طالب چارواکی: د نجونو زده کړو په مخالفت کې هیڅوک شرعي دلیل نه لري
د طالبانو د حکومت یوه جګپوړي چارواکي یوځل بیا له خپلو مشرانو غوښتي دي چې د نجونو تعلیم ته اجازه ورکړي. د طالبانو د حکومت د بهرنیوچارو وزارت مرستیال شېرمحمدعباس ستانکزي چې پخوا له متحدوایالتونو سره د سولې په خبرو کې مشر مرکچي هم و، یو ځل بیا ټینګار کړی چې د دوی حکومت باید نجونو ته د تعلیم اجازه ورکړي. طالبانو پر افغانستان له واکمنېدو وروسته سمدستي د نجونو پرمخ د منځیو ښوونځیو او لېسو دروازې وتړلې. د طالبانو مشرانو که څه هم ویلي دي چې د نجونو له تعلیم سره مخالفت نه لري او یادونه کوي چې په دې اړه د پرېکړې لپاره یوې کمیټې ته دنده سپارل شوې خو عملاً یې په نامعلومو دلایلو په دې برخه کې هېڅ اقدام نه دی کړی. ستانکزی چې د طالبانو په مشرانو کې په سپینو خبرو مشهور دی، نن په کابل کې د ګرځندوی د نړیوالې ورځې په مناسبت په خپله وینا کې وویل چې د تعلیم په مخالفت کې هېڅ راز شرعي دلایل نه شته. د طالبانو د بهرنیوچارو وزارت مرستیال شېرمحمدعباس ستانکزي وویل: "په صریحو الفاظو وایم چې تعلیم پر نر او ښځې فرض دی. هیڅوک د دې له وجود او فرضیت څخه انکار نه شي کولای. دا مطلق فرض دی. پر نر او ښځې فرض دی. هیڅوک هېڅ راز دلیل نه لري بې له دې چې یا به یې د طبیعت خبره وي چې زه دا نه منم یا دا ده یا هغه ده، خو شرعي دلیل هیڅوک نه لري." ستانکزي د طالبانو پر مشرانو غږ وکړ چې ژرترژره هلکانو او نجونو ته د زده کړو امکان برابر کړي او د ښوونځیو دروازې د ټولو پرمخ پرانېزي. هغه د ملي وحدت د ټینګښت لپاره هم دا کار مهم وباله. خو په همدې غونډه کې د طالبانو د حکومت د امرباالمعروف او نهی عن المنکر وزیر شیخ خالد حنفي د ښاغلي ستانکزي نظر رد کړ. هغه د دې استدلال پر وړاندې چې تعلیم فرض دی په ځواب کې وویل چې علم فرض نه بلکې مباح دی او زیاته یې کړه چې کله د مباح او د امیر د حکم ترمنځ تعارض راشي د امیر حکم واجب ګرځي. شېرمحمدعباس ستانکزي د نجونو د تعلیم په اړه مخکې هم دې ته ورته څرګندونې کړې وې، خو داسې ښکاري چې د طالبانو لوی مشر او نورو باصلاحیته غړو د ده دا غوښتنه له پامه غورځولې ده. دا څرګندونې د طالبانو په مشرتابه کې د نجونو د تعلیم پرسر د مخالفت څرګندونه هم کوي ځکه له دې مخکې د طالبانو د لوی مشر مرستیال او د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني هم ویلي و، چې دی د نجونو له تعلیم سره مخالف نه دی.
په افغانستان کې د کوېډ۱۹ مثبتې پېښې کمې شوي
د طالبانو د عامې روغتیا وزارت وايي، په روانه میلادي میاشت کې د کرونا ویروس مثبتې پېښې کمې شوې دي. د دغه وزارت ویاند شرافت زمان د دوشنبې په ورځ ازادي راډيو ته وویل، د سپټمبر میاشتې له پیل نه تر دا مهاله ۴ زره مثبتې پېښې ثبت شوي دي هغه وویل: "هغه ډول چې په تېره میاشت یعنې اګسټ کې د کوېډ۱۹ ناروغانو په شمېر کې زیاتوالی راغلی، یعنې ان شمېر یې ۶۰۰۰ ته رسېدلی و، دغه شمېر د سپټمبر په میاشت کې کم دی ۴۰۰۰ پېښو ته ټيټ شوی دی." په کابل کې د افغان چاپان روغتون سر طبیب ډاکتر طارق اکبر هم کوي وايي، په دغه روغتون کې د ناروغانو شمېر کم شوی دی. سره له دې چې نوموړي د تېرې میاشتې ارقام وړاندې نه کړه، خو ویې ویل چې اوسمهال په ورځني ډول له ۶۰ نه تر ۸۰ ناروغان دغه روغتون ته ورځي، چې له دې شمېر تر ۵ کسو پورې په روغتون کې بسترېږي. دا په داسې حال کې ده چې تېره میلادي میاشت د روغتیا نړیوال سازمان هم په افغانستان کې له خلکو غوښتي و، د هغو کسانو لپاره روغتیايي سپارښتنې په پام کې ونیسي چې د کرونا ویروس له ګواښ سره مخ دي. د کابل ښار یو شمېر اوسېدونکو له ازادي راډيو سره په خبرو کې وویل چې په خپلو کورونو کې روغتیايي سپارښتنې جدي په پام کې ونیسي. محبوب له نورو افغانانو نه هم غواړي چې روغتیايي سپارښتنې په پام کې ونیسي. هغه زیاتوي: "زه په کور کې یو سپین ږیری پلار او سپین سرې مور لرم، د دوی لپاره مې تدابیر هم نیولي هم دي او ما خپله هم روغتیايي سپارښتنې په پام کې نیولي." د دې ښار اوسېدونکې ثریا وايي: "دغه ناروغي باید جدي وګڼل شي او موږ هم پام کو چې کرونا مو نه نیسي، تر اوسه خو صحتمنده یو." ډاکتران هم په دې خبره ټینګار کوي. د داخله ناروغیو متخصصه یلدا وايي: "د دې ناروغۍ په وړاندې ځان ساتنه یو ډول ده، خو هغه کسان چې عمر خوړلي دي، د زړه ناروغي، سالنډي، شکر او هغه مېرمنې چې حامله دي باید جدي پام وساتي." ډاکتران سپارښتنه کوي چې د کرونا ویروس نه د ساتنې لپاره باید ټولنیز واټن په پام کې ونیول شي، په ورځني ډول لاسونه څو ځلې به صابون پرېمنځل شي، په سر پټي ځایونو کې له ماسک نه استفاده وشي او له اړتیا پرته باید خلک له کورونو نه ونه وځي. د طالبانو حکومت د عامې روغتیا وزارت د معلوماتو له مخې، په افغانستان کې تر دا مهاله شاوخوا ۲ میلیونه کسانو ته د کرونا واکسین شوی او په ورځني ډول په ټول افغانستنان کې له ۷ زرو نه تر ۸ زرو پورې کسان واکیسن کېږي.
فعالانو له ښځو او نجونو سره د طالبانو چلند ظالمانه وباله
د ښځو ځینې ملاتړې فعالانې، په افغانستان کې له ښځو او نجونو سره د طالبانو چلند «ظالمانه» بولي او د دې چلند د بدلون غوښتنه کوي. د پښتون ژغورنې غورځنګ یوه مخکښه غړې ثنا اعجاز په افغانستان کې له ښځو سره روان چلند ظالمانه بولي او د پای ته رسېدو غوښتنه یې کوي. هغې له ازادۍ راډیو سره په خبرو کې وویل: "پښتون ژغورنې غورځنګ هرځای د محکومیت خلاف خپل غږ اوچتوي او هرځای چې د اساسي بشري حقونو خلاف کار کېږي مخالفت کوي. افغانستان خو زموږ خپل وطن دی، هلته چې د ښځو خلاف چې کوم چلند روان دی، زموږ په اند دا سراسر ظلم دی." بلخوا د کډوالو په چارو کې د ملګرو ملتونو د لویې کمېشنرۍ د اسیاپسفیک څانګې په افغانستان کې د ښځو او نجونو پر وضعیت ژوره اندېښنه وښوده. دغې ادارې پرون په یوه ټویټ کې ویلي، د ښځو پر ګرځېدو راګرځېدو، کار او تعلیم د محدودیتونو تر څنګ، د دوی خوندیتوب ته خطرونه هم متوجه دي. د ملګرو ملتونو دغه اداره وايي د افغانستان د سوکاله راتلونکي لپاره د ښځو او نجونو حقونه باید رعایت شي. د افغانستان لپاره د امریکا د متحدو ایالتونو د نوې شارژدافیرې کرن ډیکر پرون په یو لړ ټویټونو کې ویلي، دوی په افغانستان کې د هغو پروګرامونو ملاتړ کوي، چې د بشر حقونو، په ځانګړې توګه د ښځو او نجونو حقونو ته وده ورکوي. څه باندې کال کېږي، چې طالبانو پر افغانستان ولکه ټینګه کړې، چې په دې موده کې یې نجونو ته تر شپږم ټولګي پورته د نور تعلیم اجازه نه ده ورکړې، دغه راز ښځې هم په اکثرو ادارو کې له کار کولو منع شوي او پر ښځو نور محدودیتونه هم لګول شوي دي. طالبانو په وار- وار ژمنه کړې چې ښځو ته به د شریعت په چوکاټ کې حقونه ورکړل شي او نجونو ته به هم ډېر ژر تر شپږم ټولګي پورته د نور تعلیم اجازه ورکړل شي. پر دغو ژمنو کال واوښت خو په عملي ډګر کې د طالبانو په دریځ کې کوم نرمښت نه تر سترګو کېږي.
کابل کې د نجونو ښوونځيو د بندېدو په اعتراض کې د 'تاوتريخوالي' په نوم نندارتون جوړ شو
په کابل کې د "حاشیې" په نوم د یوې هنرې ډلې لهخوا د "تاوتریخوالي" تر عنوان لاندې د نجونو د ښوونځیو د بندېدو په اعتراض کې لومړنی نندارتون جوړ شو. په کابل کې په دې نندارتون کې راټولې شوې یو شمېر افغان نجونې او ښځې وايي، دا نندارتون د افغان نجونو او ښځو د زړه غږ دی. د دې نندارتون جوړونکی هادي هدایت بیا وايي، غواړي په دې کار سره خلکو ته وښيي، داسې مهال چې ښځې ښووونیزو مرکزونو ته کملاس رسی لري، ولې بیا هم خلاق کارونه کولای شي او ترڅنګ یې د نجونو د ښوونځیو د بندېدو په اړه خپل اعتراض ښودلای شي. د دې ډلې یوې غړې او په دې نندارتون کې ګډون کوونکې فرشتې فرحان ازادي راډیو ته وویل، دوی غواړي چې هر څه ژر د نجونو ښوونځي پرانيستل شي. نوموړې وايي: "نجونې له هر ځای دلته راټولې شوې وې، څو خپلې نقاشۍ او تابلوګانې نندارې ته وړاندې کړي. موږ کولای شو په دې تابلوګانو کې خپل احساسات خلکو ته وښېیو. له اسلامي امارت او نړیوالې ټولنې زموږ هیله دا ده چې هر څه ژر د ښوونځیو دروازې پرانیزي، څو موږ وشو کولای زدهکړې وکړو او د دې ځای په پرتله ډېر کار وکړو." د دې نندارتون یوې بلې ګډونوالې زهره رضايي چې هغې هم په دې نندارتون کې خپله انځورګري نندارې ته اېښې ازادي راډیو ته وویل، په دې کار سره غواړي د افغانستان نجونو او ښځو ته یوه هیله ورکړي. اغلې رضايي وايي: "زه یوه له هغو کسانو یم چې دلته مې خپل اثار نندارې ته اېښي. د بېلګې په توګه یوه تابلو مې دلته اېښي چې د افغانستان نقشه ده او پهکې یوه افغانه مېرمن د زندان تر شاه لیدل کېږي چې د افغان ښځو او نجونو د فعالیتونو د محدودېدو په معنا دي." د اغلې رضایي په خبره، دا نندارتون د افغان نجونو او ښځو د زړه غږ دی. په ورته وخت کې د نندارتون جوړونکي هادي هدایت ازادي راډیو ته د دې نندارتون د جوړېدو د هدف په اړه وویل: "زموږ هدف په یوه ډول فرهنګي مقاومت دی، په اوسني وضعیت کې له تاوتریخوالي پرته یو مقاومت چې د فرهنګ ساتنې په معنا دی. دا موږ لپاره ډېره معنا لرونکې ده چې په دې برخه کې کار کوو." ښاغلی هادي زیاتوي، اوسني وضعیت په هنري پروګرامونو بد اغېز کړی دی. په کابل کې د نجونو د ښوونځیو د بندېدو په اعتراض دا هنري نندارتون داسې مهال پرانيستل کېږي چې له یوه کال زیات وخت وشو چې طالبانو له شپږم ټولګي پورته د نجونو ښوونځي تړلي او لا یې د پرانيستل کېدو په اړه هیڅ هیله نهشته. له طالبانو مو یو ځل بیا له شپږم ټولګي پورته د نجونو د ښوونځیو د پرانيستو په اړه وپوښتل، خو د پوهنې وزارت ویاند عزیزالله ریان او طالب ویاند ذبیحالله مجاهد زموږ پوښتنې ځواب نهکړې. خو له دې وړاندې یې ویلي، له شپږم ټولګي پورته د نجونو ښوونځي د دوی د مشر ملا هبتالله په امر تړل شوي دي.
طالبانو کندهار کې له شپږم ښکته ټولګيو څخه لوړ عمر لرونکې نجونې ايستلي
په کندهار کې د طالبانو حکومت د شپږم ټولګیو څخه ښکته نجونې زده کوونکې، په دې پلمه چې عمرونه یې له ۱۳ کلونو لوړ دي له ښوونځیو ایستلي دي. دغه نجونې چې ډېرې یې د پنځم او شپږم ټولګیو زده کوونکې دي ازادي رادیو ته ویلي، د طالب چارواکو لهخوا اوس ښوونځیو ته نه پرېښودل کېږي. په عین وخت کې د طالبانو د حکومت د کندهار د پوهنې چارواکي هم مني چې د لوړ عمر لرونکي نجونې د ښکته ټولګیو څخه ایستل شوي او کورونو ته استول شوي دي. بلخوا د کندهار اوسیدونکي وايي د ښځينه ښوونځیو تړل او نجوني ښوونځیو ته نهپرېښودل ټولنه د یوې لويي تاریکۍ سره مخ کوي. دا په داسي حال کې ده چې دا مهال په ټول افغانستان کې د شپږم ټولګیو پورته ښوونځي د نجونو پرمخ تړل شوي دي. نور تفصیل د صادق رښتیني په راپور کې د لاندې غږيز فايل په کېکاږلو اورېدلی شئ:
هلمند کې د ځوانانو د ځان وژنې پېښې؛ لاملونه يې څه دي؟
هلمند ولایت کې په دې ورستیو کې ګڼو ځوانانو ځان وژنې کړي چې، تر ټولو تازه پېښه تېره ورځ په مرکز لښکرګاه ښار کې رامنځته شوې، یو کس په خپل دوکان کې خپل ځان خپله زندۍ کړی دی. دوه ورځې وړاندې د هلمند ولایت په مرکز لښکرګاه ښار کې د محمد نعيم په نوم يو هټيوال په خپل دوکان کې ځان په خپله زندانی کړی او وژلی دی. محمد نعيم چې شاوخوا ۳۵ کاله عمر يې درلود، د کورنۍ غړي يې وايي، دوی د هیڅ یوه چاه سره بدي او نور مشکل نه درلود. د محمد نعیم د ځان وژنې لامل تر اوسه نهدی معلوم خو له څېرې څخه ډېر بېوزله ښکاري. څو میاشتې وړاندې په مرکز لښکرګاه کې د عبدالمالک په نوم یو بل ځوان هم ځان وژلی و. عبدالماک چې ۲۳ کاله عمر يې درلوده، د سیمې ځايي اوسېدونکي يې د ځان وژلو لامل بېکار یادوي او وايي، چې نوموړی بېکاره و. د دغې سیمې یوه اوسیدونکی چې د موضوع د حساسیت له امله نهغواړي نوم يې راپور کې خپور شي وايي، عبدالمالک د کار پیدا کولو لپاره ډېرې هڅې وکړې خو بریالی شوی نه و. د لښکر ګاه ښار په لوموړۍ حوزه کې اووه میاشتي وړاندې ۲۲ کلن شمس الله هم ځان ځان وژلی و. د شمس الله ورور حکمت الله وايي، هغه غوښتل چې د کار په موخه د هېواد څخه بهر لاړ شي خو دوی ورته اجازه ورنهکړه او بالاخره يې ځان وواژه. نوموړی وايي: "زما ورور ډېر خوابدی و او ويل يې چې زه ځم له هېواد څخه بهر په کار پسې، زموږ د کورنۍ لهخوا ورته وویل شول چې څه کوې بهر ځې هلته هم حالات خراب دي، یعنې اجازه ورنهکړل شوه خو زما ورور چې زړه يې ډېر تنګ و زموږ په کور کې په یوه خونه ننوتلی و او هلته يي ځان راځوړند کړی و چې موږ ورغلو دی مړ و." ددغه ولایت نور اوسېدونکي هم د یادو ځوانانو د ځان وژلو لامل بېکاري یادوي او پر افغانستان له واکمنو غوښتنه کوي چې ځوانانو ته د کار زمینه برابره کړي. عبدالشکور چې د هلمند ولایت اوسېدونکی دی وايي، په دغه ولایت کې ځوانان د بېکارې له وجهي بهرنیو هېوادونو ته ځي او یو شمېر نور چې بیا بهرنيو هېوادونو د تلو اجازه و نهلري او یا هم اقتصادي ستونزې ولري ځانوژنه کوي. ښاغلی عبدالشکور وايي: "ځوانان چې په کار مصروف وي بیا نو ولې ځانوژنه کوي او یا هم ولې بهرني هېوادونو ته ځي، دوی چې اوس بېکاره دي یا ځانوژنه کوي او یا هم بهرنیو هېوادونو ته ځي، دولت باید ځوانانو ته د کار زمینه برابر کړي." د افغانستان ددغه تر ټولو لوی نفوذ او مساحت لرونکي ولایت ځوانان او خلک د بېکارې له وجهې نه یوازې دا چې دا ځانوژنه کوي بلکې ځينو نورو بیا اعترضونه پیل کړي دي. د هلمند د کار ګرانو د ټولنې یو شمېر کسانو بيا د بېکارۍ له امله پنځه ورځې وړاندې د هلمند ولایت مرکز لښکر ګاه ښار څخه په زرنج موټر سېکل باندې د اعتراض په ډول مرکز پلازمېنې کابل ته حرکت کړی څو خپل غږ پر افغانستان د اوسني واکمنو مشرانوته ورسوي. اختر محمد زهیر چې د هلمند د کارګرانو د ټولنې مرستیال دی، ازادي راډيوته وویل چې د ۶۰۰ کارګرانو په استازيتوب يې دغه حرکت پیل کړي دي. نوموړی وايي: "موږ د هلمند ولایت څخه د ۶۰۰ سوه کسانو په استازيتوب په زرنج موټر سېکل کې پلازمېنې کابل ته راغلو څو خپل ږغ تر رئیس الوزار پورې ورسوو خو دلته موږ څوک دروازې ته هم نهپرېږدي او نه مو هم څوک ږغ اوري، موږ نه پوهېږو چې ایا موږ د افغانستان نه یو، ولې زموږ سره داسې کېږي." دا په داسې حال کې ده چې له دې وړاندې له هغه وروسته چې طالبان پر افغانستان واکمن شوي یو شمېر نور کسانو بیا د بېکارۍ او ډوډۍ د نه لرلو امله هېواد پرېښی او ان په ناقانونه لارو ګاونډیو یا اروپايي هېوادونو ته د رسېدو تکل یې کړی دی.
د کورونو د تلاشۍ لپاره طالبانو د تېر حکومت ښځينه پوليسې بېرته دندو ته ورغوښتي
طالب چارواکو یو شمېر مخکینۍ پولیسې بېرته دندو ته ور غوښتي څو د کور په کور تلاشیو په برخو کې ورسره همکاري وکړي. هلمند هم یو له هغو ولایتونو دی چې شاوخوا ۱۵ ښځینه پولیسې بېرته امنیه قومندانۍ ته ورغوښتل شوي او دمګړۍ په کار بوختې دي. طالبانو داسې وخت ښځینه پولیسې بېرته دندو ته ورغوښتي چې دوی په خپله د تېر نظام پر مهال د حکومتي چارواکو له لوري په دې تورنېدل چې ښځینه پولیسې هدف ګرځوي او له منځه یې وړي. دا ښځې داسې وخت بېرته د پولیسو دنده مخته وړي چې په ټول هېواد کې د طالبانو په بیا واکمنېدو لسګونه زره ښځینه کارکوونکې د زیاتېدونکو محدودیتونو په خاطر په کورونو کښېنول شوي دي. لښکرګاه کې د ښځينه پولیسو مشرې طلاګلې اسوشیتید پرېس سره خبرو کې ویلي چې، طالب چارواکو ترې غوښتي په پوره حجاب کې خپلې دندې مخته یوسي. نوموړې ويلي: "موږ ته یې ویلي چې خپل عزت وساتئ. لکه زموږ عزت چې ساتئ. خپل حجاب وکړئ یعنې په حجاب کې ځئ او راځئ." طلا ګله د شاوخوا پنځلسو ښځینه پولیسو مشري په غاړه لري چې، دوه میاشتې مخکې د طالبانو د امنیه قومندانۍ په غوښتنه دندو ته ورستنې شوي. دوی پخوا د پولیسو په رسمي یونیفورم کې دندو ته تللې خو طالب چارواکو یوازې په اوږدو او سر تر پایه پټوجامو کې د کار اجازه ورکړې. دغو ښځینه پولیسو داسې وخت دندو ته زړه ښه کړی چې ګڼې همکارانې یې پخوا په هدفي بریدونو کې وژل شوې وې. د لښکرګاه د پولیسو غړې قندي ګل اسوشیتید پرېس ته وايي همکارانې به یې هدف ګرځېدلې خو بریدګر به نه وو معلوم او نه به څوک نیول کېدل. نوموړې ويلي: "نه معلومېده چې څوک وو. ویشتلې یې، وژل یې. نه پوهېده چې خارجیانو له خوا وو که د دوی( طالبانو) یا که له هغه خوا وو. خو کس به مړ شو او دښمن به یې نه نیول کېده." یوازې په هلمند کې د مخکیني حکومت د شل کلنې واکمنۍ پر مهال ۱۲ ښځینه پولیسې په هدفي بریدونو کې وژل شوې دي. پخوانیو چارواکو به تل طالبان تورنول چې په هدفي بریدونو کې دا ښځې په نښه کوي او له منځه یې وړي. نګار ۲۰۱۳ کال کې د خپل کور مخته په لښکرګاه کې ووژل شوه. د هغې زوی حامد خان د خپلې مور څو عکسونه په لاس کې نیولي او په ژړغوني غږ وايي چې، مور یې د سولې تږې وه خو دا ارمان یې په ژوند پوره نه شو. نوموړی ويي: "تر پایه تر اخري شېبه چې دا مړه کېدله د سولې نارې یې وهلې ویل یې خدای پاک دې سوله راولي او خدای دې کراري راولي. ماویل ولې؟ ویل يې چې زه ډېره ستړې یمه." تېر جمهوري نظام کې د ښځینهوو پولیسو په تشکیل باندې ډېر کار شوی وو او د اروپايي اتحاديې ترې ملاتړ کاوه. شاوخوا څلور زره ښځینه پولیسې په دندو بوختې وې چې له ډلې یې ځينو په اروپايي او ګاونډیو هېوادونو کې د پولیسو لوړې زده کړې هم درلودې. دمګړۍ په ولایتونو او مرکز کابل کې ډېرې محدود شمېر ښځې بېرته دندو ته ورستنې شوي چې هغه هم د کور په کور تلاشیو په دندو کې ګډون کوي.
د زابل چارواکي: زرګونه کسان په کولرا ته ورته ناروغۍ اخته شوي او ۱۲ مړه دي
د زابل د عامې روغتیا چارواکي وايي، په دغه ولایت کې شاوخوا ۱۳ زره کسان کولرا یا نس ناستي ته په ورته ناروغۍ اخته شوي چې له دې ډلې ۱۲ ناروغان مړه شوي دي. بل خوا په هغه سیمو کې چې دغه ناروغي خپره شوې اوسېدونکې یې روغتیايي خدماتو ته د نه لاسرسي له امله شکایت کوي. نور تفصیل د صادق رښتیني په راپور کې د لاندې لېنک په کېکاږلو اورېدلی شئ:
د زابل فعالان: تاریخي ابدات د له منځه تلو ګواښ سره مخ دي
د زابل لیکوالان او فرهنګپالان وايي، د دغه ولایت تاریخي ابدات د له منځه تلو له ګواښ سره مخ دي. دوی زیاتوي چې وروستیو اورښتونو او سېلابونو او دغه راز تېرو جګړو په دغه ولایت کې تاریخي ابدې په ځانګړې توګه د دغه ولایت تاریخي بالاحصار تخریب کړی چې ترمیم او بیارغوني ته اړتیا لري. نور تفصیل د صادق رښتیني په راپور کې د لاندې لېنک په کېکاږلو اورېدلی شئ:
کابل کې ښځینه محصلانو د طالبانو د ناوړه چلند له امله شکایت وکړ
د کابل د ښوونې او روزنې پوهنتون یو شمېر ښځینه محصلانې شکایت کوي چې د رنګه ټیکریو په سر کولو له امله د پوهنتون د دروازې مسوولو امنیتي کسانو او د طالبانو د ښځینه انظباطانو له لوري ورسره بد چلند شوی. یوه نجلۍ د کابل د ښوونې او روزنې پوهنتون محصله ده. هغه نن شنبه د سپټمبر په ۱۷مه د پوهنتون د دروازې امنیتي مسوولانو او انظباطانو له لوري د بد چلند امله شکایت کوي. دا محصله چې نه غواړي په راپور کې یې نوم واخیستل شي، ازادي راډیو ته وویل: "نن موږ له بد وضعیت سره مخ شوو. موږ ټولې محصلینې سهار کله چې پوهنتون ته راننوتلو په دروازه کې د اسلامي امارت د ځواکونو له لوري سخت قیودات وضع او بد چلند وشو. دې عمل یې د ټولو نجونو روحیه کمزورې کړه او بالاخره د ټولو شدید غبرګون یې راوپاروه." یو بله محصله چې هم نه غواړي د امنیتي ستونزه له امله په راپور کې نوم خپور شي وایي، د دروازې لپاره د طالبانو د مسوولانو تر څنګ نن یې پوهنتون ته دوه کسه ښځینه انظباطانو هم وراستولي چې له نجونو سره یې د چلند کیسه داسې بیانوي: "یوې انجلۍ چې تور ټیکري یې یوازې یو څه سپین ګلان درلودل، طالب ورته وویل چې دا ټیکری نور لرې کړه او پر سر یې نه کړې. دې انجلۍ ورته وویل چې زما اقتصادي وضع بده زه نور ټیکري نه سم اخیستلی همدا ټیکری مې کور کې درلود او پر سر مې کړ، ناڅاپه هغې انجلۍ چې طالبانو له ځان سره د تلاشۍ لپاره درولې وه هغه دا انجلۍ په څپېړه ووهله او ورته یې وویل چې که دې بیا د ټیکري رنګ تور نه وه نور دې نه پرېږدم چې پوهنتون ته ننوځې." خو یوه بله محصله ادعا کوي دې دې لپاره چې په حجاب کې یې یو څو مرۍ وې له دې څخه یې د پوهنتون کارت اخیستی، بد چلند یې ورسره کړی او بیا یې پوهنتون ته پرېښې ده. هغه زیاتوي: "هغې نجونې چې چپنو کې به یې مرۍ یا کوم ګل هم وه، هغوی به یې بې ابه کړې کارت به یې ورنه واخیست او بیا به یې پوهنتون ته پرېښودلې." دا محصلانې وایي ورځ بلې ته پرې د قیوداتو وضع کېدو سره له کوره راوتلو او ان پوهنتون ته له تګه زړونه تور او سختو ننګونو سره مخ کړي دي. دوی د طالبانو د حکومت د لوړو زده کړو او امر بالمعروف وزارت څخه د دې پېښې د رسېدنې غوښتونکي دي. د ازادي راډیو خبریال هڅه وکړه په دې اړه د طالبانو د حکومت د لوړو زده کړو وزارت نظر ولري، خو ویاند یې د راپور تر خپرېدو پوښتنې ځواب نه کړې. خو د طالبانو د حکومت د امر بالمعروف وزارت چې د حجاب په اړه د خپل مشرتابه د فرمان پلي کوونکې اداره ده، وایي د حجاب رنګ اجباري نه دی. د امربالمعروف وزارت ویاند صادق عاکف مهاجر په دې اړه ازادي راډیو ته وویل: "د حجاب په اړه کوم حکم چې راغلی، هغه د حجاب د تور ټیکري په اړه نه بلکې هر هغه څه چې ښځه په کې مستوره او محجوبه وي، هغه که چادري وي که دا تور عربي حجاب وي که ستر پوړنی «ټیکری» وي هغه هر رنګ وي، خو شرط دا نه ده." خو مهاجر وایي که د پوهنتون له لوري کوم ځانګړی یونیفورم وضع شوی وي، دوی یې مسوولیت نه لري. دغه راز د ازادي راډیو خبریال هڅه وکړه په دې اړه چې ولې د نجونو د حجاب رنګه والي باندې نیوکې شوي، د کابل د ښوونې او روزنې پوهنتون د چارواکو نظر ولري، خو ونه توانېد. د کابل د ښوونې او روزنې پوهنتون د کابل پوهنتون په شان له دولتي پوهنتونونو دی چې په بېلابېلو برخو کې سلګونه محصلان لري، خو د دولتي پوهنتونونو لپاره هېڅ کله کوم ځانګړی یونیفورم نه ده اعلان کړل شوی. افغان ښځې او نجونې وروسته له هغه له ننګونو سره مخ شوي چې له تېر یو کال راهیسې طالبانو له واکمنېدو سره د نورو محدودیتونو تر څنګ حجاب او ان مخ پټول یې پرې جبري کړي دي.
افغانستان او د کرکټ نړۍ
مثلث پروګرام دا اوونۍ کرکټ ته ځانګړی دی. د اسیا په کرکټ جام کې د افغان لوبډلې په لوبو او د افغانستان او پاکستان د ټیم او مینه والو په لانجو بحث شوی. تر څنګ یې په راتلونکي نړیوال شل اوریز جام هم خبرې شوي.
ازادي راډيويي مجله؛ شعر ژباړل کېدلی شي؟
تېر کال کې د کتابونو چاپ چارو ته کتنه، د شعر ژباړه، د ارګ پر يوې ماڼۍ خبرې، کندوز کې د بګۍ دود، شعر او يو شمېر نور مطالب په نننۍ خپرونه کې را اخيستل شوي دي. ازادي راډيويي مجله چې هره اوونۍ يې احمد شيبر چمتو کوي پهکې ادبي، فرهنګي، هنري او ټولنيز مطالب را اخيستل کېږي. دا خپرونه د لاندې غږيز فايل په کېکاږلو اورېدلی شئ:
ايا طالبانو رښتيا هم د افغان مېرمنو لپاره امنيت راويستی؟
په ملګروملتو کې د ناروې استازې وايي چې، د طالبانو له واک ته رسېدو څه باندې یو کال وروسته لا هم د افغان ښځو وضعیت ناوړه دی. مونا پول دا خبره په داسې حال کې وکړه چې د افغانستان د بشري حقونو لپاره د ملګروملتو ځانګړي راپورتر په جینیوا کې د ملګروملتونو د بشري حقونو شورا غونډې ته وویل چې، د طالبانو له واک ته رسېدو وروسته افغانان د بشري حقونو په داسې یوه ناورین کې ایسار دي چې نړۍ یې د حل توان نهلري. هغه د ښځو او نجونو د حقونو جدي سرغړونې، د مخالفانو او منتقدانو ځپل او د بیان د ازادۍ پر سر بندیز ته اشاره کړې ده. عصمت څاروان په دې موضوع د ښځو د حقونو له یوې فعالې ښایسته ساپۍ سره مرکه کې او لومړی یې ورته ویلي، طالبان وايي ښځو ته یې امنیت راويستی دی، ستاسو نظر څه دی؟ د اغلې ښايسته ساپۍ مرکه د لاندې غږيز فايل په کېکاږلو اورېدلی شئ:
رينا اميري: د ښوونځيو تړل کېدل په دين او کلتور پورې تړاو نهلري
د افغانستان د بشري حقونو، ښځو او نجونو لپاره د امریکا ځانګړې استازې ویلي د نجونو د تعلیم د مخنیوي په خاطر د طالبانو «ظالمانه او تخریبي» سیاست د دوام لپاره هېڅ توجیه نهده موجوده. رینا امیري دغه څرګندونې یکشنبه وروسته له هغه وکړې چې په پکتيا کې له شپږم ټولګي پورته د نجونو لهخوا یو لاریون وشو. د افغان ښځو او بشري حقونو لپاره د امریکا ځانګړې استازې رینا امیري د نجونو د زده کړو په اړه د طالبانو تګلاره د خواشیني وړ بللې او ویلي یې دي چې، دا کار د افغان نجونو خوبونه ماتوي او افغانستان لا پسې د فقر او نا امیدۍ خواته وړي. مېرمن امیري دغه څرګندونې پرون یکشنبه په خپل ټویټر اکاونټ کې د هغې ویډیو په شریکولو سره کړي چې پهکې د پکتیا نجونې زده کوونکې د لاریون پر مهال ښيي. د پکتیا نجونو وروسته له هغه په مرکز ګردیز کې مظاهرې وکړې چې طالبانو یې د دوو اوونیو په مخه پرانیستل شوي څلور ښوونځي ور وتړل او دوی یې د درسونو دوام ته پرېنښودې. د طالبانو لهخوا د نجونو د مظاهرو مخنیوی او د ښوونځیو د بند ساتلو دوام په کور دننه هم له ګڼو غبرګونو سره مخ شو. د افغانستان پخواني ولسمشر حامد کرزي د طالبانو د دغه اقدام په غبرګون کې پر خپل ټویټر لیکلي: "په پکتيا کې د ښوونځيو د بيا پرانستلو لپاره د لوستو نجونو غږ زموږ د ټولو نجونو غږ او د افغان ملت غوښتنه ده." یو شمېر طالب چارواکو هم په خواله رسنیو د ښوونځیو د پرانیستلو غوښتنې کړي. له هغې ډلې د اوبو او انرژۍ وزارت سلاکار فاروق اعظم په خپله فېسبوک پاڼه لیکلي چې د نجونو په وړاندې د ښوونځیو دروازې باید ژر تر ژره پرانیستل شي، یو کال تېر شو شرعي لارې به هم د دې مسئلې لپاره په نظر کې نیول شوي شوي، د ښوونځیو بند پاتې کېدل د اسلامي امارت په ګټه نهده. د بدنې روزنې او المپيک رئیس نظرمحمد مطمین لیکلي، تر کومه به دا حال وي چې ښوونځي نه له یو مخ بندیږي او نه له یو مخ خلاصیږي. هغه زیاته کړې د ښوونځيو د نجونو لاريون، د نجونو ژړاوې دا ټول اساسي او سم حل غواړي. په کابل کې د طالبانو د حکومت د امنیې قوماندانۍ پخوانی ویاند مبین خان چې په جنرال مبین مشهور دی، په بېلابېلو ټوېټونو کې پر طالبانو نیوکه کړې او له هغوی یې غوښتي چې د ښوونځیو دروازې د نجونو پر مخ پرانیزي. هغه ویلي چې د دغو څرګندونو په خاطر ورته ګواښونه هم شوي. خو اخوا د طالبانو د پوهنې سرپرست وزیر نورالله منیر وايي چې، ګواکې خلک نهغواړي په لرو پرتو سیمو کې خپلې شپاړس کلنې نجونې ښوونځيو ته واستوي. هغه په ارزګان کې د ازادي راډیو خبریال ته وویل: "که تاسو د ارزګان له بازار نه ووځئ د غرو په لمنو، کلیو کې له سپین ږیرو څخه پوښتنه وکړئ خپله تاسو ته در معلومېږي. که په جوماتونو کې پوښته وکړئ چې څو فیصده سپین ږيري اوڅو فصده خلک دې ته تیار دي چې خپلې ۱۶ کلنې لورګانې ښوونځي ته ولېږي، نو له ما بیا د دغې پوښتنې کولو ته ضرورت نه پېښېږي. مطلب موږ او تاسو افغاني ټولنه کې اوسېدلي یو او دلته د خلګو کلتور راته معلوم دی او دغه کلتور هغه څه دي چې ډېر وخت حکومتونو په خیال کې نهدی ساتلي. موږ په دې هکله کوښښ کوو چې داسې شرایط رامنځته کړو چې د خلکو اعتراض هم نه وي او تعیلم هم پر خلکو برابر شروع شي." خو د امریکا ځانګړې استازې رینا امیري په خپل ټویټر کې ویلي چې، د طالبانو دا پالیسي نه په کلتور پورې تړلې ده او نه په مذهب. تر دې وړاندې نړیوالې ټولنې په مکرر ډول د طالبانو له حکومت څخه غوښتي چې ښځې او نجونې د زده کړې او کار له حقه بې برخې نهکړي. خو د دې ډلې چارواکي وايي، چې ښوونځيو ته د نجونو د بېرته تګ لپاره شرایط برابر نه دي. صفي الله ستانکزی
په پکتیا کې د نجونو ښوونځیو بېرته تړل کېدو غبرګونونه پارولي
په پکتیا کې د نجونو پرمخ د تازه پرانیستل شویو ښوونځیو د دروازو تړل کېدو ګڼ غبرګونونه پارولي دي. په پکتیا کې د طالبانو له خوا د نجونو پرمخ د ښوونځیو د دروازو بیا تړل کېدو عکس العملونه پارولي دي. د بشري حقونو د څار نړیوال سازمان د ښځو برخې مسوولې هیدر بار ازادي راډیو ته وویل: "له بده مرغه دې واقعیت ته په کتو چې طالبانو په پکتیا کې د دغو نجونو ښوونځي بېرته وتړل، دا پیغام ورکوي، چې طالبان اجازه نه ورکوي چې نجونې عملاً ښوونځیو ته لاړې شي. دا د افغان نجونو، ښځو او په ټوله کې د افغانانو لپاره تیاره راتلونکی په ډاګه کوي، ځکه یو هېواد هېڅکله نه سوکاله کېږي، چې نیمايي برخه یې نالوستې وي." د قلم لار ټولنې مشر مطیع اله ویسا ازادۍ راډیو ته وویل، په پکتیا کې د طالبانو پروني اقدام ګڼ افغانان نهیلي کړي دي. ویسا وویل: "خلک سخت ناامېده دي. پلرونه ناامېده دي. ولس ناامېده دی. له دولت څخه د ولس غوښتنه دا ده چې د نجونو پرمخ دې ښوونځي نه بندوي. دا یو غیرعادلانه پرېکړه وه. دا له ولس سره ظلم دی، دا ولس په تیاره کې ساتل دي." شاوخوا دوې اوونۍ مخکې د پکتیا په مرکز ګردېز او څمکنیو ولسوالۍ کې د نجونو منځني ښوونځي او لېسې بېرته پرانیستل شوې، خو پرون ګڼو نجونو د دغو ښوونځیو تړل کېدو په اعتراض لاریون هم وکړ. د طالبانو د حکومت ویاند ذبیح اله مجاهد تېره اوونۍ یوې خبري غونډې ته ویلي وو چې څېړنه کوي دا ښوونځي د چا په امر فعاله شوي دي. د پښتون ژغورنې غورځنګ مشر منظور احمد پشتین پرون په خپل رسمي فېسبوک کې لیکلي، په پکتیا کې د نجونو پرونی لاریون د ستایلو وړ دی. پشتین لیکلي: "باید د نړۍ هر وګړی او تنظیم د افغانانو د حقونو لپاره د افغانانو غږ غبرګ کړي." بلخوا د ښځو او نجونو د حقونو فعالې نظیفې حقپال ازادۍ راډیو ته وویل: "هیله مې دا ده افغانان په نورو ولایتونو کې هم پاڅېږي، خپل غږ پورته کړي او خپله خپل حاکمیت په بېلابېلو ډولونو په لاس کې ونیسي. که هغه د مشرانو غونډې او جرګې وي، اعتراضونه وي یا هم په لیکلي ډول یا هم ټولنیزو رسنیو کې پر دوی اعتراض وکړي، چې له علم نه محرومول ظلم دی. هېچا ته باید دا اجازه ورنه کړي." د طالبانو د پوهنې سرپرست نور اله منیر په زمري/ اسد میاشت کې ویلي وو چې، د نجونو ځینې ښوونځي د کلتوري محدوديتونو له امله تړل شوي، خو پرون ګڼو فعالانو په ټولنیزو شبکو کې لیکلي چې د افغانانو په کلتور کې د نجونو د تعلیم مخالفت اساس نه لري. نن ۳۵۸مه ورځ ده چې طالبانو په افغانستان کې نجونو اجازه نه ده ورکړې، چې تر شپږم ټولګي پورته نورې زده کړې وکړي. د ماشومانو د ملاتړ لپاره د ملګروملتونو مرستندوی صندوق یا یونېسف وايي چې په افغانستان کې اوسمهال درې میلیونه نجونې له زده کړو پاتې دي. یونېسف په یوه بیان کې چې د وږي په اتلسمه نېټه پر ټویټر خپور شو له طالبانو وغوښتل چې پر خپلو پرېکړو بیا غور وکړي او د ټولو نجونو ښوونځي پرانېزي. د طالبانو د پوهنې وزارت مخکې ویلي وو، چې د ټولو نجونو پرمخ د ښوونځیو د بیا پرانیستل کېدو په اړه د دوی طرحه مشرانو ته رسېدلې، خو میاشتې وشوې، دغه ښوونځي لا هم نه دي پرانیستل شوي.
