تېمور شاه او د اّزاد خان بغاوت

اّزاد خان د حاجي كريمداد خان زوى و، دده پلار د عليحضرت احمد شاه بابا له خوا د كشمير حكمران مقرر شو ، او ددغې وظيفې نه د مخه يې د عرض بيګي وظيفه ترسره كوله كله ، چې حاجي كريمداد خان مړ شو ، دده زوى اّزادخان تيمور شاه له خوا خپل د پلار پر ځاى په كشمير كې حاكم وټاكل شو(2)
اّزادخان په خپل وخت او زمانه كې په سخاوت او مېړانه كې سارى نه درلود، د خپلې حكمرانۍ په وخت كې يې ډېر خلك د خپل نيك خوى او ښه سلوك په اثر د ځان ملګري او پلويان كړي وو دا شان په خپل مټ او توان لس زره كلك سواره په خپل ځان پسې هم ملاتړ درولي وو د وخت په تېريدو سره ده د دووكالونو حكمرانۍ كولو څخه وروسته د استقلال اعلان وكړ په دې شيبه كې دده وروڼه د تيمورشاه ملګري او ملاتړ وو دى يې د پادشاه د ياغي كېدو نه منع كاوه، خو ده د هغو خبره ونه منله سره له دې ، چې د هغوى سلا يې خوښه نه كړه په دې وجه ، چې د تيمورشاه پلويان وو ، له كشمير څخه يې هم وشړل (1)
څه وخت چې تيمور شاه د اّزادخان له ياغي كېدو نه خبر شو ډېر خوابدى، پرېشان او خپه شو، خو د هغه د بلواد شنډولو د پاره يې په اقدام لاس پورې كړ په لومړي سر كې يې هغه ته محمد علي خان ، چې په كفايت خان سره مشهور و ، دده د هدايت او نصيحت كولو دپاره وروليږه(2) تيمور شاه په دى وجه سره غوښته ، چې د ازړور او د ښه خوى پښتون بې له كوم زيان او تكليف د رسېدلو څخه دې ته اړ كړي ، چې په خپله خوښه له دې كار او عزم نه لاس واخلي څو ، چې خبره تورې او مرګ ته ونه رسيږي
كله، چې كفايت خان دپادشاه په امر كشميرته ورسېد، په ډېره خوږه ژبه اونرمه لهجه يې د تيمورشاه پيغام هغه ته ورساوه او په خندا يي ورته ولوست د كشمير د ماليې د غوښتنې په برخه كې، چې اّزادخان را ټولوله او مصرف كړې وه د هغې په عوض كې يې له ده څخه دوه درې لكه روپۍ د سفر خرڅ په پلمه وغوښتې دا شان يې د هغه د حال او استقلال غوښتنې په باره كې تيمورشاه ته يو ليك واستاوه ددې خط په رسېدو سره تيمورشاه د هغه په حال او كړو ، چې دده په مقابل كې پورته شوى و ښه خبر شو او د چارې په لټه كې يې شو(1)، په همدې وخت كې كفايت خان هم كابل ته را ګرزېدلى و، كله چې كابل ته را ورسېد تيمور شاه يې د اّزادخان له حال او كيفيت څخه خبر كړ له دې وروسته تيمور شاه مرتضى خان او زمان خان د اّزاد خان وروڼه د هغه د ټكولو له پاره د دېرش زرو (30000) لښكرو سره ورواستول څه وخت ، چې دوى كشمير ته ورسېدل اّزادخان هلته نه و او د خپل خسر په كور كې دېره و په دې وخت كې دى د وروڼو له راتګ نه ، چې دده په ضد د لښكر سره راغلى وو خبر شو؛ نو په ډېره ميړانه د هغو د جنګ او مقابلې دپاره مخې ته ور ووت په لومړۍ نښته كې اّزاد خان ماتې وموندله، خو دده د اكا زوى په دې نښته كې په پوره تورې سره د تيمورشاه د لښكر په مقابل كې كلك مقاومت وكړ دده د مېړانې او بريالۍ حملې له امله په پاى كې د تيمورشاه لښكر مات او تيښتې ته اړ شو، خو د ماتې له امله د اّزاد خان سره يو ځاى د كشمير لورته په ګډه دننه شول د تيمورشاه په لښكرو كې يوازې يو تن ، چې د سيدانو څخه و تر اّخره پورې كلك په ميړانه ودرېد ، تردې اندازې پورې ميړانه يې وكړه ، چې دده توره او قوت په خپله د اّزاد خان هم خوښ شو او د ماتې نه وروسته يې هغه ته د ميړانې له امله ډېر عزت وركړ اّزاد خان د تيمورشاه د لښكرو نه درې زره تنه بنديان ونيول او هغوى ته يې وويل : " تاسې ته خپله په دې ټكي واك او اختيار دى ، چې كشمير كې زما ملازمت كوئ او يا بېرته كابل ته ځئ " د دوى له ډلې نه يونيم زر تنه په دې راضي شول چې بېرته كابل ته ولاړ شي، اّزداخان د دوى له دې نظر يې او رايې نه ناراضه او خوابدى شو او په پټه يې د مظفراّباد بېړۍ چلونكو ته د هغوى د ډوبولو امر صادر كړ څه وخت ، چې ددې ماتې خبر تيمورشاه ته ورسيد سمدستى له كابل نه د پېښور په لور وخوځېد او پېښور ته د رسېدو سره سم يې سردار مددخان اسحق زى او ځينې نور سرداران د كشمير خواته ولېږل ، څو ، چې اّزداخان له پښو وغورځوي او له دې سختې پيښې نه په امن شي څه وخت ، چې د تيمورشاه په امر سردار مدد خان د اّزادخان د ماتولو دپاره كشمير ته ورسېد، د رسېدلو سره يې سم او بې له درنګ نه په جنګ لاس پورې كړ ، د دواړو دښمنو او مخالفو ډلو ترمنځ څو ورځې پرله پسې سخته نښته وشوه ډير ځوانان په كې خاورې شول ، خو يوې خوا ته هم فتحه او برى په نصيب نه شو سردار مددخان ، چې د تيمور شاه يو پوه نظامي سردار و په ډېره هوښيارۍ او ځيركتيا سره يې(1) د اّزاد خان ځينې سرداران او د لښكر مشران په ځان پسې واړول ، كله ، چې اّزادخان له دې كار نه خبر شو او په دې هم پوه شو ، چې قوت او قدرت يې په خپل منځ كې كمزورى او ټوټې ټوټې شي ؛ نو بله لار يې ونه ليدله ، د وېرى او ډار له كبله يې په تېښته او فرار لاس پورې كړ، د جنګ په حال كې يې د راجه رستم كور ته ، چې دده خسر و ځان ور ورساوه ، دده د خسر كور او ځاى ، چې په وچ بيابان ، سولين او شګلين ډاګ كې اّباد شوى و د تيمورشاه د لښكرو په مقابل كې يې د دېوال او سد مثال درلود ، دې وچ او سولين ډاګ ته ، چې اوبه يې نه درلودلې د ورتلو امكان ډېر كم او يا هيڅ نه و سردار مددخان ، چې د هغه د تيښتى لار و ليدله او پوه شو ، چې جنګ نه ورسره كيږي ؛ نو د اّزادخان خسر ته يې په كلكه وليكل : كه ته ، چيرې خپل زوم يعنې اّزادخان موږ ته ونه سپارې او په لاس كې يې را نه كړې ، دده په ګناه به تا له تيغه تير كړو ، دا ستا د خبرېدو د پاره پيغام و ، خوښه او رضا ستا هره لاره ، چې ته غوره ګڼې هغه به د ځان د پاره خوښه كړې راجه رسم د مددخان له وېرې او د ځان او كورنۍ د ساتنې د پاره اّزاد خان د خوب په حال كې ، چې ويده و ، د مددخان سختو او خونخوارو پنجو ته وسپاره دې نامي او توريالي سردار (اّزاد خان ) ، چې د خپل خسر حال وليد د مددخان د ور رسېدو سره سم يې په خپله ځان مړ كړ(1) په دې توګه تيمورشاه د كشمير له دې كلك قيام نه په امن كې پاتې شو