"مودیرنا" شرکت غواړي د کرونا ضد واکسین یې منظور او په امریکایانو پلی شي
امریکایي مودیرنا شرکت له امریکایي تنظیمونکو غوښتي چې سمدستي ورته اجازه ورکړي چې د کوویډـ۱۹ ناروغۍ پر وړاندې یې واکسین تولید او خلکو ته ورکړل شي. د درمل جوړولو دې شرکت دغه غوښتنلیک پرون دوشنبې(د لیندۍ ۱۰) د امریکا د خوړو او درملو ادارې ته وړاندې کړی دی. د مودیرنا اجرائیوي رئیس سټیفان بینسل وویل، که د خوړو او درملو اداره یې له غوښتنلیک سره موافقه وکړي چې د کرونا د ویروس پر وړاندې د دوی د شرکت له خوا جوړ شوی واکسین خوندي او اغېزمن دی، نو د روانې ډسمبر میاشتې تر نیمایي پورې په میلیونونو امریکایانو ته د دغه واکسین دوه دوزه ورکړي. مودیرنا ویلي چې د دې شرکت له خوا جوړ شوی واکسین د بېلابېلو عمرونو او نژادونو پورې تړلي له ۳۰ زرو زیاتو کسانو باندې ازمویل شوی او اغېزمنتوب یې په سلو کې له ۹۴ زیات ښودل شوی. دې شرکت دغه راز ویلي چې د شاوخوا شل میلیونه ډوزه واکسین تولید ته نژدې شوې او کولای شي چې هغه د روان کال تر پایه د امریکا ټولو برخو ته ولېږدوي. دغه کمپنۍ غواړي چې د واکسین د منظوري لپاره ورته غوښتنه له اروپا هم وکړي او د نړۍ په نورو برخو کې هم اړوندو د درملو او خوړو له تنظیمونکو ادارو سره خبرې مخ ته وړي. مودیرنا په امریکا کې له 'فېزر' وروسته د درمل جوړولو دوهم شرکت دی چې د کرونا ضد واکسین د منظوري لپاره له اړوندې ادارې د رسمي اجازې اخېستو غوښتنه کوي. کرونا تراوسه په ټوله نړۍ له یو میلیون څلورلکو زیات کسان مړه کړي او له ۶۳ زیات وګړي هم پرې اخته شوي دي. د دغه ويروس پر وړاندې درېیم واکسین بریتانوي استرازیینکا شرکت جوړ کړی چې هغه هم په پراخه پیمانه تولید ته نژدې شوی دی. د امریکا د روغتیا او بشري خدمتونو وزیر الکس ازار وویل، که دغه واکسینونه تأیید شي هغه به له کرسمس مخکې په امریکا متحدو ایالتونو کې د لاس رسي وړ وي او دا به د ایالتونو پر هر ګورنر یا والي پورې اړه ولري چې د اخېستو په اړه یې پریکړه وکړي. په متحدو ایالتونو کې له ۱۳ میلیونه زیات وګړي پر کوویډـ۱۹ ناروغۍ اخته شوي دی. یوازې په تیره نومبر میاشت کې څلور میلیونه نور کسان پر اخته شوېو ور زیات شوي دي. د دې اندېښنه شته چې د کورویا مثبتې پېښې به لا ډېرې زیاتې شي ځکه په تېر د ټنکس ګیوینګ یا شکرانې په مذهبي جشن او څو وروستیو رخصتیو کې کورنۍ سره راټولې شوې وې. په عین حال کې په ساینسي چارو کې د امریکا د ولسمشر ډونالډ ټرمپ سلاکار ډاکټر سکاټ اتلاس چې نظریات یې په سپینه ماڼۍ کې د کرونا ضد عملیاتي ډلې له غړو سره په تضاد کې وو، له خپلې دندې استعفا کړې ده. هغه په یوه لیک کې چې نن سې شنبې یې ټویټ کړی، ولسمشر ټرمپ له خپلې استعفا خبر کړی دی. نوموړي چې د عامه روغتیایي خدمتونو یا د عفونت ناروغیو په اړه د رسمي کار تجربه نه لرله څلور میاشتې یې له ټرمپ سره د سلاکار په توګه کار وکړ. د هغه د موقتي کار قرارداد روانه اوونۍ پای ته رسیده. اتلاس د کرونا ویروس د خپرېدو د مخنیوي لپاره د اوږدې مودې بندیزونو، د ښوونځیو د بندولو او د ماسکونو په اغوستو شک درلود چې دا په سپینه ماڼۍ کې د دغه ویروس ضد عملیاتي ډلې د غړیو له نظریاتو سره په ټکر کې و. د ساري ناروغیو د مخنیوي مخکښ ساینس پوه انتوني فاوچي پر هغو معلوماتو چې هغه ټرمپ ته ورکول انتقاد کاوه او ویل یې چې دغه معلومات د کرونا د خپرې شوې وبا په اړه تیر ایستونکي دي یا هغه سم نه دي.
"د ولسمشر غني مخالفت د افغان مذاکراتي پلاوي په منځ کې درز رامنځته کړی"
کابل چاپ نننیو ورځپاڼو د سولې په مسایلو په ځانګړي ډول په دې اړه د ولسمشر غني د وروستي دریځ او د کابل ښار د ککړې هوا په اړه لیکنې او تبصرې کړې دي. مسیر مسير ورځپاڼې د نیویارک ټایمز ورځپاڼې راپور ته په اشارې سره لیکي، چې ولسمشر محمد اشرف غني د سولې پر وړاندې خنډونه جوړوي. په سرمقاله کې راغلي، د جینیوا غونډې وړاندې په دوحه کې د افغان حکومت او طالبانو پلاوي د سولې د خبرو په اجنډا توافق ته رسېدلي وو او په ټیټه کچه لاسلیک هم شوی و، چې یوه کاپي یې د قطر حکومت ته سپارل شوې وه. سرمقاله لیکونکی وړاندې لیکي، له دې وروسته د افغان حکومت پلاوی کابل ته راغی او ولسمشر غني له دې هوکړې سره مخالفت وکړ. د سرمقاله لیکونکي په باور ولسمشر غني ټینګار کوي، چې طالبان دې اساسي قانون او لاس ته را وړنې ومني او له سولې وروسته دې په ټاکنو کې برخه واخلي. د لیکوال په اند له ارګ سره دا ډول شرطونه یوه وړه ډله هم نه مني او دا شرطونه له سولې سره ښکاره مخالفت دی. خو تراوسه ارګ په دې اړه څه نه دي ویلي. هشت صبح هشت صبح ورځپاڼې لیکلي له لومړني توافق وروسته د ولسمشر غني مخالفت د افغان پلاوي په منځ کې درز رامنځته کړی دی. په سرمقاله کې راغلي د پلاوي ځینې غړي د سیاسي هوکړې له مخې د سولې واک د ملي مصالحې عالي شورا بولي او ټینګار یې داده چې ښاغلی غني د مشورې او څار صلاحیت لري، خو د پلاوي یو شمېر نور غړي بیا د سولې بهیر بشپړ واک د ښاغلي غني صلاحیت ګڼي. په سرمقاله کې راغلي، په افغانستان کې د تاوتریخوالي زیاتېدل نېغ په نېغه د سولې له پرمختګونو سره تړلی دی، نو د ورځپاڼې په باور په کار ده، چې ژر تر ژره د سولې پر وړاندې پراته خنډونه یوې خواته شي. اطلاعات روز اطلاعات روز ورځپاڼې بیا د کابل ښار د ککړې هوا په اړه تبصره کړې ده. په سرمقاله کې راغلي، د کابل هوا ډېره ککړه شوې ده، چې بېلابېلې تنفسي ناروغۍ یې رامنځته کړې. وړاندې په سرمقاله کې راغلي تېر کال حکومت د هوا د ککړتیا د مخنیوي یو کمېسیون جوړ کړ، خو د اطلاعات روز په وینا تراوسه یې په دې برخه کې هیڅ هم نه دي کړي. په سرمقاله کې یادونه شوې، دغه کمېسیون یوازې د یو څو اپارتمانونو فلترې بدلې کړي او بس. لیکوال ټینکار کوي د ککړې هوا د مخنیوي لپاره لازمه ده چې په کابل ښار د برېښنا ستونزه هواره شي، دغه شان کابل ښاریان هم باید ځان د خوندیتوب په موخه د ډبرو سکرو پرځای له ګازه او نورو کم لوګیه سونګ توکو کار واخلي.
په امریکا او اروپا کې میلیونونه کسانو ته د "کوېډ۱۹" ضد واکسین تطبیقېږي
په ګڼو اروپايي هېوادونو او دغه راز متحدو ایالتونو کې به ژر میلیونونو خلکو ته د کرونا ویروس پر ضد واکسین ورکړل شي. د فایزر او بیو این ټیک کمپنیو واکسین به د روانې اوونۍ په پای کې په بریتانیا او بله اوونۍ په امریکا کې ګڼ شمېر خلکو ته پیچکاري شي. امریکا، جرمني او بریتانیا به لومړني هېوادونه وي چې په راتلونکو ورځو کې به خپلو خلکو ته د کرونا ویروس پر ضد عمومي واکسین پیل کړي. د امریکا د متحدو ایالتونو او اروپا روغتیايي چارواکي وايي، چې د کرونا ویروس د مخنیوي لپاره به واکسیناسیون په راتلونکو څو اوونیو کې تر نوي میلادي کال وړاندې پیل شي. باور کېږي، چې بریتانیا به لومړنی هېواد وي چې د فایزر او بیو این ټیک کمپنیو له لوري جوړ شوی واکسین د دسمبر په اوومه پیل کړي. همداراز اټکل کېږي، چې له بریتانیا وروسته د دسمبر په لسمه د امریکا د خوړو او درملو ملي اداره دا واکسین تایید کړي او خلکو ته یې پیچکاري پیل شي. په امریکا کې هیڅ درمل تر هغو ډاکتران تجویزولی نه شي چې د خوړو او درملو اداره یې تایید نه کړي. مخکې رویټرز خبري اژانس ویلي و چې فایزر کمپنۍ به د امریکا د درملو او خوړو له ادارې د جواز له ترلاسه کولو ۲۴ ساعتونه وروسته ټولو ایالتونو ته واکسین ورسوي او له خلکو به وغواړي چې د واکسین د ترلاسه کولو لپاره چیري مراجعه وکړي. د امریکا د انتاني ناروغیو او د الرژۍ د ملي انستیتیوت رييس انتوني فاوچي سي این این تلویزیون ته ویلي، لومړی به طبي کارکوونکو او زړو ته واکسین ورکړل شي. له بلې خوا د جرمني چارواکو په وروستیو ورځو کې ویلي چې د اروپايي پارلمانونو له لوري له تاییده وروسته به خپلو وګړو ته روانه میاشت واکسین ورکړي. د جرمني د روغتیا وزیر ینڅ شپان ویلي، فکر کوي چې بیو این ټیک واکسین به د دسمبر تر نیمايي پورې تایید شي. ویل کېږي، چې د اروپا د درملو اداره، چې په اروپايي اتحادیه کې د درملو د تایید او رد واک لري، راتلونکې میاشت د فایزر- بیو این ټیک او دغه راز مودرنا د واکسین په اړه پرېکړه کوي. د دواړو واکسینونو په اړه ویل شوي چې په سلو کې ۹۵ په کرونا ویروس د انسان د اخته کېدو مخه نیسي او هیڅ راز جانبي عوارض نه لری. د اروپايي اتحادیې د درملو د ادارې له اجازې وروسته به د اروپا په ۲۷ هېوادونو کې د روان کال تر پای ته رسېدو مخکې ملیونونه وګړي واکسین شي. د فایزر کمپنۍ د مسوولانو په وینا، هر څوک باید د درو اوونیو په منځ کې دوه ځلې دوه ډوزه واکسین شي.
ایا د ولسي جرګې غړیو خپلې رایې سمې کارولي؟
د افغانستان ولسي جرګې د دوشنبې په ورځ اوه نوماند وزیرانو او یوه نوماند رییس ته د رایې ورکولو پروسه ترسره کړه. په دې ډله کې د ښځو چارو کاندید وزیرې حسینه صافي وه چې رایې وانخیسته. د ولسي جرګې یوه غړې شینکۍ کړوخېل وايي ځینې وختونه وکیلان سیاسي چلند کوي او په کارپوه خلکو ته رایه نه ورکوي. له اغلې کړوخېل سره صفي الله ستانکزي مرکه کړې او د حسینه صافي په تړاو یې په پوښتنې سربېره دا پوښتنه هم کړې چې څومره باوري ده د ولسي جرګې غړیو خپلې رایې سمې کارولي دي؟ د دې مرکې د اورېدو لپاره لاندې لینک کېکاږئ:
د کابل په ګډون پنځو زونونو کې د "کوېډ۱۹" نمونې اخیستل کېږي
د افغانستان د عامې روغتیا وزارت وايي، اوس د کابل او پنځه زونونو په دولتي روغتونونو کې د کرونا ویروس نمونې اخیستل کېږي. د هوا سړښت او د کروناویروس د خپرېدو دوهمه څپه. د افغانستان د عامې روغتیاوزارت وايي، وروسته له دې د کابل او پنځه زونونو په دولتي روغتونونو کې د کروناویروس نمونې اخیستل کېږي. ددغه وزارت د قانون د پلي کېدو د ارزونې رییس خالد احدي وايي، په کابل کې اتلس دولتي او۲۳ خصوصي روغتونونه د کرونا ویروس نمونې اخلي اود همدغو دولتي روغتونونو اړوند ګرځنده ټیمونه هم فعالیت ولري. دغه وزارت وايي، د دغه ویروس د ازمايښت له لابراتوارونو څخه څلور په کابل، شپږ مرکزونه د هرات، ننګرهار، کندهار، بلخ، کندز او ګردیز په ولایتونو او دوه نور لابراتوارونه، د هرات په تورغونډۍ او د فاریاب په اقینه بندرونو کې فعال دي. ددغه وزارت د قانون د پلي کېدو دارزونې رییس خالد احدي وویل: "تراوسه د ټېسټ کولو له کموالي سره مخ نه یو، هیله ده د دغه ویروس په دوهمه څپه کې هم ورسره مخ نه شو، یوازې په هرات ولایت کې مود اکسیجن کموالی درلود چې دا ستونزه بیا حل شوه، خو په دغه ولایت کې د کروناویروس پېښې مخ په ډېرېدو دي." داپه داسې حال کې ده چې د کروناویروس د خپرېدو په لومړۍ مرحله کې ناروغانو په لابراتوارونو کې د ازمایښتي موادو له کمښت او د علایمو په معلومولو کې له ځنډ نه شکایتونه لرل. اوس د دولتي روغتونونو ترڅنګ چې فعال دي، د درملنې خصوصي مرکزونه د پیسو په اخیستو سره، د کرونا ازمایښت ترسره کوي. خو ایا خلک کولی شي د کروناویروس د ازمايښت لپاره په خصوصي روغتونونو کې پیسې ورکړي؟ رویا علمي چې تازه په کرونا ویروس اخته شوې وايي، د دغه ویروس د ازمایښت لپاره د ډېرو پیسو د ورکړې وس نه لري، له همدې امله په ورځو ورځو انتظارباسي چې، دولتي روغتونونه یې د ناروغۍ نمونه واخلي. هغې زیاته کړه: "له هغو ټولو خلکو چې پر دغه ناروغۍ اخته دي هیله کوم چې ځانونه قرنطین کړي، ډېرې میوې وخوري، سوچ ونه کړي ځکه سوچ لامل کېږي چې د بدن معافیت یې ټیټ شي." خو د درملنې د ځینو مرکزونو مسوولین وايي، د بېوزلو ناروغانو لپاره یې ۵۰سلنه تخفیف په پام کې نیولی دی. په کابل کې دیوه خصوصي روغتون رییس رضوان الله احمدزی وايي، د کروناویروس د هر ازمایښت په بدل کې۴۵۰۰ افغانۍ اخلي. د رسمې شمېرو له مخې، د کروناویروس د خپرېدو له پیل راهیسې، په هېواد کې پر کروناویروس د ۱۴۹۱۰۰ مشکوکو اخته کسانو نمونې اخیستل شوي چې ۴۶۴۹۸ یې مثبتې وې.
هرات کې د ایراني تولیدانو د مخنیوي هڅې
د هرات د شیشې پشم د ایراني تولیداتو مخه نیسي. د دې فابریکې محصولاتو له ایران څخه د شیشې وړیو ۹۰ سلنه د وارداتو مخه نیولې او د چاپیریال د ککړتیا په کمولو کې د دې کارخانې رول مهم ګڼل کېږي. نور حال په راپور کې:
بریتانیا د "کوېډ۱۹" ضد واکسین ۲ میلیونه نور ډوزونه هم ترلاسه کړي
بریتانوي چارواکي وايي د کرونا ويروس ضد واکسین ۲ میلیونه نور ډوزونه یې هم ترلاسه کړي دي. د بریتانیا حکومت موافقه وکړه، چې د کرونا ويروس ضد واکسین ۳۵۰ میلیونه ډوزه له ۷ مختلفو تولیدوونکو شرکتونو رانیسي، خو دغه شرکتونه باید د دغه واکسین موثریت ثابت کړي. بریتانیا له وړاندې د کرونا ويروس ضد واکسین ۲ ملیونه ډوزه ترلاسه کړي دي. بریتانیا په پام کې لري، چې څومره ممکنه وي ژر تر ژره خپل ۶۷ ملیونه وګړي د کرونا ويروس پر وړاندې واکسین کړي. ګارډین او فایننشل ټایمز ورځپاڼو راپور ورکړی، د بریتانیا روغتونونو ته ویل شوي، دوی ته ښايي د واکسین لومړي ډوزونه د ډسمبر میاشتې تر اوومې ورسېږي. د لندن د امپریال کالج د ازمیښتي درملو پروفیسور پیټر اوپنشا وویل، دا به حیرانوونکې نه وي که په دې اړه په راتلونکو دوو اوونیو کې یا هم حتی ممکن راتلونکې اوونۍ کوم اعلان وشي. د امریکا په متحدو ایالتونو کې هم هیله ښوول شوې، چې د واکسین پروګرام په ډسمبر میاشت کې تطبیق شي. په امریکا کې روغتیايي چارواکو خبرداری ورکړی، چې تېره جمعه د شکرانې له ورځې وروسته او د کرسمس د جشن پر مهال ښايي د کرونا ویروس پېښې زیاتې شي، بلخوا د څو واکسینونو د ازموینې او تولید په اړه هڅو هم خلکو ته یوه هیله ورکړې ده. د امریکا د انتاني ناروغیو متخصص ډاکټر انتوني فاوچي وویل، په دغه هېواد کې په کرونا ويروس د خلکو د اخته کېدو سطحه ناڅاپه بدلېږي نه. هغه زیاته کړه، په راتلونکو اوونیو کې به وضعیت بدل نه شي، خو په دوو- درېیو اوونیو کې به د مثبتو پېښو د زیاتېدو شاهدان یو. د امریکا د جانز هاپکنز پوهنتون د شمېرو له مخې د امریکا په متحدو ایالتونو کې په کوېډ۱۹ ناروغۍ د اخته کسانو شمېر تېره جمعه د اول وار لپاره تر دوو لکو واوښت. په امریکا کې په ټوله کې په کرونا ويروس یا کوېډ۱۹ ناروغۍ د اخته کسانو شمېر تر ۱۳ ملیونو اوښتی او د مړو شمېر تر دوو لکو او ۶۶۰۰۰ زیات شوی دی. په ټوله نړۍ کې په کرونا ويروس د اخته کسانو شمېر تر ۶۲ ملیونو او اوو لکو زیات دی او د مړو شمېر یونیم میلیونونو ته نږدې شوی دی.
بدخشان کې د ښځینه رستورانتونو زیاتېدل
په فیض آباد کې ښځینه رستورانتونه مخ پر زیاتیدو دي چې دا په ټولنه او ټولنیزو فعالیتونو کې د ښځو د شتون د پراختیا په ګوته بلل کېږي. د رستورانت مسئولین وايي، داسې چاپیریال یې چمتو کړی چې مېرمنې په ګډه خواړه وخوري او مجلس وکړي. نور حال په راپور کې:
غزني کې پر کومانډو ځواکونو موټربم برید
نن سهار شاخوا اته بجې د غزني ولایت په قلعه جوز سیمه کې د ملي اردو د کومانډویانو پر کنډک موټر بم برید شوی دی. د دې چاودنې د تلفاتو شمېر۵۴ تنو ته رسېدلی دی. خو ملي دفاع وزارت ویلي، چې په برید کې ۱۰ سرتېري وژل شوي او ۷ نور ټپیان دي. نور ویډیو کې:
اروپا کې د کرونا ويروس له امله د مړینو شمېر تر ۴ لکو واوښت
په اروپا کې چې ځینې برخې یې د اونیو محدودیتونه او بندیزونه نرموي، په کرونا ويروس د مړینو شمېر تر ۴ لکو واوښت. د اروپا د ناروغیو د مخنیوي او کنټرول د مرکز پر اساس، په تېرو ۸ میاشتو کې چې دا وبا خپره شوې ده، په اروپا کې ۴ لکه ۹۵۰ تنه مړه شوي دي. تر ټولو ډېر کسان په بریتانیا، ایټالیا، فرانسې، هسپانیا او روسیې کې مړه شوي دي. په بریتانیا کې ۵۷ نیم زره، ایټالیا کې له ۵۳ زرو زیات، په فرانسه کې نږدې ۵۲ زره، په هسپانیا کې نږدې ۴۵ زره او په روسیه کې ۳۹ زره کسان مړه شوي دي. د اتلانیتک بلې غاړې، د امریکا په متحدو ایالتونو کې بیا یوازې په نومبر میاشت کې چې څوورځې یې ختمېدو ته پاتې دي، ۴ میلیونه مثبتې پېښې ثبت شوي چې د ورتېرې میاشتې دوه برابره دي. په دې هېواد کې د ورځې په متوسط ډول نږدېوالي یو نیم زر تنه مري او د دې ويروس د خپرېدو له پیله تراوسه له ۲ لکه ۶۶ زرو زیات کسان مړه شوي دي. په امریکا کې د لومړي ځل لپاره په روغتونونو کې د بستري شویو کسانو شمېر هم له نوي زرو اوښتی او ډېرو ایالتونو او ښارونو سختو ټولنیز محدودیتونو او روغتیایي اقداماتو ته مخه کړې. که څه هم په اروپا کې د کرونا ويروس خپرېدل د څو اونیو سختو بندیزونو له امله ورو شوي خو بیا هم دا وچه د دغې وبا مرکز ده او تېره اونۍ د متحدو ایالتونو په نسبت د کرونا ریکارډ پېښې په کې ثبت شوي دي. د جرمني صدراعظمې انګیلا مرکل په خپله اونیزه وینا کې وویل، د کرونا د نوې څپې او نویو بندیزونو سره سره دې هېواد له کله چې د روان کال په پیل کې په اروپا کې کرونا خپره شوې، اوږده لاره وهلې ده. مرکل وویل: "اوس موږ ډېر پوهېږو چې څه ډول خلک پر کرونا اخته کېږي، څه ډول کولای شو له دغه ویروسه ځان وژغورو، د ناروغۍ نښې یې څه دي او درملنه یې په څه ډول کېدای شي." جرمني په نومبر میاشت کې بندیزونه لګولي و، رستورانټونه او بارونه یې بند کړي خو ښوونځي او مغازې یې پرانیستي پريښي و. جرمني دې ته په پام چې تراوسه په هېواد کې د کرونا ويروس د مثبتو پېښو ګراف لوړ دی، دغه بندیزونه د ډسمبر د میاشتې تر۲۰ پورې غځولي خو ګاونډي هېواد یې فرانسې د جمعې په ورځ اعلان وکړ چې هغه سخت بندیزونه به چې له اونیو راهیسې یې لګولي وو، په تدریجي ډول لیرې کوي. پولنډ، هالند، بریتانیا، بلجیم او يو شمېر نورو اروپايي هېوادونو هم د ورته اقداماتو خبره کړې ده. په داسې حال کې چې د نړۍ ډېرې برخې د کرونا دوهمې او دریمې څپې ځپلې، ډېرې هیلې د دغه ویروس پر وړاندې د نویو واکسينونو په جوړېدو پورې تړلې دي. ښایي دغه واکسینونه په راتلونکې ډسمبر میاشت کې بازار ته را ووځې او د راتلونکې ۲۰۲۱ کال تر نيمايي پورې به د نړۍ ډېر خلک ترې برخمن شي.
عابده: د طالبانو او داعش د بريدونو له وېرې پوهنتون ته نه پرېښودل کېږم
ابده باور په بلخ کې د باران روغتیايي انستیټیوت د قابلګۍ څانګې محصله ده. عابده وايي، چې له دوه اونیو راپه دېخوا یې کورنۍ د وسله والو حملو له وېرې اجازه نه ورکړې چې پوهنتون ته ولاړه شي. هغې وویل: " زما پلار او مور د طالبانو او یا هم د داعشیانو له وېرې اجازه نه راکوي چې د خپلو درسونو د دوام لپاره پوهنتون ته ولاړه شم، که وضعیت په همدې توګه دوام وکړي زه اړ یم څو یو کال د بیا ځل لپاره درس ووایم." یوازې عابده نه ده، چې د وسله وال تاوتریخوالي د زیاتېدو او په تحصیلي مرکزونو د ترهګریزو بریدونو له وېرې د خپلو درسونو له دوام پاتې شوې. په بلخ او سمنګان ولایتونو کې چارواکي تاييدوي، چې پر کابل پوهنتون د عقرب میاشتې له تروریستي حملې وروسته په تحصیلي او تعلیمي مرکزونو کې د محصلینو په ځانګړې توګه د نجونو حضور کم شوی. د بلخ والي ویاند منیر فرهاد ازادي راډیو ته ویلي دي، چې تحصیلي مرکزونو ته په دغه ولایت کې هېڅ ډول ګواښ نه شته، خو بیا هم کورنۍ په تحصیلي بنسټونو کې د خپلو اولادونو امنیت ته اندېښمن دي. هغه وویل: " سره له دې چې په بلخ کې تحصیلي او تعلیمي بنسټونو ته هېڅ ډول ګواښ نه شته، خو بیا هم کورنۍ پر کابل پوهنتون له حملې وروسته په پوهنتونونو کې امنیتي وضعیت ته اندېښمن دي او د خلکو ترمنځ یو ډول اندېښنه او وېره پیدا شوې." ښاغلی فرهاد وايي، چې پر تحصیلي مرکزونو تروریستي حملو د خلکو ترمنځ وېره او اندېښنه زیاته کړې، او یادې مسلې په پوهنتونو کې د محصلینو حضور کم کړی. د سمنګان ولایتی شورا مرستیال هاشم سروري هم وايي، چې په کابل کې پر مختلفو تحصیلي او روزنیز مرکزونو له وسله والو حملو وروسته، په دغه ولایت کې هم د تعلیمي او تحصیلي بنسټونو فعالیت کم شوی دی. هغه وویل، چې یوازې په تېره اونۍ کې د طالبانو د حملې له وېرې دری ځلې د سمنګان پوهنتون د محصلینو پر مخ وتړل شو. سروری زیاته کړه: " اندېښنې زیاتې شوي، مونږ یوازې په تېره یوه اونۍ کې څو ځلې د وسله والو حملو له وېرې د پوهنتون د تړل کېدو شاهدان وو، دغې مسلې په پوهنتون کې د نجونو حضور ته صدمه رسولې." د افغانستان د اسلامي جمهوریت د کابینې د فیصلې پر بنسټ د کرونا ویروس د مخنیوي په موخه د قوس له اتمې نېټې د حوت میاشتې تر ۱۵ نېټې ټول تحصیلي موسسات رخصت اعلان شوي. په همدې حال کې ځیني بیا دا تصمیم، تحصیلي بنسټونو ته د متوجه امنیتي ګواښونو له امله بولي. د سیاسي چارو کارپوه محمد ادیب غیاثي یو له همدې کسانو دي. هغه زياتوي: "تر هغه ځایه چې زه پرې پوهیږم د کرونا څخه د مخنیوي مسله یو چل دی، دوی غواړي چې د امنیتي مسایلو په برخه کې شته تشه ډکه کړي او له دې لارې امنیتي ګواښ لرې وساتي." د بلخ پوهنتون مرستیال رشاد جمالیار هم مني چې پر پوهنتونونو د طالب بلواګرو او نورو ترهګرو ډلو حملو په تحصیلي او تعلیمي بنسټونو کې د نجونو حضور له ستونزو سره مخ کړی. ښاغلي جمالیار ازادي راډیو ته وویل،که حکومت نه شي کولای چې شته ګواښونه له منځه يوسي او که همدارنګه دا اندېښنې دوام پیدا کړي نو د اوږد مهالي لپاره به په پوهنتونو کې د نجونو حضور لا ډېر کم شي. هغه زياتوي: "په اوږد مهالي کې ستونزې زیاتوي، مونږ اندېښمن یوو، چې د ګواښونو دوام به په بلخ کې تحصیلي او تعلیمي نظام ګډ او وډ کړي او نجونو حضور نور هم زیان ویني، ځکه چې ټولنه سنتي ده." د یادولو ده چې په بلخ او سمنګان ولایتونو کې کابو شل دولتي او خصوصي پوهنتونونه په اتلسو پوهنځیو کې څه باندې ۱۲۰ زره زده کوونکو ته د په برخه کې خدمات وړاندې کوي.
لا هم کابل کې تابوتونه په علني توګه خرڅېږي
کابل کې په علني توګه او له محدوديت سره سره لا هم د سړکونو پر سر هټيو کې تابوتونه پلورل کېږي. نور په ویډيویي راپور کې:
"که راتلونکې اونۍ پر کرونا د اختهوو شمېر ډېر شي پر ادارو جدي بندیزونه لګېږي"
د افغانستان د عامې روغتیا وزارت په دغه هېواد کې د کرونا ویروس له پراختیا اندېښمن دی. د دغه وزارت مرستیال ویاند نورالله تره کي د جمعې په ورځ ازادي راډيو ته وویل، که په راتلونکي اوونۍ کې د کرونا شمېرې لوړې شي په دولتي او غیر دولتي ادارو به جدي بندیزونه ولګول شي. دی وايي: "دا مهال د ودونو تالارونه بند شوي او که تر راتلونکې یوې یا دوه اونیو پورې د کرونا ویروس پېښې لا زیاتې شي، د بندیزونو دغه موده به وغځيږي، په روانه میاشت کې به ښوونځي هم وتړل شي او که ارقام لوړ شي د دولتي او غیر دولتي ادارو کاري مهالویش به هم دوه وخته شي." د کابینې د پرېکړې له مخې د ودونو ټول هوټلونه به د روان کال د لیندۍ میاشتې له لومړۍ نېټې تړلي وي، دا پرېکړه د سړې هوا او د کرونا د دوهمې څپې راتګ له امله شوې ده. ښاغلي ترکي وویل چې خلک ټولنیز واټن په پام کې ونه نیسي او له ماسکونو ګټه وانه خلي ممکن لوی ناورین رامنځ ته شي. د عامې روغتیا وزارت د معلوماتو له مخې اوس مهال نږدې ۳۰ سلنه افغانان له ماسکونو ګټه اخلي. د افغانستان د عامې روغتیا وزارت وايي، د کرونا ویروس شمېرو کې ۳۰ سلنه زیاتوالی راغلی. دغه فیصدي تر دې وړاندې ۶ سلنه وه. دا په داسې حال کې ده چې په دې وروستیو کې په ټولنیزو رسنیو کې په ځانګړي ډول فیسبوک او ټویټر کې د مړو اعلانونه هم زیات شوي چې ښایې زیات شمېر یې د کرونا له امله ژوند بایلي. په همدې حال کې د کابل ښار اوسېدونکي هم د کرونا ویروس له پراختیا اندېښمن دي. د کابل دوه اوسېدونکي رحم الدین او جلال وايي: "کرونا جدی شوې، خلک واټن نه مراعتوي، عامې روغتیا وزارت هم جدي پلان نه لري، نو اندېښمن یو چې کرونا څپه به لا جدې شي. -له عامې روغتیا وزارت غواړو چې جدي پام وکړي، بندیزونه سخت کړي او هغه خلک جریمه کړي کوم چې واټن نه مراعتوي." د عامې روغتیا وزارت په وینا په تېرو ۲۴ ساعتونو کې د کرونا ۱۲۳ پیښې ثبت شوي او له دې امله درې تنه مړه شوي دي. ویل کېږي چې په ټوله کې نږدې ۴۵ زره او ۸۴۲ تنه په کرونا ویروس باندې اخته شوي چې۱۷۴۰ تن مړه شوي او ۳۶ زره ۲۹۵ تنه بیرته رغیدلي دي.
کرونا ويروس؛ د افغانستان په ګډون نړۍ کې د اخته کسانو شمېر تر ۶۰ میلیونو اوښتی
په داسې حال کې چې په افغانستان کې هم د کرونا مثبتې پېښې په ډېرېدو دي، په نړۍ کې په دې وېروس د اخته کسانو شمېر تر ۶۰ میلیونو اوښتی دی. حاضر دمه تر ټولو ډېرې مثبتې پېښې د امریکا په متحدو ایالتونو کې ثبت شوي دي. د رویټرز خبري اژانس د راپور له مخې، د امریکا روغتیايي چارواکو له خپلو هېوادوالو وغوښتل چې د شکر ایستلو 'Thanks giving' د ورځې په رخصتۍ کې له سفر کولو ډډه وکړي او په دې مناسبت په کورنیو مېلمستیاوو کې راټول نه شي. دوی وايي، له خبرداریو سره -سره ډېر امریکایان د شکر ایستلو د ورځې په مناسبت مېلمستیاوې کوي او یا سفرونه کوي او له همدې کبله باور کېږي چې د کورونا پېښې به نورې هم ډېرې شي. د امریکا د ساري او انتاني ناروغیو د مرکز رئیس ډاکټر انتوني فاوچي یو وار بیا پر خلکو غږ وکړ چې د کرونا لپاره اعلان شوي مقررات رعایت کړي، لکه له یو بله لازم واټن ته پام وکړي، ماسک وکاروي او په یو ځای کې له راټولېدو ډډه وکړي. د امریکا په ځینو ایالتونو کې د کرونا د ډېرېدو له کبله ښوونځي او رسټورانټونه بند شوي او د نیویارک په شان په ځینو ښارونو کې نوي بندیزونه اعلان شوي دي. په همدې حال کې په پام کې ده چې ژر په امریکا کې د کرونا پر ضد عمومي واکسیسناسیون پیل شي. د رویټرز خبري اژانس پر اساس، تر یوې اوونۍ په لنډه موده کې په امریکا کې یو میلیون تنه په کوویډ- نولس اخته شوي دي او اوس په دغه هېواد کې د کرونا د ټولو مثبتو پېښو شمېر ۱۲ میلیونه او ۷۴۲ زرو ته رسېدلی دی. همدا راز په دې هېواد کې ۲ لکه ۶۲ زره تنه په دې وبا مړه شوي دي. د رویټرز د راپور له مخې، په درسته نړۍ کې تر ۶۰ میلیونه ډېر کسان په کرونا وېروس اخته شوي او یو میلیون او ۴ لکه تنه ورڅخه مړه شوي دي. په وروستیو ورځو کې په افغانستان کې هم د کرونا پېښې په بې ساري ډول زیاتې شوي دي. له همدې کبله د افغانستان حکومت د کرونا د لا خپرېدو د مخنیوي لپاره د ښووڼخیو، پوهنتونونو او د ودونو د تالارونو د بندولو پرېکړه کړې ده. د پوهنې وزارت له پرېکړې سره سم، په سړو سیمو کې له لومړي تر شپږم ټولګي پورې د لېندۍ له لومړۍ رخصت کېږي او له اوومه تر دوولسمه د لېندۍ په پنځلسمه رخصت اعلانوي. د لوړو زده کړو وزارت هم ویلي چې د دولتي او خصوصي پوهنتونونو حضوري تدریس به له سبا (شنبې) څخه د کب تر پنځلسمې رخصت وي. همدا راز ټاکل شوې ده چې د شنبې له ورځې د ودنو ټول سالونونه یا تالارونه بند شي. د افغانستان د عامې روغتیا وزارت له شمېرنو سره سم، په هېواد کې په کرونا د اخته کسانو شمېر تر ۴۵ زره او ۷۰۰ تنو اوښتی دی، خو ویل کېږي چې ممکن اصلي شمېر تر دې ډېر وي.
کابل ښاروالي: په کابل کې به د ودونو ټول هوټلونه وتړل شي
د ژمي سړه هوا او د کرونا دویمې څپې یو ځل بیا په افغانستان کې د کرونا ناروغۍ ګراف لوړ کړی دی چې د عامې روغتیا وزارت یې د مخنیوي په پار بېلابېل تدابیر لري. کابل ښاروالي وايي چې د کرونا ناروغۍ د مخنیوي لپاره د عامې روغتیا وزارت پر وړاندیز د کابینې له پرېکړې سره سم به سر له شنبې په کابل کې د ودونو هوټلونه بشپړ تړل کېږي. د کابل ښاروالي د نشراتو رئیس نعمت الله بارکزي ازادي راډيو ته وویل: "د کابینې د پریکړې له مخې د عامې روغتیا وزارت او کابل ښاروالۍ په همغږي باید د ودونو هوټلونه وتړل شي، سر له شنبې د ودونو هوټلونه تړل کېږي، تر هغه به تړلي وي چې د کرونا په مثبتو پېښو کې کموالی نه وي راغلی." د افغانستان د عامې روغتیا وزارت وايي، د کرونا د ناروغۍ د پېښو د ثبت په ۳۵ مه اوونۍ کې د مثبتو پېښو ګراف ۶ سلنې ته راښکته شوی و، خو اوس چې ۴۶ اوونۍ پيل شوې ده، دغه ګراف ۳۰ سلنې ته لوړ شوی. د دغه وزارت مرستیال ویاند نورالله تره کي ازادي راډیو ته وویل، د دوی موندنې ښيې، تر ډېره د کرونا د زیاتوالي لامل په هوټلونو کې ودونه دي. د ښاغلي تره کي په خبره که د کرونا ناروغۍ د مثبتو پېښو ګراف نور هم لوړ شي، ممکن دوه اوونۍ وروسته دولتي کار کوونکي د دوه شیفټه کولو 'دوه برخې' پرېکړه هم وشي، خو په اوس کې په دې اړه غور روان دی. نورالله تره کی وايي چې په تېره یوه شپه او یوه ورځ کې په هېواد کې د کرونا ۲۲۶ مثبتې پېښې ثبت شوي دي. دی زیاتوي: "د هېواد په ټولو لابراتوارونو کې ۱۲۷۸ مشکوکې پېښې ثبت شوي، ۲۲۶ یې مثبتې وې، ۹ تنه مړه شوي، ۸۷ رغېدلي چې له دې سره په افغانستان کې تراوسه د کرونا د مثبتو پېښو شمېر ۴۵۷۱۶ ته رسېږي او ۱۱۲۱ کسان ورنه مړه شوي دي." دا په داسې حال کې ده چې تېره اوونۍ د عامې روغتیا وزارت سرپرست په هېواد کې د کرونا د دویمې څپې خبر ورکړ. کرونا ویروس د لومړي ځل لپاره د ۲۰۱۹ کال په ورستیو کې په چین کې پیدا او وروسته ټولې نړۍ ته په چټکۍ سره خپور شو. د امریکا د جانس هاپکنز پوهنتون د معلوماتو پر اساس تر دا مهاله په ټوله نړۍ کې څه باندې یو میلیون کسان د کرونا له امله مړه شوي دي.
