څېړنې
سمبولیست بېنوا
په ادبیاتو او هنر کې سمبول، ایماژ، اشاره اواستعاري بیان یوازې له مستقیمې ارائیې څخه د تېښتې لپاره نه،بلکې د هنري ارزښتونو د ځلولو لپاره هم کارول کېږي. هغه مهال چې په لویدیځ کې سمبولیسم ډېر پلویان وموندل ددغه مکتب یو شمېر منتقدینو تور ولګاوه، چې سمبولیسم د سانسور او ابهام په خوا روان دی او د ادبیاتو او هنر ټولنیز رسالت اوتعهد تر پوښتنې لاندې راولي، خو ګڼو نورو ادبپوهانو، چې د ادبي آثارو په ښکلاییز او هنري قوت ټینګار کاوه له سمبولیسم څخه په دفاع کې وویل، چې سم
زوړ بلخ، د وريښمو لار او پښتانه
بلهیکا، بهلیکا، باکتریا، باختریش، باختر، بخدي او بلخ ټول د بلخ زاړه نومونه دي.تر ټولو وړاندې کله چې آریايي قبیلې جنوب ته راوکوچېدلې داسې ښکاري چې لومړی دمه ځای یې همدغه سیمه وه چې وروسته د ډېرو مدنیتونو زانګو شوه. بلخ امو سیند ته د نږدېوالي له امله له یوې خوا او د خپلو ورشوګانو او کرنیز ماحول له امله له بلې خوا د هستوګنې په زړه پورې ځای شو او تر هیندوکوښ را اوښتونکو یا وراوښتونکو ټولو کاروانونو غوښتل خامخا پر بلخ ورپېښ شي.آن تر میلاد مخکې لومړۍ زریزې څخه ورهاخوا داس
څو يادښتونه :له ادبياتو سره د تاريخ او افسانې په پوله کې
د بشري تاریخ په بهیر کې، چې څومره شاته ځې نو په ګډه حافظه کې شته انځورونه داسې شي لکه یو ماشوم چې په سپینه پاڼه ډېر څه انځور کړي خو تناسب یې په پام کې نه وي نیولي، د ماشوم په تابلو کې به تاسو یوه کوتره وګورﺉ چې له پیل څخه غټه ده او بیزو به په کاچوغه ډوډۍ خوري خو الوتکه به بیا د کوټې دننه الوزي... لویان چې دا تابلو ګوري هڅه کوي د ماشوم په هنري منطق پوه شي او د هر انځوریز عنصر سرحد وټاکي. د تاریخ حافظه دزرګونو کالو وړاندې حالاتو په اړه همداسې ګډه وډه ده، له لرغونپوهنې پرته څومره چې په تاری
په شعر کې د حالت تصوير
د حالت تصویر په کیسه کې مهم دی. د ریالیستیکو کیسو یوه ځانګړنه د حالتونو د دقیقو انځورونو ارائیه وه. لیکوال په داسې کیسو کې د یوې پېښې یا زمانې شیبې ټول جزیات، حرکتونه، څېرې او مکاني ځانګړنې تصویروي. په کیسه کې، چې د نثر ژبه په کې کاریږي او د لږو کلماتو د کارولو اړتیا ډېره زیاته نه وي، دغه کار ممکن دی. د شعر د ژبې لومړۍ ځانګړنه لنډون دی، د شعر کلمات په ډېر اقتصاد او اختصار کارول کېږي، په شعر کې د وزن او آهنګ قید هم د التزام رامنځته کوي چې له شمارلو او ټاکلیو کلمات
مدني حقوق، د بیان آزادي، د رسنیو آزادي او ستونزې
نه غواړم تیوریک تعریفونه وړاندې کړم، ځکه د پورتني سرلیک پر وروستۍ موضوع تم کېږم او د لومړنیو ترکیبونو وضعیت په افغانستان کې څېړم. خو لومړی راځئ وګورو چې هر ترکیب څنګه له یو بل سره بېلښتونه او تړښتونه لري.مدني حقوق : د ټولنیز ژوند لپاره د هغو وضع شویو اصولو مجموعه ده چې د فرد او ټولنې مسولیتونه، حقونه او حدود ټاکي او اصلي هدف یې د قانونمندۍ دودول دي، چې د بشري ژوند، آزادی او هوسایینه په ټولنه کې تضمینوي.د بیان آزادي : د هر فرد د فکر، وینا او ذهني شتمنۍ د ارائیې د آزادي حق دی، چې له قا
مولاناخادم او نشنليزم
نشنلیزم Nationalism یا ملت پالنه د یوې سیاسي مفکورې په توګه د یوه ملت د تشخص، پرمختګ او پر ځان متکي کیدو لپاره د یوه سیاسي تمایل ترڅنګ یو فردي او رواني تمایل هم دی، یعنې دا یوازې سیاسي مفکوره نه بلکې یوه رواني غریزه هم ده. دغه رواني غریزه هغه مهال د یوې سیاسي مفکورې په بڼه را څرګندېږی چې د سیاست پوهنې، ټولنپوهنې او ولسپوهنې له معیارونو سره سم په ځانګړو چوکاټونو، کړنلارو او منظمو خوځښتونو کې ځای شي.فرد له ځانه سره مینه لري له کورنۍ سره د تړلو مزي ټینګوی ځکه د ځان تر ټولو نږد
ګاڅونه (ګاتهونه، ګاتونه) د افغاني فرهنګ يوه لرغونې پانګه
ګاڅونه دپښتون روحاني مشر سپین تمان زردښت دمذهبي سرودونو هغې مجموعې ته ویل کیږي ، چې داوستا تر ټولولرغونې برخه جوړوي ګاڅونه په اوستایي الفبې په بڼه لیکل شوې ده که څه هم دغه سرودونه په زړه پهلوي کې دګاثونو په شکل لیکل شوې خو د ( دګاتهـ له تلفظ څخه ښکاري ، چې دا هماغه د ( ګاڅ ) د اصلي تلفظ اوښتی شکل دی ځکه نوموږ په دغه لیکنه کې له ګات ، ګاتهـ ، ګاث اوګاڅ څخه وروستی هغه غوره کوو ځکه تر ټولو دقیق تلفظ په نظر راځي . معاصر ژبپوهان او د تاریخي – مقایسوي ژبپوهنې متخصصین باور لري
د پيدا ګوژۍ له نظره په مورنۍ ژبه د زده كړې اړتيا
هر انسان ته د هغه په خپله (مورنۍ) ژبه د زده كړې حق ولې مطرح شو؟ځكه، چې دا د انسان له لومړنيو اړتياوو څخه وشمارل شوه او پوهنيزو څېړنو وښوده چې په مورنۍ ژبه زدكړه د يو سالم شخصيت په رامنځ ته كولو كې يو اصلي بنسټ دى. د دې لپاره چې زموږ دغه ليكنه يوې څرګندې پايلې ته ورسيږي راځئ لومړى څو پېژندنې ( تعريفونه) وړاندې كړو:پيداګوژۍ: له لاتيني ريښې څخه جوړه كليمه ده، چې د زده كړې او ښوونې، روزنې په اړه پوهنې (علم) ته ويل كيږي.زده كړه:د هغو كسبي پوهنو د مجموعې د ترلا
بدلې (عبدالغفور لېوال)
پټه خزانه د پیړۍ کتاب ګڼل شوی ، یعنې د شلمې پیړۍ له نوادرو څخه دی . په دې کتاب کې له ګڼو تاریخي او مانیزو خزانو څخه یوه هم د پښتو تر ټولو طبیعی او سوچه شاعرانه قالب دی چې بدله نومیږي . دا قالب د لنډیو ، نارو ، سندرو ، چاربیتو ، بګتیو ، سروکو او نورو بومي پښتني قالبونو په څیر د پښتو ژبې له موسیقايي جوړښت سره سم خورا زوړاو مترنم قالب دی ، چې زموږ نیکونو او اناګانو به وایه او غالبا چې زړې سندرې هم له همدې څخه جوړیدلې ، د همدې قالب نوم ښايي وروسته دومره عام
د استاد الفت يو نثر يوه دنيا خبرې
د استاد الفت پر نثري ليكنو ګڼې ليكنې شوي، زه غواړم د بيلګې په توګه د هغه يو نثر راواخلم او د بلاغت او اجتماعي پېغام رسولو د كمال له نظره پرې يوه لنډه تبصره وكړم،ځكه موږ د تاريخ په يوه داسې مرحله كې ژوند كوو چې تر هر څه ډېر ټولنيزې اصلاح او د اجتماعي شعور لوړولو ته اړتيا لرو، زموږ ډيرې بدبختۍ زموږ د ګډې شعوري سطحې له ټيټوالي څخه رازيږي. ادبيات او په ادبياتو كې د استاد الفت په څېر د يوه دراك ليكوال پاخه، منطقي او بليغ نثرونه د داسې اصلاح تر ټولو ښه وسايل دي، نن
تړلې ټولنه، ژباړه، پرانيستې ټولنه
تړلې ټولنه په يوه جغرافيايي موقعيت كې د يو شمېر خلكو هغه مجموعه ده چې د سياسي جبر، اقتصادي محدوديتونو، مدني وروسته پاتې والي يا كولتوري بېلتون له امله له نړيوالې ټولنې سره فكري، فرهنګي او مدني اړيكې و نه لري. خو پرانيستې ټولنه د دې پر عكس ده، چې د فكر، فرهنګي او مدني اړيكو د ټينګښت لپاره ځانګړى محدوديت نه لري.دغه دواړه اصطلاحات هغه وخت په جدي بڼه مطرح شول چې په نړۍ كې سياسي_اقتصادي متفاوتو سيمستمونو د خپل سيال د فكري نفوذ د مخنيوي لپاره په خپله محدوديتونه وض
په شعر کې حسي تصویرونه (عبدالغفور لېوال)
په شعر کې د تصویرنو په اړه زما د لیکنو په لړۍ کې ،ما پر ذهني او عیني تصویرونو بحث کړی و.موږ له دې دوه ډوله تصویرونو پرته یو بل ډول تصویرونه هم لرو ،چې هغه ته حسي تصویرونه وایو .یو مهال د پښتو ژبې پیاوړې شاعرې پروین فیض زاده ملال د نویو شعرونود اوریدو پر مهال په هغو کې څو حسي واضحو تصویرونو ته متوجه شوم .ما له پ
عامه ذهنيت (عبدالغفور لېوال)
عامه ذهنيت
د خوشال بابا په رباعياتو كې د موضوع تنوع
خوشال بابا په خپلو كلياتو كې د نورو شعري قالبونو ترڅنګ يو ګڼ شمير رباعيات لري چې تعداد يې د پښتو ټولنې چاپ مجموعې د شمير له مخې تقريباً (1674) ته رسيږي. دغه رباعيات د معمول رباعي وزن په قالب كې ليكل شوي او تر ډيره بريده يې وزني جوړښت سره ورته دي، خو د ځينو رباعياتو وزن يې توپير هم لري. د لوى استاد علامه رشاد له نظره د خوشال رباعيات زياتره په هغه وزن كې دي چې لومړنۍ مصرعې يې لنډې او دوې وروستۍ مصرعې يې اوږدې دي او داسې تقطيع كيږي:ل ل ل - ا ل ا ا ل ل ل - ل ا اا
د پښتو شعر د عَلم بردار نقد
ګڼ شمير ادب پوهان خوشال بابا د پښتو شاعرۍ لومړنۍ نقاد بولي او دا ځكه چې يو خو د يو جلا ادبي مكتب بنسټ ايښودونكى دى او له بله پلوه لومړى شاعر دى چې په ښكاره خپل معاصر او تر ځان وړاندې شاعران تر نقد لاندې نيسې. د خوشال بابا نامتو قصيده چې د خپل شعر په ستاينه كې يې ليكلې ده، ددې ادعا ګواه ده:په پښتو شعر چې ما عَلَم بلند كړد خبرو ملك مې فتح په سمند كړخان بابا د هندي سبك يوشمير پيروان چې د روښاني مكتب لاروي دي يو د بل پسې يادوي وايي:د ميرزا ديوان مې ومانډه په ګوډي&nb
خوشال د استاد رشاد له نظره"لس مقالې" ته يوه كتنه
لس مقالې د هيواد د نامتو عالم ارواښاد اكاډميسين پوهاند عبدالشكور رشاد د پنځو مقالو مجموعه ده، چې پر ۱۳۶۷ لمريز كال په ۱۱۲ مخونو كې چاپ شوې ده. په دې مجموعه كې استاد رشاد د خوشال خان خټك د ژوند و فن بيلابيل اړخونه څيړلي دي چې په يوشمير برخو كې يې د لومړي ځل لپاره د پښتو ادب د پلار په اړه يوشمير تاريخي او ادبي حقايق رابرسيره كړي دي. په دې ليكنه كې غواړم د استاد رشاد پر مقالو په لنډه توګه تبصره وكړم:
په تذکرة الاولیا کې زاړه لغات او د هغو ځینې قدیمي ځانګړنې
د سلیمان ماکو تذکره الاولیا د پښتو ژبې لومړنۍ راپاتې تذکره ده چې د ۶۱۲ هـ ق شاوخوا لیکل شوې او د پښتو ژبې د نثر خورا قدیمه بیلګه ګڼل شوې چې زموږ معاصرینو لاس ته رارسیدلې ده. دلته نه غواړو ددغې تذکرې پر معرفي او ځانګړنو خبرې وکړو، یوازې یوشمېر هغه لغات، عبارات او ژبنۍ ځانګړنې به وڅېړو چې په تذکرة الاولیا کې راغلي او ددغه کتاب د زوړوالي او لرغونتوب ښکاره نښې دي. یوشمیر هغه کلیمات چې اوس یا معمول نه دي او یا هم که په لیکنۍ پښتو کې کاریږي اخیستنه یې د همدې تذکرة الاولیا له متن څخه
د ژورناليزم اخلاق
اخلاق د ټولنيزو قراردادونو هغه مجموعه ده، چې وګړي يې د ژوند د ورځنيو چارو د نظم او سمبالتيا لپاره پر مراعتولو ژمن وي. كه څه هم دا اصطلاح پراخه مانا لري خو ځينې مهال د يوشمير مسلكونو په برخه كې د ځانګړو پولو او حدودو تر منځ مطرح كيږي لكه سياسي اخلاق، ژورناليستيكي اخلاق، تحقيقى اخلاق او نور. ژورناليزم د عامه اطلاعاتو او معلوماتو د پروخت تامينولو مسلك دى او څرنګه چې له عامه ژوند سره نږدې اړيكې لري او د ټولنې د اعصابو حيثيت لري نو خامخا د يوشمير اصولو، ظوابطو او اخلاقو په چوكاټ كې راګير چاپير
شعر او تصوير
تصویري کلام څه ته وایو؟ کله کله موږ په ورځنیو خبرو کې دداسې مطلب په هکله خبرې کوو چې اوریدونکی یې، د خبرو اوریدو پر مهال، نه موږ او نه زموږ د خبرو کلېماتو ته توجه کوي، بلکې مخامخ د هغې موضوع لړۍ تعقیبوي چې موږ پرې خبرې کوو. دلته دوه څیزونه زموږ خبرې تصویري کوي، یو دا چې یوازې پر ټاکلې موضوع خبرې وکړو او له ډېرو حاشیو څخه ځان وساتو او بل دا چې د ټاکلې موضوع کیسه په
افغانستان چېرته دی؟
د ۱۳۸۵ لمریز کال د کب په ۱۷- ۲۷ ورځو کې په هند کې وم چې د ډهلۍ د جامعه ملیه اسلامیه پوهنتون د نلسن ماندیلا د سولې مرکز له خوا په هغه رابلل شوي کنفرانس کې ګډون وکړم چې په جنوبي آسیا کې د حکومت جوړونې- سولې او له تاوتریخوالي سره د مبارزې لارې چارې یې لټولې. کنفرانس په زړه پورې و، ما د افغانستان په استازیتوب خپله مقاله واوروله. خو دا ددې لیکنې موضوع نه ده، په همدې کنفرا
