دا دى د افغاني فرهنګ د بډاينې په ډګر کې يوه بله زياتونه هم وشوه، دا زياتونه په ننګرهار کې د ((سالو)) په نوم مجله ده چې د 1386 لمريز کال د غويي د مياشتې په 17 مه يې د يوې غونډې په ترڅ کې د ننګرهار د فرهنګ او ځوانانو د رياست د غونډو په تالار کې د پټۍ په پرېکولو سره د چاپ کار پيل شو. څرنګه چې هر لومړنى کار له نيمګړتياوو خالي نه وي، دا مجله هم ډېرې تېروتنې لري چې موږ يې په لاندې ډول شمارو.
عمومي ځانګړنې:
د دې مجلې مسؤل مديره ډاکټره جميله سيدي ده او د امتياز څښتنان يې په ختيزو ولايتونو کې د ښځو چارو رياستونه ښودل شوي دي. مجله په 40 مخونو کې په ډېر لوړبيه کاغذ کې چاپ شوې چې په هېواد کې به ډېرې کمې چاپي خپرونې په دغه ډول کاغذ کې چاپېږي. خو، کاش! چې د ليکنو موضوعات يې هم په هماغه پيمانه ښکلي، نوي او د لوړو ماناوو لرونکي واى چې دريغه ليکنې يې د مانوي ارزښت او ټولنيز اهميت له مخې د ډېرې ټيټې کچې لرونکي دي او نه يوازې دا چې ډېرې سوليدلې، کرېدلې او زنګ وهلې ليکنې دي. د ژبني، نثري او ګرامري جوړښت له ليده هم په ډېر بېخونده ډول ليک او تيارې شوي چې د هر کارپوه لوستوال خو ترې په لومړيو درې، څلور کرښو لوستو کې زړه سړېږي او نور يې هسې خوشې چټي پاڼې نه اړوي، رااړوي.
د نامه ژبنى اړخ:
که چېرې د مجلې پر پښتۍ د ليکل شوي انګرېزي نوم (Sallow) ته په ځير سره وکتل شي، نو د پښتو له نوم (سالو) سره نه پخلا کېږي يانې په دې مانا چې د ((سالو)) واو ((و)) څرګند او دروند واو تلفظ کېږي او د انګرېزۍ Sallow هغه يې د اوږد واو غوندې ويل کېږي او دا د مجلې د خپل تلپاتي نوم نيمګړتيا ده. د سالو انګرېزي بديل بايد ((Saloo, Salu)) راغلى واى او کنه داسې هم کېداى شول چې فونيټيکې الفبې (Phonetic Alphabet) څخه يې کار اخيستى واى چې په فونيټيکي الفبې کې د سالو بديل (Salu) کېدلى شي يانې د a او u پر سر بايد زور ((‾)) راوړل شي.
پښتو ياګانې، ګرامري جوړښت او شعري برخه:
د ((سالو)) مجلې دغه نيمګړتياوې به په خپل وار سره وڅېړو، خو لومړى يې د پښتو ياګانو د پر ځاى نه کارولو نيمګړتيا تر ټولو نورو نيمګړتياوو ستره ګڼم او دا ځکه چې له يوې خوا نه خو په پښتو د ((يا)) پر ځاى نه کارول مانا هم بدلوي او له بلې خوا په ټوله مجله کې ياګانې په سم ډول نه دي کارول شوي، لکه د ((اسلامي افغاني ټولنه او له اسلام...)) د مطلب په متن کې لاندې کليمې او جملې ((يوځلى، ميړه، ژوند تير کړي، کولاي شى، د ښځي په حق کې ډير دقت پکار دى، هيڅکله، نجلي، کيښني، داسي، پيښي رامنځته شوي، کيږي)) او په سلګونو نورې ورته بېلګې چې همدغه يې له خروارونو څو دانې وې او دا يې له څه کړئ!! چې په لويه پښه يې د ځينې شاعرانو شعرونه بې وزنه او بې مانا کړي، لکه د اسدالله زمري دا شعر چې:
زه په خزان وهلو کې بهار وينم
سپېرو اير لاندې پټ شوى سور انګار وينم
چې کېداى شي د لومړۍ مسرې پاتې ټکي به ((زړونو)) وي، خو داسې برېښي چې د ((سالو)) خپروونکيو هر څه له سره تېر کړي او ټول خيال او اند يې د خپلو جېبونو د .... په سوچونو .... او د مجلې مانوي او ټولنيز ارزښت ته يې هېڅ پام کړى نه دى...؟؟ خو خير په هر حال! انسان کمزورى دى او ورسره، ورسره نفس هم ډېر ظالم څيز دى!!؟
يا د دروېش دراني نوم او شعر چې نوم يې در((ويش)) ليکلى او په مجله کې يې د راغلي شعر نيمګړتيا داسې ده:
زه يم يو زخم، ځکه مالګې دوړولې هر چا
ريم يو گل ځگه ملگري د خزان دي خلک
چې کېداى شي له آره به دا بيت داسې وي:
زه يم يو ګل، ځکه ملګري د خزان دي خلک
همدا شان د دې مجلې د ډېرو نيمګړو، بېخونده او بې مفهومه مطالبو له ليکې يوازې د ((سينګار يا مکمل نظافت)) مطلب تر کتنې لاندې نيسو او په دې ډول يې بېلګه وړاندې کوو: ((د يو ي ځواني نجلۍ يا خوانې ښځي د عمر په مطابق سينګار، ځان ته د پاملرنې او دهغي ثليقه دژوند په ټولو چارو کې ښيي.
که په ځيرسره وکتل شي يوى ځواني نجلۍ چې خپل نظافت او سينګار ته په صحيح ډول پاملر نه نه کوى نو په يقين ويلاي شو چې دغې نجلۍ خپل شخصيت او ټولنيز دريځ ته هم پاملرنه نه کوي چې دغه بې توجهي هغې ته يو لوى زيان بلل کيږي. او که چير ې هغې نجونوته چې خپل نظافت اوسينګارته پاملرنه کوي وکتل شي نو مالوميږي چې د نظافت تر څنګ دخپل تولنيزدريځ او شخصيت ته هم د ودې ورکولو په هڅه کې دي، په دى ډول يوه مستقيمه اړيکه د مناسب اوښه سينګار او شخصيت تر منځ موجود ده چې بايد له پامه و نه غورځول شي....))
لنډه دا چې د ((سينګار....)) مطلب هيڅ ډول منطقي ترتيب، نثري خوږوالى او د جوړښت له مخې تسلسل نه لري، هسې د بېسوادو او کليوالو عامو خلکو ګډې وډې خبرې دي چې د هر لوستونکي د وخت له ضايع پرته نور هېڅ نه لري.
که د ټولې مجلې د ليکنو د استازيتوب په ډول پورتنۍ ليکنه وکتل شي، نو په زغرده ويلى شو چې نکته اېښودنه Punctuation يې هېڅ مراعات شوې نه ده او په ډېرو ځايونو کې دوې کليمې سره يو ځاى شوي دي چې بايد بېلې، بېلې راغلې واى چې دا د کمپوزر يا د ايډيټر نيمګړتيا ګڼلى شو.
ژورناليسټيک اړخ:
الف- سرليکونه: د دې مجلې سرليکونه د ژورناليزم د سرليک ليکنې د مېتود له مخې جوړ نه دي يانې که چېرې ورته په ځير سره وکتل شي، نو سړى ويلى شي چې دغه سرليکونه د شمس النهار له خپرونې سره هم پرتله کېدى نشي، کومه چې د افغانستان د ژورناليزم په تاريخ کې لومړنۍ خپرونه بلل کېږي. بل، سرليکنه چې د هرې خپرونې پاليسي يا په بله وينا فکري نظر څرګندوي، سرليک نه لري چې بايد سرليک يې درلودلى واى. نن سبا که هره خپرونه وليدل شي، نو خامخا د ځانګړي ځاى، نښان او... تر څنګ سرليک هم لري.
که د سالو درېيم مخ ته وکتل شي، نو يوه ليکنه په زوره دوې ټوټې شوې او دوه سرليکونه (له اسلام څخه دمخه او وروسته د ښځو مقام او مرتبه/ د اسلام مبارک دين په راتګ سره د ښځو مقام او مرتبه) يې ورکړي دي، دا هم کېدلى شول چې دغه ليکنه يوه واى او تر يوه سرليک لاندې راغلې واى او دا هم کېدلى شول چې دغه دواړه سرليکونه تر غټ سرليک لاندې د فرعي سرليکونو په توګه راغلي واى. همدارنګه لومړى سرليک کېدلى شي چې د دويم هم استازيتوب وکړي، ځکه چې په لومړي سرليک کې هم دا ويل شوي چې: ((له اسلام څخه دمخه او وروسته....))، نو بيا ولې په دويم سرليک کې: ((د اسلام مبارک دين په راتګ سره....)) راوړل شي، حال دا چې هلته يې هم يادونه شوې ده.
د اووم مخ سرليک (پوهنيار شيلا بابرى لطفا شما در مورد تاريخچه امور زنان ولايت ننگرهار معلومات ارائيه کنيد و ضمناً ياد آور شويد که در چند بخش فعاليت ميکند.)) يې د يوې مرکې د يوې پوښتې شکل لري، خو په پاى کې يې د پوښتنې نښه راوړې نه ده او ليکنه هم د مستقيم نقل قول Direct Quote په توګه راغلې چې بايد يو بل بديل سرليک يې درلودلى واى، خو....
که اتلسم مخ وکتل شي، نو د ((مورنۍ مړينه يا Maternal Death)) له سرليک سره به مخ شئ چې دا په خپله له سرليک سره لوبې کول دي. دا چې سالو په پښتو او دري ليکنې لري او همدارنګه ترې د لاندې ليکنه چې مرکه ده، سرليک يې د پښتو تر څنګ انګرېزي هم لري چې بايد يوازې پښتو واى، نه دا چې انګرېزي ورسره وي. که چېرې دغه ليکنه ښوونيزه واى، نو بيا يې باک نه کاوه، ځکه چې د لوستونکيو لپاره به ګټوره واى او د ليکنې تر څنګ به يې اصطلاحات هم ياد کړي واى. که سرليک يو ځل بيا د مفهوم له مخې وکتل شي، نو ((مورنۍ مړينه)) پر ځاى به دا ښه واى چې ((د زېږون پر مهال د ميندو مړينې)) راغلى واى، ځکه دغه ليکنه هم له همدې موضوع څخه بحث کوي. مورنۍ مړينه کېدلى شي چې د يوه چا لخوا داسې وويل شي چې: ((مورنۍ مړينې يا د مور مړينې مې ډېر خپه کړم....))
ب- ژورناليسټيک ژانرونه او سکالوييز (موضوعي) اړخ: هره چاپي رسنۍ او کتاب په ځانګړيو ځايونو کې ليکلړ يا فهرست لري چې سالو مجله يې هم لري او د ليکلړ دنده دا ده چې لوستونکى په اسانۍ سره وکولى شي چې د خپلې خوښې ليکنې پيدا او په نښه کړي. ((سالو)) ګل د خپلو سرليکونو او مخونو د ښودلو تر څنګ ځينې انځورونه هم راوړي چې دا يې يو ښه کار کړى، ځکه چې د لوستونکيو په زړه راښکون کې ښه کار ورکولى شي، خو په دې به وروسته وغږېږو چې څه نيمګړتيا لري.
هره چاپي خپرونه د سرليکنې په ځاى کې خپل يو ځانګړى نښان (Logo) هم لري، خو متاسفانه سالو جان يې نه لري.
د اووم مخ ليکنه يې لکه دمخه چې يادونه وشوه پيل يې د يوې مرکې د يوې پوښتنې بڼه او مفهوم لري، خو ځواب يې يو دى او ويل کېدى شي چې يوه نيمګړې او په نشت حساب مرکه يا ليکنه وګڼل شي، ځکه چې د ځوابوونکي يې دوه ځايه نوم راغلى دى، خو....
همدارنګه د ((کنړونو ولايت د ښځو چارو رياست د خپرونو د مديريت لنډ ګزارش)) تر سرليک لاندې په څوارلسم مخ کې د ليک په بڼه د مجلې دفتر ته يوه ليکنه رااستولې چې تقريباً يوه راپور ته ورته شکل لري، کېدلى شول چې د همدې ليکنې له موادو يو ښه راپور جوړ شوى واى، خو ليکونکى يې توانېدلى نه دى چې دغسې يو کار سر ته ورسوي.
ج- د ليکنو ليکوالان: په سالو خان کې ځينې ليکنې د ليکوالانو نومونه نه لري چې دا يې يوه بله لويه نيمګړتيا ده ، د بېلګې په توګه د مقام زن (٦ مخ)، پوهنيار شيلا بابرى لطفاً.... (٧ مخ)، لنډې کيسې ټول مضامين (٢١ مخ)، د مور مقام (٢٦ مخ)، دونت (٢٧ مخ)، سپورت (تربيت بدنى) (٢٩ مخ)، ښځه ژاړي (٣١- ٣٦ مخونه) مضامين او په نهه دېرشم مخ کې ټوکې هم ليکوالان او يا يې راټولوونکي معلوم نه دي. همدارنګه په دې ګڼه کې داسې هم شوي چې د ليکوالانو يا ځوابوونکيو نومونه په انګرېزۍ ژبه راغلي چې بايد راغلي نه واى، لکه په دولسم مخ کې Ahmad Gul Baidar چې تر څنګ يې دنده هم ښودل شوې ده او له اتلسم مخ څخه تر دولسم مخه پورې مضمون چې د يوې مرکې بڼه لري او ليکوال يې څرګند نه دى، خو په پاى کې ليکل شوي چې: Dr: SHUGHLA SHINWARI RHO ښايي چې ليکواله يا يې ځوابوونکې واوسي.
د- تر انځور لاندې ليکنې Captions: نن سبا که چېرته معياري چاپي رسنۍ وليدل شي، نو خامخا به تر انځورونو لاندې د انځور روښانوونکې ليکنه وي چې دېته په ژورناليزم کې Caption وايي. تر نظر لاندې مجلې (سالو) کې هم دغه نيمګړتيا تر سترګو کېږي چې هيڅ انځور يې کپشن نه لري. يوه بله خبره چې ډېره اړينه ده، هغه دا ده چې که چېرې په ليکلړ کې انځورونه، نه وي، نو په انګرېزۍ کې ورته Content وايي او چې انځورونه ولري، نو بيا ورته Thesauri وايي چې انځورونه يې بايد کپشن ولري.
ډيزاين:
سالو د ډيزاين له مخې هم يو لړ نيمګړتياوې لري چې تر ټولو غټه بېلګه يې Indent يا د پراګراف سر په پراګراف کې چې ننوتى وي، ننوتلى نه دى. همدارنګه په سرليکنه کې د سرليکنې متن په دوو باکسونو کې اچول شوى چې داسې څرګندوي چې په يوه باکس کې يوه ليکنه او په بل باکس کې بله ليکنه وي، بايد داسې شوي واى چې په يوه باکس کې واى او په دوو کالمونو وېشل شوي واى.
