینه دولتي کار کوونکې په کورنو کېناستلې، خو درې ورځې وروسته طالبانو په یوې خبرپاڼه کې له ښځینه ډاکټرانو او روغتیايي کار کوونکو وغوښتل چې د اصولو په رعایت سره خپلو دندو ته حاضر شي. په ورته وخت کې د طالبانو د مطبوعاتي ډلې غړي بلال کریمي د سې شنبې په ورځ ازادي راډيو ته وویل چې له دې وروسته ښځې په عادي ډول ژوند ته دوام ورکولای شي او هېڅوک به یې د کار او ټولنیز ژوند مخه ډب نه کړي. ښاغلي کریمي زیاته کړه: "اسلامي امارت په بیا-بیا ویلي چې ښځې به په هېواد کې له ستونزو سره مخ نه شي، مجاهدین به له دوی سره مرسته وکړي، دوی باید اندېښنه ونه لري، د نوي حکومت له بشپړېدو سره به په یو منظم کاري چوکاټ کې د دوی حقوقونه د خوندیتوب په اړه تصمیم ونیول شي." ښاغلي کریمي د نجونو تعلیم او تحصیل ته په اشارې سره وویل چې مېرمنې او نجونې به د تېرحکومت پرتله د امن په فضا کې تحصیل ته دوام ورکوي او له وېرې پرته به ژوند کوي.
په کابل کې پر شکریې بارکزۍ څه تېر شول؟
پر افغانستان د طالبانو له ولکې وروسته له هېواده د مخکښو شخصیتونو او فعالانو د وتلو لړۍ روانه ده. په دې ډله کې هغه نارینه او ښځې هم له افغانستانه وتلي او لاهم د وتلو په حال کې دي چې د هېواد مسلکي او تخصصي پانګه یا مغز بلل کېږي. شکریه بارکزۍ د نامتو ژونالیستانو، با نفوذه سیاستوالو او مخکښو فعالانو له ډلې ده چې د وروستیو پېښو له کبله له هېواده وتلو ته اړه شوې ده. مېرمن بارکزۍ له لندن څخه د سکایپ له لارې له آزادۍ راډیو سره خبرې کړي چې دلته یې لیدلای شئ.
ډاکټرانې طالبانو ته: خپلو دندو ته ستنیږو خو چې کارونو کې مو مداخله ونه کړئ
د روغتیایي څانګو د ښځینه کار کوونکو د کار د دوام په اړه د طالبانو له اعلامیې وروسته، په کابل کې یو شمېر ښځينه ډاکټرانو او روغتیايي کار کوونکو ویلي چې اصولو ته په پام خپلو دندو ته ورستنېږي، خو د دوی حقوق دې پر وخت ورکړل شي. دوی ویلي، طالبان باید د شلو کلونو مخکې په څېر د دوی په کارونو کې مداخله ونه کړي. روغتیايي کار کوونکې مسعودې او ډاکټرې رقیې ازادي رادیو ته وویل: "موږ د دغه اقدام درناوی کوو او خپلو دندو ته ادامه ورکوو، خو په دې شرط چې طالبان له موږ سره د شلو کلونو مخکې په څېر چلند و نه کړي، د ډاکټرانو او روغتیايي کار کوونکو تنخواګانې په وخت ورکړي. -زه چمتو یم خپلې دندې ته ورستنه شم او د کور لګښت وګټم، خو ډارېږم چې طالبان د شل کاله مخکې په شان له ښځو سره چلند و نه کړي، دا زموږ غوښتنه هم وه او دغه اقدام ستایو، خو زموږ تنخواګانې دې د تېر په څېر میاشت په میاشت راکړل شي." شااوخوا دوه اوونۍ مخکې د طالبانو په لاس د کابل له سقوط نه وروسته، د ښوونکو او روغتیايي کار کوونکو په ګډون ټول دولتي کار کوونکي په کورونو کېناستل، خو طالبانو تازه د یوې اعلامېې په خپرولو سره له ښځينه ډاکټرانو او روغتیايي کار کوونکو غوښتي چې د اصولو په مراعتولو سره دې خپلو دندو ته ادامه ورکړي. د روغتیايي کار کوونکو ترڅنګ د منځنیو او ثانوي ښوونځیو ښځینه ښوونکي هم غواړي چې خپلو دندو ته دوام ورکړي. د کابل ښار د یوې لېسې ښوونکې ماري وايي، طالبان باید ټولو ښځینه ښوونکو ته اجازه ورکړي چې خپلو دندو ته دوام ورکړي، ځکه د نوي کهول برخه لېک د دوی له کارونه سره تړلی دی. ماري وایي: "له طالب او مجاهد وروڼو مې هیله ده موږ ښوونکي چې لوړو ټولګیو ته تدریس کوو، اجازه راکړي چې خپلو دندو ته لاړې شو. موږ مخکې هم اصول مراعتول او اوس هم غواړو، د اصولو او حجاب په مراعتولو سره ښوونځیو ته ورشو، ځکه ښوونځیو ته د ښوونکو نه تګ د هېواد د بچیانو له برخلېک سره لوبې کول دي." د دغې اندېښنې په اړه د طالبانو ځواب څه دی؟ د طالبانو د خپرونو د دفتر غړي بلال کریمي د شنبې(د وږې په ۶مه) په ورځ ازادي رادیو ته وویل، ټول روغتیايي کار کوونکي په ډاډ سره کولی شي خپلو دندو ته دوام ورکړي او حقوق یې هم ورکول کېږي. کریمي وایي: "ټول روغتیايي کار کوونکي دې خپلو دندو ته ورشي، اسلامي امارت له دوی سره هېڅ کار نه لري، تنخواګانې یې هم ورکول کېږي، کله چې نوی حکومت جوړ شي یو یې هم نه منفک کېږي، د بانکونو مساله چې حل شوه، تنخواګانې ورکول کېږي." ښاغلي کریمي په نورو دولتي ادارو کې د ښځینه کار کوونکو او ښوونکو د کار د دوام په اړه څه ونه ویل، خو ویې ویل، طالبان له ښځو سره کومه ستونزه نه لري او کولی شي خپلو دندو ته ستنې شي.
د کابل د پېښې د تلفاتو شمیر له ١٠٠ واوښت
د اسوشیتدپریس خبري اژانس د افغان او امریکایی چارواکو په حواله راپور ورکړی چې د کابل هوایي ډګر ته نږدې د برید تلفات له سلو واوښتل. مخکې تر دې د ١٣ امریکایی سرتیرو په ګډون د ٨٥ تنو د مرګژوبلې راپور ورکول شوی وه. د دې برید مسوولیت داعش ډلې منلی. د امریکا ولسمشر جو بایډن پرون په سپينه ماڼې کې یوه خبري ناسته کې وویل چې د دې برید د جوړونکي یې پېژندلي او ژر به ورته سزا ورکړي.
