مسلکي يا د دوو غاړو درلودونکى سرليک
د ژورناليزم د تاريخ په لومړينو او ابتدايي خپرونو کې د سرليک په نوم هيڅ څيز وجود نه درلود. د مجلو او ورځپاڼو لومړنى مخ به يوازې تبليغاتو او اقتصادي خبرتياوو ته ځانګړى ؤ او د خبرونو يا راپورونو کالمونه به له دويم مخ څخه پيلېدل. د انځور په وسيله د ورځپاڼې د ښايسته کولو او د لومړني يا غټ سرليک پديده په شلمه پېړۍ کې رامنځته شوه. تر دې چې تر ١٩٥٠ کال پورې داسې خپرونې موجودې وې چې مخونه به يې په تبليغاتو سره ډکېدل، مګر وروسته لږ، لږ انځورونه او سرليکونه د لوستونکيو په جلبولو کې وکارول شول. مګر د ژورناليزم دې دوو نويو توکيو ډېر زر هر يو خپله لاره مخته ووايستله او د ورځپاڼې کالمونو ته له پاملرنې پرته چې له هغې وروسته به چاپېدل، هر ځلې به له نويو کالمونو سره تړل کېدل.
انګرېزان وايي چې سرليک بايد لږ د طنز حس هم ولري. کله چې شپږم جورج پر ١٩٥٩ کال مړ شو، د Free Press خپرونې د يوې ليکنې په سرليک کې چې د دې پادشاه د ډېر ساده ژوندانه توضېح ته ځانګړى شوى ؤ، وليکل:
په بشپړه توګه يوه معمولي شخص ساه ورکړه!
مګر د مطالبو طنز معمولاً د خبرونو له منځپانګې سره همغږي لري. د ټايمز د يوې اقتصادي ليکنې سرليک چې د الداسپايس د درملو د شرکت تاوان له مفلسي يې تر کتنې لاندې نيولې وه، دا ؤ:
د الداسپايس لپاره يو تريخ درمل
د نيوزويک اونيزې د پاپ د مړينې په وير وليکل:
هغه په دوه اتيا کلنۍ کې ارام وکړ
البته د دې جملې تقليد د عيسويانو له کتاب څخه دى، دې خبر د پاپ د مړينې اهميت، د مسيحيانو رهبر او مذهبي خوا يې هم پلټلې ده.
امريکا څو مياشتې د يوولسم سپټمبر تر بريد وروسته د المپيک د ژمي د لوبو کوربه وه او د انتظار پر خلاف وتوانېدله چې دغه مراسم په اورلوبو (آتش بازيها) د بري په خوښيو سره پاى ته ورسوي. د ټايم مجلې په خپل ورزشي لومړني سرليک کې دا تضاد د Good Mourning, America سرليک په وسيله انځور کړ.
Good Morning, America = امريکا، سهار مو په خير
Good Mourning, America = امريکا، وير يا ماتم ښه ؤ
انګرېزي ژورناليسټان بايد تر يوې اندازې پورې دې شاعران هم وي، ځکه چې قافيه کارول په سرليکونو کې يو لومړنى آر (اصل) دى. په ممبيي کې د نيمه جوړې شوې ودانۍ په نړيدلو کې په سلګونو پر کار بوخت کارګران مړه شول:
Sons of Toil, under Tons of Soil
(تر څو ټنونو خاورې لاندې، د کار زامن) چې په خپل وار سره شاعرانه سرليک دى. يوه له ورځپاڼو څخه د يوې ليکنې په سرليک کې چې له واده څخه وروسته د مسايلو او ستونزو په اړه وه، راوړي وو:
Vows and Rows
د واده سوګندونه يا ژمنې او شورماشور
د سرليک ژبه په اروپايي او امريکايي خپرونو کې لنډه ده او تقريباًً د خپلې ژبې له قواعدو څخه پيروي کوي. په سرليکونو کې معمولاً د اضافت توري او مرستندوى فعلونه، نه کارول کېږي او له لوستونکي څخه هيله کېږي چې په خپله په خپل ذهن کې دغه کليمات وغورځوي او جمله ترې جوړه کړي. د راتلونکې زمانې د ښودلو لپاره له مصدري فعلونو څخه ګټه پورته کېږي، د بېلګې په توګه:
PM to visit Australia
يانې لومړى وزير نيت لري چې اسټراليا ته ولاړ شي. د راتلونکې زمانې د ښودلو لپاره د For له کليمې هم ګټه پورته کېږي، د بېلګې په توګه:
Troops for Iraq
يانې په نظر کې ده چې نظامي ځواکونه عراق ته ولېږل شي. ډېرى ژبپوهان خبري سرليکونه د آکاډميکې انګرېزۍ پر وړاندې يو جدي تهديد ګڼي، په ځانګړې توګه کله چې دغه رسنۍ د لنډو کليمو په توليد سره، پر يوې کارنده آکاډمۍ بدلې شوې دي. نن ورځ په خبري سرليکونو کې Goد استعفا ورکولو په مانا دى. Life د وژونکي يا قاتل لپاره د ابدي زندان د حکم په مانا، Pit د ډبرو سکرو پر ځاى، Rap د سختې نيوکې په مانا، Poll د ټاکنو يا انتخاباتو پر ځاى او.... دغه دايره لغات تر هغه ځايه پورې پرمختللي دي چې که په اروپا او امريکا کې هم څوک څو مياشتې له مطبوعاتو وروسته پاتې شي، په سختۍ سره کولى شي پر نويو سرليکونو پوه شي.
ژورناليسټان تر دې چې د نښو يا علامو لپاره هم نوې ماناوې وضع کړې دي. د بېلګې په توګه: ((اعتصاب کوونکي له لومړي وزير د مالي مرستو غوښتونکي دي.)) خبر په انګرېزي ژورناليزم کې کېدلى شي تر دې کچې رالنډ شي:
Strikers; PM to aid
هغه چې څرګنده ده پر زياتو انګرېزي سرليکونو باندې موږ نه پوهېږو. پر سرليکونو باندې لوبې تر دې کچې پورې پېچلې شوې دي چې لږ خلک کولى شي پر هغوى پوه شي، د بېلګې په توګه دا سرليک:
Chunnel vision for schools
د Chunnel کليمه د تونل او کانال لپاره له ځانه جوړه شوې ترکيبي کليمه ده او په ځانګړې توګه د مانش کانال ته اشاره کوي چې تر سمندر لاندې انګلستان او فرانسه له يو بل سره تړي. دا د هغې ليکنې سرليک دى چې د انګلستان او فرانسې د پوهنې وزارتونو په مرسته د ښوونځيو د ستونزو د حل لپاره پر کار اچول شوى دى.
په نياوتون (محکمه) کې به دې ګورم!
SEE YOU IN COURT
دا يوه مروجه جمله ده چې امريکايان، کله چې څوک د چا له لاسه تنګ يا عصباني شي، کاروي. ښايي د دې انډول په پښتو کې، ((په نياوتون کې به درسره حساب کوم)) وي. د ټايم مجلې دا عاميانه جمله پر خپلې پښتۍ د ٢٠٠٢ د فبرورۍ په ګڼه کې کارولې، په داسې حال کې چې د دغه سرليک تر شا، د مېلوسووېچ انځور په داسې انداز کې چې د جنګي جنايتونو د څېړنې يا تحقيقاتي نياوتون پر لوري وړل کېږي، دغه سرليک ته يې ځانګړې ځلا وربښلې ده.
د ټايم په هماغه ګڼه کې د يوې ليکنې چې د مېلوسووېچ د جنګي جنايتونو لپاره ځانګړې شوې وه، په ډېرې هوښيارتيا سره د ((جنايات او مکافات))
Crimes and Punishment
سرليک د داستايفسکي شاهکار وټاکه.
داسې سرليکونه هم موجود وو چې د هېوادونو د سياسي اشخاصو کتنې يې هم اغېزمنې کړې. د ټايم مجلې په استانه کې د جاپان له لومړي وزير سره د جورج بوش د کتنې په اړه په خپل سرليک کې وليکل:
Time for Hardball
چې البته په دې کليمه کې Hardball په دوو ماناو سره دى. له دې سرليک څخه کېدلى شي د دوو ماناوو برداشت وشي: د زړورتيا او جرات ښوولو مهال (په ډيپلوماټيکو اړيکو کې) او د بيسبال د لوبې مهال. دا په زړه پورې ده چې د جاپان لومړي وزير له بوش سره د کتنې پرمهال د بيسبال په خپړيو (دستکشو) کې د هغه هرکلى کوي.
ايراني فوټباليسټ، خداد عزيزي د المان په کولن په لوبو کې توانېدلى چې تر نورو ځان ښه څرګند کړي. يوې ډلې ويل چې د عزيزي څرګندېدلو او برياليتوب لامل په لوبه کې د هغه آرام او راحت دى. په هماغه وخت کې يوې امريکايي ورزشي خپرونې په خپل يوه ښکلي سرليک کې وليکل:
Azizi does it
يانې عزيزي د دغه کار له باره راووت، مګر دا سرليک د As easy does it اصطلاح داعي يا دعوه کوونکى هم دى (As easy Azizi) يانې سخته يې مه نيسه او هغه د فوټبال له طريقې سره هم تناسب درلود. کم، کم سرليکونه تر هغې اندازې پېچلي شوي چې تر سرليک لاندې پديدې هم په مطبوعاتو کې خپله لاره خلاصه کړه. تر سرليکونو لاندې هغه جملې وي چې تر څو د سرليکونو پېچلتيا او ابهام له منځه يوسي. د بېلګې په توګه په ((غټ پلار پيدا شو)) سرليک کې راغلي، د لومړينو يا اوليه انسان هډوکي چې د هغوى تاريخي سابقه درې ميليونو کال ته مخکې رسېږي، د داروين د نظريې پليوني (پيروان) يې راتازه کړل.
وايي چې په فرانسوي ژورناليزم کې له مستقيم نقل قول څخه ګټه پورته کول او په ځانګړې توګه د علامو کارول يوه ناروا ده او ژورناليسټان غوره ګڼي چې تر ډېره د ((مفهوم)) رانقلولو ته غوره والي ورکوي چې يو مجلس جوړ کړي. په داسې حال کې چې په ايراني خپرونو کې باالکل خبره سرچپه ده او ژورناليسټان ډارېږي، تر دې چې د سياسي خلکو له خبرو څخه يوه خبره يوه کليمه ځاى پر ځاى کړي.
ډېرى سرليکونه د مشهورو کتابونو او فلمونو نومونو ته اشاره کوي. د بېلګې په توګه د ((د دوو ښارونو کيسه)) The two cities tales سرليک په انګليسي سرليکونو کې زيات رواج لري. د Timeمجلې د ياسر عرفات او آيرېل شېرون د څېرو په پېژندنه کې دا سرليک وټاکه:
The tale of two enemies
يا دا سرليک:
The “tail of two cities
د بېجېنګ او ټوکيو د اوږدمهالو مذاکراتو په اړه.
د نيوزويک مجلې د انګلستان د ملکې په پېژندنه کې له ((د ټولو فصلونو لپاره ښځه)) سرليک څخه ګټه پورته کړه:
A maam for all seasons
په ډېرې هوښيارۍ سره د Maam له کليمې د ځاى پر ځاى کولو ښکلا له Mam سره ورته پام وکړئ.
Tis is specific
د هغه څه پر خلاف چې په لومړۍ کتنې سره په نظر لګېږي، دا يوه ټايپي اشتباه نه ده. Tis د Total Information Security لنډ شوى نوم دى چې په ډېرې هوښيارۍ سره د this پر ځاى راغلې کليمه ده.
په اروپا کې د يورو په رايجېدلو سره ډېرو هېوادونو د خپلو ملي وياړونو د نابودېدو د خطر احساس وکړ، يو له دغو هېوادونو څخه فرانسه وه چې له يوې خوا يې غوښتل چې په اروپايي ټولنه کې حل شي او له بلې خوا يې نه غوښتل چې خپل پولي واحد (فرانک) او خپل سرحدونه له لاسه ورکړي. د ټايم مجلې د خپلې ليکنې په يوه سرليک کې چې د فرانسې په اقتصادي بحران په اړه يې ليکلى ؤ، د يوې فرانسوي جملې لپاره ځانګړى کړ:
Adieu Franc
فرانکه! د خداى پامان
کم، کم سرليکونه د انځورونو تر څنګ له ګرافيکي ارزښت څخه هم برخمن شوي دي. انځوريزه او ګرافيکي ځانګړتيا کله نا کله له انځورونو څخه هم مخکې کېږي، څومره بدلونونه چې د ډيزاين يوه پاڼه يې په سرليکونو کې کولى شي رامنځته کړي، تر انځورونو ډېره ښه ده. فنټ او د سرليکونو قلم بايد غټ وي او د اړتيا پر مهال يې په څو کالمونو کې راوړلى شي، دا هسې خبره نه ده چې نن ورځ سرليکونو ته د ((انځوريز بيان)) ويلى شي.
سرچينه: د طلاليکنې مثلث، احمد توکلي، د ثانيه خپرونې، ١٣٨٣، لومړى چاپ