اروپايي ټولنه: له طالبانو سره تعامل د رسمیت پېژندنې په معنا نه دی
اروپايي ټولنه په افغانستان کې د خپل ماموریت د بیا پیل په اړه غور کوي. دغې ټولنې ژمنه کړې چې څه باندې یو میلیارډ ډالر به په مختلفو برخو کې له هغې جملې د روغتیا او زده کړې په برخه کې په افغانستان کې لګوي. د اروپايي ټولنې د بهرنۍ تګلارې ویانده نبیلې مسرالي ویلي چې افغانستان کې خلکو ته د مرستې رسونې په خاطر له طالبانو سره تعامل کوي، خو حکومت یې په رسمیت نه پېژني. مصطفی صدیقي له مسرالي سره خبرې کړي او په سر کې یې له هغې پوښتنه کړې چې ولې د طالبانو حکومت په رسمیت نه پېژني.
د افغان نجونو د تعلیم په ملاتړ انلاین کمپاین؛ تر یو ملیون زیاتو کسانو برخه اخیستې
په افغانستان کې د نجونو د تعلیم په ملاتړ په پیل شوي انلاین کمپاین کې تر یو ملیون زیاتو کسانو برخه اخیستې ده. پر افغانستان د طالبانو د واکمنۍ تر ۷۰ زیاتې ورځې کېږي او تر ۴۰ زیاتې ورځې کېږي چې دغې ډلې نجونو ته تر شپږم ټولګي پورته د تعلیم اجازه نهده ورکړې. دې مسئلې د نړۍ په بېلابېلو برخو کې افغانې ښځې او نجونې اندېښمنې کړې دي، ځکه ۲۰ کاله مخکې د طالبانو په لومړۍ واکمنۍ کې هم نجونو تعلیم او ښځو کار نهشوی کولای. د افغان نجونو او ښځو دغه ګونګ برخلیک د دې سبب شوی چې د نړۍ له ګڼو برخو د دوی په ملاتړ غږ پورته شي. د ښځو د حقونو فعالې زرقا یفتلي، د افغانستان د بشري حقونو د خپلواک کمېسیون پخوانۍ مشرې شهرزاد اکبر او د نوبل د سولې جایزې ګټونکې ملالې یوسفزۍ په یوه انلاین کمپاین کې د څه باندې یو ملیون کسانو لاسلیک اخیستی دی. دوی «د افغان نجونو ترڅنګ ودرېږئ» په نوم انلاین کمپاین او په ټویټر کې «افغان نجونو ته د تعلیم اجازه ورکړئ» په نوم د هشتګ ټویټري کمپاین پر مخ وړي. دوی په خپل انلاین کمپاین کې یو لیک هم خپور کړی چې ځینې ځانګړې غوښتنې یې پهکې کړې دي. یوه غوښتنه دا ده چې طالبان دې ژر تر ژره نجونو ته د تعلیم اجازه ورکړي او د نړۍ د ۲۰ لویو اقتصاد لرونکو هېوادونو (G20) ډلې له رهبرانو غوښتنه شوې چې دوی هم له طالبانو وغواړي نجونو ته د تعلیم اجازه ورکړي او د دې کار د ملاتړ لپاره فوري بودجه برابره کړي. په لیک کې د اسلامي هېوادونو له مشرانو هم غوښتنه شوې چې طالبانو ته څرګنده کړي، دین ښوونځیو ته د نجونو د تګ مخه نهنیسي. په دې انلاین کمپاین کې تر یو ملیون ډېرو کسانو لاسلیکونه کړي او په ټولنیزو شبکو له دې ډلې ټویټر کې په دې اړه د هشتګ کمپاین لاس په لاس کېږي. د دغه هشتګ یوه کاروونکې سمیرا حمیدي چې د ښځو د حقونو یوه مدافع ده وايي: "طالبان د هغو کسانو په توګه چې د افغانستان کنټرولیې په لاس کې دی، باید بشري حقونو په ځانګړي ډول د ځوانو نجونو حقونو ته درناوی وکړي او د نجونو ښوونځي بېرته پرانیزي. دوی باید تر شپږم ټولګي پورته ښوونکو او نجونو ته اجازه ورکړي چې خپل درسونه پیل کړي. دوی دې شرایط تر دې محدود او د افغان نجونو راتلونکی دې نور هم نهتیاره کوي." د نجونو د تعلیم فعالې او د نوبل د سولې جایزې ګټونکې ملالې یوسفزۍ چې د دغه انلاین کمپاین یوه برخهواله ده، په خپل ټویټر کې لیکلي: "افغانې ښځې د خپل ځان په باب خبرې کوي او د تعلیم لپاره خپل حق غواړي. باید د دوی ترڅنګ ودرېږو." د افغانستان د بشري حقونو خپلواک کمېسیون پخوانۍ مشرې شهرزاد اکبر چې د دې انلاین کمپاین بله چلوونکې ده، په خپل ټویټر کې لیکلي: "دا چې طالبانو د نجونو د تعلیم مخه نیولې ده، موږ نهشو کولای چې شا ته لاړې شو." دا کمپاین داسې مهال پیل شوی چې د اګسټ پر ۱۵مه پر کابل هم د طالبانو د ولکې له ټینګولو وروسته تر شپږم ټولګي پورته نجونو ته د تعلیم اجازه نهده ورکړې. په کندهار کې د لرن افغانستان (Learn Afghanistan) د بنسټ مشره پښتنه درانۍ وايي په دغه انلاین کمپاین کې دوی هم برخه اخیستې ده: "موږ ټولو پر یوه کمپاین کار کړی دی او له ټولو غوښتنه شوې چې لومړی ښوونځي پرانیزئ. دوهم د ښوونځیو اړتیاوې پوره کړئ. درېیم باید پر طالبانو فشار راوستل شي چې د نجونو ښوونځی ستاسو له سیاست سره کار نهلري. له طالبانو دا سؤال کوو که د افغانستان لپاره دومره جنګېدلي یاست او اوس دومره په ټینګه وایاست چې اوس افغانستان جوړوو، نو چې جوړوئ یې د افغانستان لور ښوونځي ته پرېږدئ." نجونې یوازې په کندز، بلخ او جوزجان ولایتونو کې کولای شي چې تر شپږم ټولګي پورته هم خپلو زدهکړو ته دوام ورکړي. د طالبانو د مطبوعاتي ډلې یوه غړي بلال کریمي ازادي راډیو ته په یوه لیکلي پیغام کې ویلي چې دوی پر یوه طرحه کار کوي او له مخې بهیې نجونې وکړای شي تعلیم وکړي. ده لیکلي چې هڅه کېږي په فزیکي او رواني لحاظ د نجونو لپاره چاپېریال خوندي او له اسلامي اصولو سره برابر شي. څه کم دوه اوونۍ مخکې د ماشومانو د ملاتړ لپاره د ملګرو ملتونو د مرستندوی صندوق یا یونېسف مرستیال مشر عمر عبدي کابل ته تر سفر وروسته ویلي و، د طالبانو د پوهنې وزیر ورته ویلي چې دوی پر یوه پلان کار کوي چې په یوه یا دوو میاشتو کې به بشپړ شي او د پلان له مخې به نجونو ته تر شپږم ټولګي پورته هم د تعلیم اجازه ورکړل شي. خو تر اوسه معلومه نهده چې د طالبانو دغه طرحه به کله بشپړه او عملي بڼه خپله کړي.
د طالبانو واکمني؛ خلک: ډېری مېرمنې بې کارۍ په رواني ناروغیو اخته کړي
ځينې افغان مېرمنې له طالبانو د وېرې او بې کارۍ له امله په رواني ناروغیو اخته شوي دي ان ځینې دا مېرمنې له ستونزو د خلاصون په خاطر د ځان وژنې فکرونه هم کوي. ۲۲ کلنه مریم رضايي د طالبانو د حکومت له راتګ مخکې د خپل خوشاله ژوند کیسه کوي، نوموړې تېر حکومت کې هم خپلې زده کړې کولې او هم یې د هرات په یوې سیمه ییزې راډیو کې کار کاوه. خو په وینا یې اوس ورځ ورته خوشالونکې نه ده، په کور ناسته ده او د زده کړو او کار په ټولنه ډګر کې حضور نه لري. درې میاشتې په کور ناستي هغه په رواني ناروغیو په ځانګړي ډول، ژور خپګان اخته کړې او ان کله خو فکر کوي چې ځان وژنه وکړي او ځان له ستونزو خلاص کړي. مریم وایي: "کله چې فکر کوم، ازادي، امنیت او حقونه نه لرم او ټولې لاسته راوړنې مې وبایللې، زما لپاره سخته ده. دا حالت لامل کېږي چې روحي حالت مې وبایلم او ځان یو پوچ انسانه وبولم، فکر کوم په زندان کې یم او خپل مرګ ته منتظره یم." د طالبانو د واکمنۍ پیل د ښځو د ټولنیزو خپلواکیو د پای په معنی ګڼل کېږي. دوی د طالبانو تر بیرغ لاندې د ښځو اوسنی وضعیت د عمري بند په څېر بولي. د کابل اوسېدونکې او د حکومت کار کوونکې ښایسته افغان هم له ورته یو حالته ځورېږي. دا هم د زرګونو نورو ښځو په څېر بې دندې شوې او بې کارۍ په ژور خپګان اخته کړې ده، ښایسته وايي، له یوې خوا یې خپل ارزښتونه چې ورته مهم و، بایللي او له بلې خوا د ډېرو ښځو مالي سرچینې بندې شوي دي. د ښایستې په خبره: "ډېرې له دندو لېرې شوي دي او اوس یې دندې معلومې نه دي. دا چې راتلونکی یې معلوم نه دی، په فکر او اعصابو یې منفي تاثیر کړی او روحي حالت یې ور خراب کړی. اوس ټولې ښځې بې دندو او په کور ناستې دي. زما روحیه ډېره خرابه شوې ده، دنده مې له لاسه ورکړه او د خپل راتلونکي په اړه اندېښمنه یم." په افغانستان کې د طالبان له بیا واکمنېدو دوه میاشتې تېرېږي خو دې موده کې یې ښځو ته د زده کړو او کار اجازه نه ده ورکړې چې د دې کار پایلې په دوی کې د رواني ناروغیو د ډېرېدو لامل شوي دي. هاخوا ارواپوهان وايي، د طالبانو د حکومت له بیا راتګ سره په ښځو کې رواني ناروغۍ ډېرې شوي دي او د دوی پر کارونو د محدودیتونو لګول به یې وضعیت نور هم خراب کړي. که څه هم د طالبانو د حکومت له بیا راتګ وروسته په رواني ناروغیو د اخته کسانو دقیق شمېر نه دی معلوم، خو د رواني درملنو د ډاکټرانو په کتن ځایونو کې بیروبار ډېر شوی دی. روان پوه ولید حسین خېل چې په کابل کې کتن ځای لري وايي، په ښځو کې د رواني ناروغیو زیاتېدلو لاملونه په کور د دوی کېناستل او بې وزلي ده. د حسین خېل په خبره: "بې وزلي، بې کاري او اقتصادي ستونزې د ژور خپګان لامل کېږي چې تر ډېره ښځې ترې متاثره کېږي. په ژور خپګان کې د انسان خوب کمېږي، اشتها ختمېږي، له ټولنې لېرې کېږي، بدچلنده کېږي، وزن یې کمېږي، ټولنیزې اړیکې یې خرابېږي او د ځان وژنې فکر ورته پیدا کېږي چې ډېره خطرناکه خبره ده." په ۲۰۰۱ میلادي کال کې د امریکا په مشرۍ د نړیوال ائتلاف له خوا د طالبانو د واکمنۍ په ختمېدو سره د ښځو په ژوند کې یو نوی باب پیل شو. په تېرو شلو کلونو کې یې د زده کړو ترڅنګ د کار حق هم درلود، خو د طالبان په بیا راتګ سره ځينې ښځې په دې باور دي چې له خپلو اساسي حقونه لکه له زده کړو او کار محرومې شوي دي. د هرات د حوزوي روغتون د رواني روغتیا مسوول وحید نورزاد وايي، په ښځو کې د رواني ناروغیو د ډېرېدو ترڅنګ، د طالبانو په حاکمېت کې په کورونو کې له ښځو سره تاوتریخوالی هم ډېر شوی دی. نورزاد زیاتوي: "زموږ ډېر ناروغان په دې وروستیو کې ښځې دي، د ښځو د حقونو فعالانې، دولتي کار کوونکې، خبریالانې او نور هغه کسان چې په تېر حکومت کې یې ټولنیز فعالیتونه درلودل او اوس یې دندې او مصروفیتونه نشته. په اوس وخت کې زموږ ناروغان واقعاً ډېر شوي دي. زموږ ځېنې ناروغان د لوږې او بې کارۍ له امله دي چې په دې وروستیو کې د ښځو او ماشومانو پر وړاندې کورنی تاوتریخوالی هم ډېر شوی دی." روانپوهان په رواني ناروغیو اخته کسانو ته د ژوند چاپیریال، لوبو او د سفر کولو وړاندیز کوي، خو د افغانستان اوسنیو شرایطو او ناوړه اقتصادي وضعیت ته په کتو، ډېرې مېرمنې د دې ډول وړاندیزونو د عملي کولو توان نه لري. په ورته وخت کې روانپوهان دا هم وايي چې د ښځو په زده کړو او فعالیتونو د محدودیتونو دوام، د رواني ناروغیو کچه په بې ساري توګه لوړولای شي او ان د دوی باور دا دی چې ځینې مېرمنې ښايي ځان وژنه هم وکړي.
د افغانستان د وضعیت په اړه د نړیوالې ټولنې پر چوپتیا د ځینو افغان مېرمنو اعتراض
یو شمېر افغان مېرمنو د افغانستان د اوسني وضعیت په اړه د ملګرو ملتونو سازمان، نړیوالې ټولنې او د بشري حقونو بنسټونو د چوپتیا پر ضد خپل د اعتراض غږ پورته کړ. دا اعتراض چې د افغانستان د خود جوشه مېرمنو په نوم و، د شااوخوا ۳۰ ښځو په ګډون د سې شنبې په ورځ «۱۴۰۰ کال د لړم ۰۴» په کابل کې د یوناما دفتر مخ ته ترسره شو. دوی په افغانستان کې د ملګرو ملتونو سازمان د ځانګړې استازې دیبورا لاینز د لیدو غوښتونکې شوې او او ویېویل چې د افغان مېرمنو غوښتنو ته باید پام وشي. خو طالبانو یې د دغه اعتراض د دوام مخه ونیوله. یوې لاریون کوونکې وحیدې امیري وویل، طالبانو د دې ترڅنګ چې ښځو ته د اعتراض اجازه ورنهکړه خبریالانیې هم د وېډیو او مرکو اخیستو ته پرې نهښودل. وحیده امیري زیاتوي: "له خبریالانو سرهیې ډېر جدي چلند کاوه او هغوی تهیې د وېډیو او غږ اخیستلو اجازه ورنهکړه، پر موږ یې ډېر فشار راووړ او اجازهیې رانهکړه چې دوام ورکړو، د دې ترڅنګ موږ خپل لیک او شعارونه له هغوی سره شریک کړل او غوښتل مو ووایو چې ملګرو ملتونو سازمان او نړیواله ټولنه ولې چپ پاتې ده." د دغو اعتراضونو یوه بله ګډونواله شیبا رؤفي وایي، د دوی د دغې کړنې هدف د هېواد په سیاسي، اقتصادي او فرهنګي برخو کې د ښځو ګډون دی. دا وايي: "زموږ د اعتراض هدف دا و چې د ملګرو ملتونو سازمان افغان مېرمنو ته پام او له هغوی ملاتړ وکړي، په افغانستان کې د ملګرو ملتونو ځانګړې استازې له هغو مېرمنو سره لیدلي چې هویتیې مشخص نهدی او یوازې غواړي بهر ته د پناه غوښتنه وکړي، خو موږ غواړو خپل هېواد کې پاتې شو او په ټولو سیاسي، فرهنګي او اقتصادي برخو کې ونډه ولرو." د یادونې ده چې له دې وړاندې د ملګرو ملتونو سازمان او نړیوالې ټولنې د طالبانو د رسميت پېژندلو او د دغه سازمان له تور لېست نه د دوی د ځینو غړو د نومونو د لیرې کولو لپاره څو شرطونه ایښي چې کار او تعلیم ته د ښځو او ماشومانو اجازه ورکول او د بشري حقونو مراعت کول پهکې شامل دي. خو د طالبانو د حکومت چارواکي وایي، له اعتراضیه غونډو او لاریونونو مخکې باید د دوی فرهنګي مسؤلینو سره همغږي وشي چې په سولهییز ډول او له تاوتریخوالي پرته ترسره شي. د طالبانو حکومت د ویاند مرستیال بلال کریمي په دې اړه ازادي راډیو سره په خبرو کې د سې شنبې د ورځې د اعتراضونو د مخنیوي په اړه وویل، ښځې په لاریونونو کې د طالبانو پر وړاندې خپلې شخصي عقدې ښيي. ښاغلي کریمي وویل: "هغه ښځې چې غږ پورته کوي باید ونهوایي چې طالبانو باندې باید بندیزونه ولګول شي او یا هم په رسمیت ونهپېژندل شي، دوی باید داسې کار وکړي چې خلکو ته ګټه ورسوي، نه هغه دا چې له طالبانو سره عقدې وپالي." دا شپږم ځل دی چې په افغانستان کې د طالبانو له واک ته رسېدو وروسته، ښځې پر دوی د بندیزونو او هغه څه چې دوی یې بېعدالتي بولي د طالبانو پر ضد په لاریونونو او اعتراضیه غونډو کې غږ پورته کوي، خو هر ځل د طالبانو له تند غبرګون سره مخ شوي او خپل اعتراضونهیې پای ته رسولي دي.
د چاپخونو مسولان: د کارونو د نشتوالي له امله خپلې چاپخونې تړو
د ازادي راډیويي مجلې د دې اوونۍ په خپرونه کې به واورئ چې د طالبانو له واکمنېدو وروسته د چاپخونو کارونه کم شوي او د چاپخونو مسولان یې اړ کړي چې خپلې چاپخونې وتړي. په همدې اړه د دانش چاپخونې له مسوول سپین سهار سره مرکه لرو چې غواړي خپله چاپخونه وپلوري. د طالبانو حکومت وايي، د افغان فلم او د موسیقۍ د تولید ریاست ته یې مشران ټاکلي چې د دې ریاستونو کارونه به ژر بېرته پیل کړي. د نارويژي ـ پښتو قاموس چاپ شو. په همدې اړه د قاموس له لیکوال محمد طارق بزګر سره مرکرو. دا پروګرام د لاندې لېنک په کېکاږلو سره اوریدلی شئ:
د ملګرو ملتونو ورځ؛ دې سازمان کې د افغانستان د کُرسۍ جنجالي برخلیک
د اکتوبر۲۴مه نېټه د ملګروملتونو ورځ ده. سږکال دغه نېټه داسې مهال رارسېږي چې په یاد سازمان کې د افغانستان د دایمي استازولۍ مساله او د دې کُرسۍ برخلیک د تا او ما ترمنځ، جنجالي شوی دی. تازه، خبریاله انیسه شهید چې د افغان مېرمنو په یو پلاوي کې یې د پنجشنبې په ورځ په نیویارک کې د ملګرو ملتونو په مقر کې د دغه سازمان له یو شمېر استازو او د بېلابېلو هېوادونو له سفیرانو سره کتلي ازادي راډیو ته یې ویلي، په یاده ناسته کې د افغانستان استازی نه و چې د دغه هېواد د خلکو ستونزې تر نړیوالو ورسوي. دوی د افغان ښځو او نجونو د ستونزو په تړاو د دغه سازمان له استازو سره کتلي وو. مخکې له دې په ملګروملتونو کې د افغانستان د ګوښه شوي جمهور رییس محمد اشرف غني د حکومت استازي غلام اسحق زي له ملګرو ملتونو غوښتي وو چې دی په خپل ځای پرېږدي او د راپورونو پر بنسټ چې یاد سازمان هم ورسره دا خبره منلې وه. ټاکل شوې وه چې غلام اسحق زی د تېر سېپټمبر میاشتې په ۲۷ مه نېټه د ملګروملتونو په عمومي اسامبلۍ کې وینا وکړي، خو غونډې ته کم وخت پاتې و چې نوم یې د ویناوالو له نوملړه وایستل شو. ښاغلي اسحق زي وروسته په خپله ټوېټر پانه ولیکل چې د افغانستان د ملي ګټو او په یاد سازمان کې یې د دغه هېواد د کُرسۍ د خوندیتوب لپاره په غونډه کې خپله وینا لغوه کړه. خو له کله چې د ښاغلي اسحق زي د وینا په اړه له رسنیو خبرونه خپاره شوه، طالبانو په دې اړه تُندغبرګون وښود او ویې ویل، چې ملګرو ملتونو سازمان کې د افغانستان د دایمي استازولۍ کرسۍ د دوی اساسي حق دی چې باید ورکړل شي. د طالبانو حکومت له خپل اړخه ملګرو ملتونو سازمان ته په قطر کې د دوی د سیاسي دفتر مخکینی ویاند سهیل شاهین معرفی کړی دی، کوم چې تراوسه دا کُرسۍ نه ده ورکړل شوې. ازادي راډیو هڅه وکړه څو په دې اړه د تازه خبرو لپاره له ښاغلي اسحق زي او شاهین دواړو سره وغږېږي، خو یو سره هم په اړیکه بریالۍ نه شوه. خو د طالبانو د رسنیز ټیم غړي بلال کریمي وايي، دوی د مشروع نظام ټول اصول پوره کړي او ملګري ملتونه باید ورسره تعاملاتو ته چمتو شي: "د اسلامي امارت غوښتنه دا ده چې د نړۍ ملکونه خصوصاُ ملګري ملتونه دوی سره د یو مسوول جهت په توګه تعاملاتو ته چمتو شي، اسلامي امارت ټول هغه اصول چې د یو نظام د مشروعیت لپاره کافي بلل کېږي پوره کړي دي. د هېواد په ټوله اراضي بشپړ کنټرول لري، سرتاسري امنیت ټینګ شوی او یو ځواب ویونکی حکومت رامنځته شوی دی." د ملګرو ملتونو امنیت شورا د روان زېږدیز کال د سېپټمبرپه میاشت کې د افغانستان لپاره خپلې استازولۍ، یوناما ماموریت د شپږو میاشتو لپاره، یعنې د ۲۰۲۲ زېږدیز کال تر مارچ میاشتې پورې وغځوو او د یو هر اړخیز حکومت په جوړېدو یې ټینګار وکړ. دغه شان یې، په خپله اعلامیه کې چې په دې تړاو خپره کړې وه ویلي وو چې افغانستان کې د ښځو، د بشر د حقونو د ملاتړو، ماشومانو او لږکیو له حفونو به خپل ملاتړ ته دوام ورکړي. په دې منځ کې بیا عام افغانان چې حیران دي خپلې ستونزې د کوم استازي په وسیله د ملګرو ملتونو غړو هېوادونو ته انتقال کړي، په ټوله کې له دغه سازمان له چارواکو غواړي، نن، سبا چې دوی له ډېرو بدو ورځو سره مخ دي ورسره مرستې وکړي: قدرت الله او حامد وايي: "له ملګروملتونو مې غوښتنه دا ده چې موږ سره دې په هره برخه کې مرسته وکړي، دا اوس ملت له سختو اقتصادي ستونزو سره مخ دی، کار نشته د هرشي بیه لوړه شوې، موږ سره دې په خوراکي توکو او نورو برخو کې مرسته وکړي. -افغانستان د نړیوالې ټولنې مرستو ته اړتیا لري، د دغه هېواد ۹۳ سلنه خلک د بې وزلۍ تر کرښې لاندې ژوند کوي. د افغانستان خلک نن، سبا په ډېر بد حالت کې دي." دا غوښتنې په داسې حال مطرح کېږي چې ملګرو ملتونو مخکې تر دې، افغانانو ته د بشر دوستانو مرستو رسولو لپاره پر نړیوالو په څو ځلي غږ کړی دی. دغه سازمان ویلي چې په افغانستان کې وچکالۍ او د طالبانو تر واکمنېدو وروسته د نغدو پیسو او خوراکي موادو کمښت مرستو ته د اړو کسانو شمېر لا زیات کړی دی. د ملګرو ملتونو سازمان د راپور له مخې، تر دې مخکې د جګړو او بې ځایه کېدو له امله د دغه هېواد نیمايي وګړي یعنې اتلس میلیونه کسان بېړنیو مرستو ته اړ وه چې اوس دا شمېره زیاته شوې. دغه سازمان وړاندوینه کوي چې په افغانستان کې به ۹۷ سلنه خلک د بې وزلۍ تر کرښې لاندې راشي. ملګروملتونو، په افغانستان کې د مېشتو افغانانو سره د مرستې په موخه د سېپټمبر په ۱۳ مه نېټه په جوړې شوې غونډه کې له نړیوالو له یو میلیارد ډالرو د زیاتو مرستو ژمنه ترلاسه کړه چې دا مهال افغانستان ته دا مرستې د لېږد په حال کې دي. تازه، دغه سازمان د پنجشنبې په ورځ د افغانستان اوسېدونکو سره د ابادي په نوم خپل نوی پروګرام هم اعلان کړ چې پر بنسټ به یې د طالبانو د حکومت پرځای له بې وزلو او هم له زیان سره مخ کوچنیو سوداګرو سره نېغ په نېغه مرسته وشي.
د افغانستان لپاره د یوناما ماموریت په تېرو دوو لسیزو کې څنګه و؟
نن د ملګرو ملتونو سازمان ورځ ده. د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو سازمان د استازولۍ، یوناما ماموریت په تېرو دوه لسیزو کې څنګه و؟ په ناروې کې د افغانستان پخوانۍ سفیره شکریه بارکزۍ دا موده په درې برخو ویشي چې لومړۍ هغه یې ٔېره کامیابه یادوي. خو اغلې بارکزۍ انتقاد کوي وايي، د افغانستان لپاره د دغه سازمان ماموریت، کال په کال غځېده چې په خبره یې، دې ډېر موثریت نه درلود. له نوموړې سره زموږ د ازادي راډیو خبریال مرکه کړې او په سر کې يې ورڅخه د یوناما د دوه لسیزې ماموریت په اړه پوښتلي دي. دا مرکه د لاندې تړوني په کېکاږلو سره واورئ:
کډي کباب، د بلوچستان ځانګړي خواړه
کډي کباب د بلوچستان د خلکو یو ډول دودیز خواره دي چې پخوا به په اور پخېده خو اوس د کوټې په یوه رسټورانټ کې په نوې طریقه پخېږي. هغه خلک چې د روغ پسه د اخستو توان نه لري یا اړتیا نه ورته لري په دې رسټورانټ کې یې د کیلو په حساب اخستلای شي داسې چې یوه کیلو یې په ۲۲۰۰ پاکستاني روپیو ورته تمامېږي. صمد شبنم په دې اړه دا راپور چمتو کړی.
ریپبلېکن ورډ کام: "افغانستان وړه ګوله نه ده چې پاکستان دې تر ستوني تېر کړي"
نیویارک ټایمز نیویارک ټایمز د افغان ښځینه څارنوالانو او قاضیانو په اړه لیکنه خپره کړې ده. د دې لیکنې په سر کې راغلي، هغه افغان ښځې چې مخکې یې د جرمونو او سرغړونو په اړه قضاوت کاوه اوس د خپل ژوند وېره لري. د ورځپاڼې له مخې، افغان ښځینه څارنوالانې او قاضیانې بېره لري چې دوی یا د دوی د کورنۍ غړي به ونیول شي او په دې خاطر به ووژل شي چې ښځو ته یې عدالت غوښت. دوی وايي چې هر څه یې له لاسه ورکړي، وظیفه، کورونه او د ژوند طریقه. ورځپاڼې د ښځینه قاضیانو د نړیوالې ټولنې پر اساس لیکلي، تر ۲۰۰ ډېرې افغان قاضیانې لاهم په افغانستان کې پاتې دي چې اکثره یې له تهدید سره مخامخ دي. نیویارک ټایمز د امریکايي مدافع وکیلې کیمبرلي ماتلي په قول لیکلي چې افغانستان د هغو ښځو لپاره چې کلونه یې کار کړی دی، یو سرخلاصی زندان دی. ریپبلیکن ورډ کام ریپبلیکن ورډ کام کابل ته د پاکستان د بهرنیو چارو وزیر پر سفر د افغانستان د ولسمشر د پخواني مرستیال امرالله صالح غبرګون خپور کړی دی. د خپرونې پر اساس صالح ویلي، افغانستان دومره وړه ګوله نه ده چې پاکستان دې یې په اسانه تر ستوني تېره کړي. صالح په افغانستان کې د طالبانو نژدې دوه نیم میاشتنی حکومت د پاکستان له لوري د افغانستان اشغال بللی دی. صالح په عین حال کې په ټولو برخو کې مقاومت د ده په وینا د افغانانو د عزت او د افغانستان د اشغال د پای ته رسېدو حللار بللې ده. ډي ویک خپرونه ډي ویک خپرونې د یوې افغان اشپزې په اړه لیکنه خپره کړې چې امریکا ته د تازه ورغلیو پناه غوښتونکو افغانانو ته وطني ډوډۍ پخوي. لیلا میر چې په افغانستان کې زېږېدلې او لویه شوې وايي چې د امریکا په سان فرانسیسکو بې سیمه کې خپلو تازه ورغلیو افغانانو ته افغاني ډوډۍ پخوي. دا په نهه کلنۍ کې امریکا ته تللې او د خپلې کورنۍ د نورو غړیو په مرسته یې پخلی زده کړی او افغاني خواړه انلاین پلوري. د دې ډېری مشتریان مهاجر دي په تېره بیا هغوی چې د دې د استوګنې په شااوخوا سیمو کې اوسي. په وروستیو څو اوونیو کې لیلا میر سلګونه خوراکه نوېو راغلیو کډوالو ته وړیا ورکړي دي.
نیویارک کې ځینې افغان مېرمنې: طالبان دې د نجونو او ښځو حقونو ته درناوی وکړي
په افغانستان کې د خپلو حقونو د عدالت غوښتنې لپاره د نجونو او ښځو لهخوا په ځلونو د غږ پورته کولو وروسته، په بهر کې مېشتو افغان ښځینه فعالانو د ملګرو ملتونو په تالار کې د پنجشنبې په ورځ ناوخته غونډه کړې او له طالبانو یې غوښتي چې د افغان ښځو حقونه ورکړي. د ښځو د حقونو دې فعالانو ته د ملګرو ملتونو د ښځو څانګې بلنه ورکړې وه او د دې سازمان د استازو په ګډون یې، د مرستندویه بنسټونو او د بېلابېلو هېوادونو له سفیرانو سره نیویارک کې کتلي دي. فوزیه کوفي، انیسه شهید، مریم صافۍ او اصیلا وردک له هغو مېرمنو څخه دي چې دې غونډه کې یې ګډون کړی او ټینګار یې کړی، تر کله چې طالبان نجونو او ښځو ته د کار او زدهکړې اجازه ور نه کړي، حکومت دې یې په رسمیت نه پېژندل کېږي. د افغانستان د مخکني حکومت د مرکچې پلاوې غړې فوزیې کوفي ازادي راډیو سره خبرو کې د دې غونډې د منځپانګې په اړه وویل: "افغان ښځو په دې غونډه کې د ښځو د ستونزو، بېوزلۍ، بېکارۍ او اړمنو ته د بشري مرستو په رسولو خبرې وکړې." په دې غونډه کې ټینګار شوی چې نړۍ دې له خپل هغه اغېز چې پر طالبان یې لري، ګټه واخلي، څو د بشري حقونو ته درناوی وکړي. د ښځو د حقونو فعالې او خبریالې انیسه شهید ازادي راډیو ته وویل، د غونډې له ګډونوالو یې وغوښتل شول چې په افغانستان کې د اوسني وضعیت د بدلون لپاره هڅه وکړي: "له ملګرو ملتونو، نړیوالې ټولنې او امریکا وغوښتل شول چې د افغانستان د سیاسي وضعیت په اړه بې پروا و نه اوسي او د بدلون لپاره یې کار وکړي." د غونډې بلې ګډونواله اصیلا وردک وردک وايي، د ستونزو د حل لپاره یې له ملګرو ملتونو غوښتنه وکړه، څو د طالبانو او افغان ښځو ترمنځ د خبرو زمینه چمتو کړي: "له طالبانو زموږ غوښتنه دا ده، هغه ژمنې یې چې قطر کې کړې وې، اوس یې د عملي کېدو وخت راغلی او باید افغان نجونو او ښځو ته اجازه ورکړي چې کار او زدهکړه وکړي." دوی وايي، د ملګرو ملتونو استازو د دې ستونزو د حل په برخه کې د خپلو هڅو او له طالبانو سره د ښځو د خبرو اترو د کېدو ډاډ ورکړی. دا غونډه د 'ښځو، سولې او امنیت' په نوم د ملګرو ملتونو لهخوا جوړه شوې وه، خو د خبریالې انیسې شهید له قوله، هلته د افغان حکومت استازی نه و، څو ستونزو د نړیوالو تر غوږ ورسوي. په افغانستان هم یو شمېر نجونې او ښځې د ملګرو ملتونو په سازمان کې د دوی د حق په اړه له پورته شوې غږ ننګه کوي. له دوی یوه سهیلا سحر: "زه هغه ښځې ستایم چې د ملګرو ملتونو په غونډه کې یې ګډون وکړ او د افغانستان د ښځو له حقونو یې ننګه وکړه. موږ باید ټول یو ځای له طالبانو سره خبرې وکړو، څو خپلې موخې ته ورسېږو. دا اړینه ده چې نجونې ښوونځیو او ښځې کارونو ته ولاړې شي." پرون هم په کابل کې یو شمېر نجونو او ښخو د خپلو حقونو د غوښتو لپاره د کابل په څلور لارو کې د 'کار، ډوډۍ او زدهکړو' تر شعار لاندې کابل کې لاریون وکړ. دا لومړی ځل نه دی چې افغان نجونې او ښځې د خپل حق اخیستو لپاره د عدالت غوښتنې غږ پورته کوي، بلکې له دې وړاندې هم ورته غږونه پورته شوي، خو ډېر کله د طالبانو له غبرګون او تاوتریخوالي سره مخ شوي. د طالبانو د سرپرست حکومت د اطلاعاتو او فرهنګ وزارت مرستیال او ویاند ذبیحالله مجاهد بیا د ملګرو ملتونو په غونډه کې د افغان ښځو غوښتنې پرځای بولي او ټینګار کوي چې حکومت یې ښځو ته د خوندي کاري چاپیریال برابرولو په لټه کې دی. ده زیاته کړه، په ځلونو یې ویلي چې نجونو او ښځو ته به د زدهکړو او کار زمینه برابرېږي. طالبانو له تېرو دوو میاشتو راهیسې په ځلونو دا ژمنه تکرار کړې، خو لا عملي شوې نه ده. د طالبانو سرپرست حکومت اوس مهال یوازې په محدودو ولایتونو او ادارو کې نجونو ته د زدهکړې او کار اجازه ورکړې، خو په دې اړه یې یوه ټولشموله پرېکړه لا هم نه ده کړې.
کابل کې د ښځو اعتراضیه لاریون؛ طالبانو 'لاريون کوونکي او خبريالان' وهلي ډبولي
په پلازمېنه کابل کې یو شمېر مېرمنو د 'کار، تعلیم او ډوډۍ' تر شعار لاندې لاریون وکړ. لسګونه دغو افغان مېرمنو چې نن د پنجشنبې په ورځ په کابل کې د پوهنې وزارت او مالیې وزارت مخ ته د فقر او بېکارۍ ډېرېدو، د خامو موادو د بیې لوړېدو او د ښځو لهخوا د کار او زدهکړې حق باندې د طالبانو بندیز پر وړاندې لاریون وکړ او د طالبانو په مشرۍ يې له افغان دولته د کار غوښتنه وکړه. دوی دغهشان وویل چې باید د زدهکړو حق ورکړل شي. دغه لسګونه مېرمنې وايي ملت وږی شوی، کاروبارونه په ټپه درېدلي، خو طالبان لومړیتوبونه نهپېژني. زهرا محمدي یوه مدني فعاله او یوه لاریون کوونکې ازادي راډیو ته وویل: "موږ چوپ نهکېنو تر هغه چې غږ مو وانهورېدل شي، د ګمرک وضعيت وګورئ، د خوړو او سونګ توکو بیې خپل اوج ته رسېدلي، د ژمي یخني نږدې ده او ډېری خلک په خپلو کورونو کې د سونګ لرګي او یوه ګوله ډوډۍ نهلري. ډېرو خلکو پرېکړه کړې چې کډوال شي او وتښتي یا خپل ماشومان وپلوري تر څو یوه ګوله ډوډۍ شي ورته." دغه مېرمنې وايي طالبانو هڅه وکړه چې د خنډونو په جوړولو سره د هغوی د لاریون مخه ونیسي. دغهشان يې د دوی ځینې ملګرې ووهلې. دیبا فرهمند یوه بل لاریون کوونکې ده. نوموړې ازادي راډیو ته وویل چې طالبانو ځینې خبریالانې چې د لاریون د پوښښ لپاره راغلې وې ووهلې او د فلم اخیستو مخهیې نیولې، خو دا روښانه نهده چې دغه خبریالانې د کومو رسنیو استازې وې. ديبا وايي: "نن موږ یو لاریون درلود، موږ د پوهنې له وزارت څخه پیل وکړ او د اقتصاد وزارت لوري ته لاړو چې له بده مرغه په دې برخه کې طالبانو زموږ مخه ونیوله او لارهیې بنده کړه. طالبانو زموږ د رسنیو همکاران ووهل او موږ تهیې اجازه رانهکړه چې د اقتصاد وزارت لوري ته ولاړ شو، نو موږ مجبور شوو چې د مالیې وزارت لورو ته لاړ شو." له دې وړاندې هم د اعتراض کوونکو او خبریالانو سره د دغې ډلې د وسلهوالو له لوري د فزیکي چلند په اړه هم راپورونه خپاره شوي وه. هڅه مو وکړه د ښځو د دغه ننني لاریون په اړه د طالبانو نظر ولرو، خو زموږ د د دوامدارو پيغامونو سره سره هم د طالبانو په مشرۍ د حکومت د رسنیز ټیم غړو د ازادي راډیو پوښتنو ته ځواب ونهوایه. خو له دې وړاندې طالبانو ویلي و چې له شپږم ټولګي پورته د نجونو د ښوونځیو د خلاصون لپاره پر یو طرزالعمل کار کوي چې تر دوو راتلونکو میاشتو به پلی شي. دوی دغهشان ویلي و چې لاریونونه او اعتراضونه باید د دوی د قواعدو په چوکاټ کې ترسره شي. په همدې حال کې د ملګرو ملتونو د ۷۶مې عمومي اسامبلې مشر عبدالله شاهد پر نړیوالو غږ کړی چې د افغانستان د بشري ستونزو له هواري سره دې مرسته وکړي. ښاغلي شاهد پرون چهارشنبې د روسیې تاس خبري اژانس ته وویل چې په افغانستان کې بشري وضعیت ډېر خطرناک دی او د دې هېواد وګړي د ټولې نړۍ مرستو ته اړتیا لري. هغه ټینګار وکړ چې د مرستو په برخه کې لومړیتوب باید ښځو او ماشومانو ته ورکړل شي. له دې وړاندې ملګرو ملتونو په یو راپور کې اندېښنه ښودلې وه چې په افغانستان کې ۱۸ ملیونه انسانان لومړنیو خوراکي توکو ته لاسرسی نهلري او تر ۲۰۲۲ میلادي کاله به ۹۷ سلنه افغانان د بېوزلۍ ټیټې کچې ته ورسېږي. دغهشان د نړیوال بانک په خپور شوي راپور کې بیا افغانستان وار له مخه د نړۍ شپږم بېوزله هېواد بلل شوی دی. له څه باندې دوو میاشتو راهیسې چې طالبان واک ته رسېدلي، افغانستان له سختو اقتصادي ستونزو سره مخامخ دی. په بهر کې د افغانستان د اسعارو د میلیاردونو ډالرو زېرمې کنګل دي او نړیوالې ټولنې هم تر اوسه د طالبانو حکومت په رسمیت نهدی پېژندلی.
لا هم ډېری ولایتونو کې له ۶م ټولګي پورته د ښځینه زده کوونکو پرمخ ښوونځي تړلي
د پلازمېنې کابل په ګډون په ډېری ولایتونو کې لا هم له شپږم ټولګي پورته د ښځینه زده کوونکو پرمخ د ښوونځیو دروازې تړلي دي. یو شمېر افغان زده کوونکې وایي، ښوونځیو ته نه تګ سخت خواشینې کړي او د یو ناڅرګند برخلیک له امله اندېښمنې دي. د دغو زده کوونکو کورنۍ بیا له طالبانو غواړي چې ژر تر ژره دې د ټولو ښځینه زده کوونکو پرمخ د ښوونځیو دروازې پرانیزي. شبنم د کندهار ولایت اوسېدونکې او د لسم ټولګي زده کوونکې ده، نوموړې اوس خپل هغه درسونه چې مخکې به یې ښوونځي کې ویل، په کور کې وایي. شبنم ازادي راډیو سره خبرو کې اندېښنه وښوده چې لا یې هم ښوونځي ته د تګ اجازه نه ده ورته شوې او له یوه نامعلوم برخلیک سره مخ ده: "زموږ غوښتنه دا ده چې د ښځینه او نارینه ترمنځ باید په دې برخه کې توپیر ونه شي، درسونه مو بېرته د پخوا په شان پیل شي، ځکه تعلیم د نارینه او ښځینه وو دواړو حق او فرض دی، هیله ده چې زموږ راتلونکي په اړه دې پام وشي، همداسې بې برخلیکه پاتې نه شو، ځکه په یو ګل نه پسرلی کېږي، که موږ همداسې له درسونو پاتې شو افغانستان به له سیالانو سره هېڅ کله هم سیال نه شي." شبنم وایي، د کورنۍ نور کوچني غړي یې چې تر شپږمو ټولګیو کې هم دي، په سمه توګه درس نه شي ویلي ځکه په خبره یې د ډېریو ښوونکو تنخواګانې بندې دي او د دوی په شان ښځینه ښوونکې یې هم ښوونځیو ته د تګ اجازه نه لري چې له دې امله د هغو ماشومانو زده کړې هم ټکنۍ شوي دي. د کابل ښار یوه اوسېدونکې او د الفتحې لېسې زده کوونکې مرسل بیا وایي چې د دې او خویندو دومره موده زده کړو لپاره د پلار او مور زیارونه یې له صفر سره مخ کېږي. مرسل وایي، په ډېرو هیلو یې خویندو او دې تر اتم یا لسم ټولګیو زده کړې وکړې، خو اوس یې نامعلوم برخلیک او له تعلیمه بې برخې ګرځول ځوروي: "دوه خویندې مې تل ژاړي، خپل ښوونځی او درسونه ډېر یادوي، اوس مهال موږ ټول همداسې بې برخلیکه پاتې یو، مور او پلار چې څو کلونو راهیسې د خپلو اولادونو لپاره دوامداره زحمتونه کاږلي چې اولادونو باندې زده کړې وکړي، اوس د دوی دا ټول تکلیفونه او زحمتونه هم د طالبانو په راتګ سره بې ځایه شول." نه یوازې دا ښځینه زده کوونکې بلکې د هغوی کورنۍ هم د خپلو لوڼو، خویندو او د کورنۍ نورو ښځینه غړو لپاره اندېښمنې دي. سعیدالله سلام چې د درې خویندو ورور دی وايي، ده خپله کورنۍ او دا درې خویندې یې له غزني ولایت نه ځکه راکډه کړې چې په ښار کې یې خویندې ښوونځیو ته ولاړې شي او زده کړې وکړي، خو په خبره یې طالبانو کابل کې هم دا نعمت پرې ودراوو: "مخکې خو مو دا تمه چې که په غزني، زابل، کندهار یا نورو ولایتونو او لېرې پرتو سیمو کې ښوونځي نشته، خو په ښار کې یا په کابل کې خو شته، اوس نو د افغان تعلیمي نصاب چېرې تعقیب کړو؟ اوس خو په ټول افغانستان کې ښوونځي تړلي دي، که طالبان د نجونو انساني او اساسي حقونو ته ژمن دي او د نړۍ نږدې دوه میلیارډه مسلمانان- مسلمانان بولي نو هماغه ډول چلند دې وکړي لکه څنګه چې په قطر، ایران، سعودي او اسلام اباد کې کېږي." دا په داسې حال کې ده چې له تېرو نږدې یوې نیمې میاشتې راپه دېخوا ګڼ شمېر ټولیزو، مدني او د زده کړو د برخې فعالینو د نجونو د تعلیم او ښوونځیو او پوهنتونو د بېرته پیل لپاره بېلابېل فعالیتونه او کمپاینونه پیل کړي دي. مطیع الله ویسا چې له کلونو د ماشومانو د زده کړو برخه کې بېلابېلو رضاکاره فعالیت کوي وایي، اوس یې یوازې د خپلو فعالیتونو ډېری برخه د نجونو د زده کړو بېرته پیل لپاره کمپاینونو ته ځانګړې کړې ده. دی هم پر طالبانو غږ کوي چې نجونې دې له تعلیم او تحصیله نه بې برخې کوي: "نن ۳۳مه ورځ ده چې د افغانستان په زیاتو ولایتونو کې له شپږم تر دولسم پورې د نجونو ښوونځي بند پاتې دي، ټول په یو غږ له طالبانو غواړو چې ژر تر ژره دې د نجونو پر مخ ښوونځي پرانېزي، تعلیم د نجونو او هلکانو انساني، بشري او اسلامي حق دی." ازادي راډیو هڅه وکړه، څو په دې اړه د طالبانو نظر هم واخلي، خو د دوی په مشرۍ د حکومت د رسنیز ټیم او فرهنګي کمېسیون غړو یې پوښتنې ځواب نه کړې، خو وړاندې د دغې ډلې مشرانو ویلي وو چې دې برخه کې پر یو طرز العمل کار کوي، خو لا د دغه طرزالعمل د جوړېدو په اړه کوم څرک نه لیدل کېږي. د افغان ښځینه زده کوونکو او د پوهنتونونو د ښځینه محصلیو د زده کړو د بندېدو په اړه په ځلونو نړیوالو هم غبرګونونه ښودلي دي. د ماشومانو د ملاتړ نړیوال صندوق یونیسف چارواکو په یو ټویټ کې ټینګار کړی چې د ټولو افغان زده کوونکو زده کړې دې پیل شي ځکه په خبره یې په میلیونونه افغان ماشومان لا مخکې هم د جګړو او کرونا ویروس له امله له زده کړو بې برخې وو. دوه ورځې وړاندې د ماشومانو د حقونو د ملاتړ او خوندیتوب نړیوالې ادارې یا "سېف دې چلډرن" هم په یو خپور شوي بیان کې اندېښنه ښودلې چې د نجونو د ښوونځیو د بندیدو له امله ان یو شمېر هلکان هم ښوونځیو ته د خپل خویندو د نه تګ له امله د اعتراض په توګه ښوونځو ته نه ځي چې په خبره یې دا د افغانستان د ښوونیز نظام لپاره ستره ضربه ده.
افغانستان کې د ښځو چارو ریاست ولې مهم وو؟
وروسته له هغه چې طالبانو په کابل کې د ښځو چارو وزارت پرځای د دعوت، ارشاد، امر بالمعروف او نهی عن المنکر وزارت رامنځته کړ، د چهارشنبې په ورځ د کندهار ولایت کې د ښځو چارو ریاست هم په دعوت، ارشاد، امر بالمعروف او نهی عن المنکر په نوم ونومول شو. طالبانو د سېپټمبر میاشتې په اوومه نېټه خپله ۳۳ کسیزه کابینه اعلان کړه چې یوه ښځه هم په کې نشته. په دې اړه د ازادي راډیو خبریاله ملالۍ بشير د کندهار له یوې فعالې مذلفه کاکړ سره خبرې کړي او په سر کې يې پوښتلي چې ولې د ښځو چارو ریاست مهم وو؟ دا مرکه د لاندې تړوني په کېکاږلو سره واورئ:
په کندهار کې د شیعه افغانانو پر جومات د حملې تصویرونه
په کندهار کې د شیعه ګانو پر جومات د داعش جګړه مارانو حمله په امنیتي کمرو کې ثبت شوې ده. دا تصویرونه په کندهار کې د طالبانو امنیې قومندانۍ ازادي راډيو ته ورکړي دي. پر امام بارګاه د جمعې ورځې په حمله کې لږ تر لږه ۴۷ کسان ووژل شول. د دې حملې مسئولیت داعش ډلې واخیست. دا په افغانستان کې په یوه اوونۍ کې پر شیعه ګانو د داعش ډلې دوهمه هدفي حمله ده چې د دغه مذهبي اقلیت د امنیت په اړه یې اندېښنې زیاتې کړي دي.
افغانستان کې د کرونا ویروس د څلورمې څپې د خپرېدو د احتمال په اړه اندېښنې
په افغانستان کې وروستیو تحولاتو کرونا ویروس له خلکو هېر کړی، په داسې حال کې چې تر اوسه د 'کووېډ-۱۹' د ناروغانو د درملنې مرکزونه په دې ویرویس له اخته ناروغانو ډک دي. د افغان جاپان دولتي روغتون کوم چې په کرونا ویرویس اخته ناروغانو درملنه پهکې کېږي، سرطبیب طارق احمد اکبري ازادي راډيو ته وویل، همدا اوس په دغه ویروس اخته ۶۱ ناروغان په دې مرکز کې بستر دي، خو دوی د بودجې د کمښت له وجې درمل، د اکسیجن ډبې او خواړه خپلو ناروغانو ته نهشي رسولی. ښاغلی اکبري همدا ډول په هېواد کې د کرونا ویروس د څلورمې څپې خپرېدو د احتمال په اړه هم اندېښنه ښيي. دی زیاتوي: "که د کرونا څلورمه څپه راځي او کارکوونکي په دې وضعیت کې د پخوا غوندې خدمات وړاندې نهکړي، د دې احتمال شته چې روغتون وتړل شي، له ټولو کورنیو او نړیوالو بنسټونو څخه غواړو چې له دې روغتون سره مرسته وکړي چې ونهتړل شي، ځکه دا یوازنی روغتون دی چې د ټولو ولایتونو ناروغان پهکې تداوي کېږي او یوازنی روغتون دی چې وړیا خدمات وړاندې کوي." د افغان جاپان روغتون ترڅنګ د ځینو نورو روغتونونو کارکوونکي هم وايي چې له تېرو درېیو میاشتو راهیسې یې خپل میاشتني حقوق نهدي ترلاسه کړي او د روغتونونو د تجهیز او د ناروغانو د درملنې لپاره بودجه نهلري. یوه اوونۍ وړاندې د روغتیا نړیوال سازمان په افغانستان کې د کرونا ویروس د خپرېدو او د شته واکسین د ضایع کېدو خبر ورکړی و. دې سازمان ویلي و چې په افغانستان کې ۱،۶ ملیون دوزه واکسین شته چې که ژر استفاده ترې ونهشي، ضایع به شي. وموغوښتل د کرونا ویروس د مبارزې د څرنګوالي او د واکسین د تطبیق په اړه د طالبانو د حکومت نظر هم ولرو، خو له ډېرو هڅو سره سره هم د طالبانو د عامې روغتیا وزارت د روغتیايي خدماتو د عرضې معین عبدالباري عمر او د دې ډلې د مطبوعاتو د دفتر غړی بلال کریمي حاضر نهشول چې د ازادي راډیو پوښتنې ځواب کړي. خو له دې مخکې طالبانو ویلي و چې د عامې روغتیا وزارت د واکسین د تطبیق لپاره ځانګړي پلانونه لري او د اړتیا په وخت کې به عملي شي. هغوی ډاډ ورکړی و چې د واکسین د ضایع کېدو مخه به نیسي. د روغتیا نړیوال سازمان د معلوماتو پر اساس د طالبانو د حکومت له راتګ سره په افغانستان کې د کرونا ضد د واکسین تطبیق او په دې ویروس د اخته ناروغانو د شمېر د ثبت لړۍ درېدلې ده. په تېرو دوو میاشتو کې چې طالبان واک ته رسېدلي، په کرونا ویروس د اخته کسانو د شمېر او یا هم د واکسین د تطبیق په اړه هېڅ معلومات د طالبانو د عامې روغتیا وزارت لهخوا نهدي خپاره شوي. د روغتیا نړیوال سازمان د وروستیو معلوماتو په اساس چې د دوشنبې په ورځ خپاره شوي، ښيي چې د کرونا ویروس له پیله تر اوسه ۱۵۵ زره او ۷۶۳ کسان په دې ویروس اخته شوي چې په دوی کې ۷،۲۴۳ تنهیې مړه شوي دي.
