ليکوال:- عرفان يلماز
ژباړن:- عبدالله جهادوال
دغڼې،جولا، عنکبوت،تارکشې او ياSpider له جال څخه
سلام ښاغليه انسانه!
ستاسو ډيرى زمونږ نه ډاريږي. تر دې چې تاسو د((Arachno phobia)) يا [د غڼې نه د ډار] په نامه ناروغي اختراع کړې . په حقيقت کې ، برسيره پر دې چې زه(غڼه) تاسو ته هيڅ کوم زيان نه رسوم ، همدارنګه په خپل جال کې د مضرو حشراتو په نيولو، ستاسو سره د چاپيريال په پاک سوتره ساتلو کې هم مرسته کوم.
په ځانګړي ډول ، کله چې زما د نيکونو څخه يو نيکه راپه زړه شي چا چې تر ټولوسرلوړې او عزتمنده دنده سرته رسولې وه، زما سترګې د ډير هيجان نه تتې شي، هغه د اسلام د ستر پيغمبر محمد رسول الله (ص)، په هغه چا چې ټول کائنات ، ټوله نړۍ او ټول انسانيت وياړي، د غليمانو نه د ساتنې لپاره ګومارل شوى ؤ، زموږ څښتن تعالى (ج) زموږ د نيکونو نه يوه ته امر کړى ؤ چې په چټکى سره د هغه غار په ننوتځي کې کوم ته چې دوى(ص) هجرت کړى و جال جوړ کړي. دده دې کار د هغه دښمنان ددې ځاى له پلټلو څخه ودرول. دغه سرلوړي موږ ته د قيامت تر ورځې بس ده. نو مهرباني وکړه، لږ تر لږه دغه تاريخي پيښه در په زړه کړه او چې چيرته دې ليدلو زمونږ د وژلو څخه لاس اخله . ستاسو ډيرى په موږ د حشراتو ګومان کوي ، مونږ،غڼې، د حشراتو څخه توپير لرو، زمونږ د توپير د پيژندنې تر ټولو اسانه ليار زمونږ د پښو او غړو شميرل دي، نور حشرات اته پښې لري حال دا چې زمونږ شپږ دي، د دوى بدن د دريو عمده برخو څخه جوړ شوى، حال دا چې زمونږ بدن د دوو برخو څخه جوړ شوى، بله دا چې موږ د سترګو په اندازه او ګڼه کې هم توپير لرو، حشرات معمولاً دوې غټې مرکبې سترګې لري، حال دا چې مونږ اته وړې او ساده سترګې لرو.
هغوى يعنې هغه څوک چې د رب د امر د نه منونکو په کتار کې راځي، کله چې زما د بدن په زړه پورې جوړښت او نقاشي او زما د لومې ايښودلو نقشه زما په پرتمينو جالونو کې وويني ، دوى نيغ په نيغه د تدريجي تکامل د نظرېې نه د تېښتې په لټه کې وي کوم چې دوى يې سرګرځني او ګنګس کړي، که څه هم دوى پدې پوهيږي چې مونږ نه کومه پوهه او نه کوم ضمير او وجدان لرو، دوى، په ناهيلۍ سره دې ته شعور وائي، تاسو ددغې نظرېې کسان د هغو مچانو سره پرتله کولاى شى کوم چې زما په جال کې نښلي، په دې ترڅ کې دوى د دليل په هڅه کې وي، دوى د خپلې نظرېې بنسټ طبيعت، يا کوم علت او يا هم کوم تصادف بولي، د هغو په کتار کې کوم چې الله(ج) نه مني_کومه بڼه چې الله پاک مونږ(غڼو) ته رابښلې_ په بعضو تخيلي چارو عقيده لري او په دى ډول خپل ځان ته دوکه ورکوي.
موږ په ټولو لويو وچو کې اوسيږو، په استثنا د انترکتيکا، او په هر ډول اقليمي حالاتو کې پايېدلاى شو، له دښتو او بيابانونو نه نيولې بيا تر استوائي او ګڼو بارانې ځنګلونو پورې، د لويو وچو نه پرته په سمندري جزيرو کې زمونږ د عادي ژوند کولو لوى علت دادى چې موږ په خپلو جالونو کې يو ډول ځانګړى تار استعمالوو، موږ کولاى شو دغه تار د پراشوټ په څير هم استعمال کړو او لرو ځايونو ته په همدې تار سفر وکړو.
زموږ د ځانګړتياوو نه يوه تر ټولو مهمه ځانګړتيا، زمونږ تکړه والۍ کوم چې ډير ارزښتناک دى او په قرآن کريم کې هم ذکر شوى، زمونږ وريښمين تاري مرغړي دي کوم چې ډول ډول کيفيت لرونکي تارونه توليدوي. مونږ دغه د وريښمنو غوندې ماده کومه چې زموږ د مخروطي ډوله راوتلو برخو څخه کومې چې زموږ:په نس کې شتون لري راوځي، د ګڼ شمير موخو لپاره استعمالوو، موږ ډيريو ته لږ تر لږه دوه ډوله وريښمين مرغړي له راز راز جوړښتونو او ترشحاتو سره راکړل شوي دي، او موږ ته د دې تارونو په راز راز دندو کې کومې چې زمونږ د کيمياوي جوړښت لپاره مناسبې وي د استعمال پوهه راکړل شوې. د هر ډول تار دوام، پنډوالى،سريښناکتوب او نرموالۍ يو له بله سره توپير لري. موږ د هرې دندې لپاره د هغې دندې وړ تار ا ستعمالوو. موږ د تارونو بعضې ډولونه د جال د جوړلو لپاره استعمالوو تر ځو ښکار په لومه کې راګير کړو، د بعضې نورو نه يې د کور سامان جوړوو او بعضې نور ېې د هګيو او سپرم د کيسو د ساتلو لپاره استعمالوو. نژدې هر څوک زموږ د تارونو په اړه پوهيږي.
بيو کيمياوي (Bio Chemical) جريان کوم چې د تار د توليد پر مهال صورت مومي په پوره ډول پيژندل شوى دى.
زموږ تار د ملي متر د زرمې برخې نه هم نازک دى، او زمونږ تار د پولادو د تار نه که په همدې نازکوالي وي پنځه ځلې کلک دي. که دغه تار کش کړئ، څلور ځلې د خپل اصلي اوږدوالي نه اوږديږي. برسيره پر دې، دا ډيره روښانه ده چې ددغه تار ٣٢٠ ( درې سوه شل) ګرامه که کش کړئ د ټولې نړۍ نه چاپيريدلاى شي. زما د اندازې په پرتله زما جال په هوا کې ډير ځاى نيسي، ليکن دغه تظاهر غولونکى دى، زما ريښتينۍ کور په دا منځ کې يو وړوکى ټکى دى او پاتې د مچانو دپاره لومه ده،سره له دې چې دا يوه هيښونکې ماده ده . قرآن کريم، په هغه سورت کې کوم چې زما په نامه ( العنکبوت ) نومولى داسې فرمايلي:_
مثل الذين اتخذو من دون الله اولياء کمثل العنکبوت اتخذت بيتا و ان هن البيوت لبيت العنکبوت لو کانو يعلمون. ٤١ آيت د العنکبوت سورۀ
ژباړه:- کومو کسانو چې د الله نه پرته نور سر پرستان نيولي دي د هغو مثال د غڼې غوندې دى چې خپل ځان ته يو کور جوړوي او له ټولو کورونو څخه ډير کمزورى کور د غڼې دى کاشکې دغو خلکو علم درلودلاى.
آيا تاسو هم د دې آيت په هکله څه سوچ کړى دى؟ که تاسو کړى وي، نو تاسو به ليدلي وي چې دا زما کور کوم چې ډير نيمګړى، نازک او سست دى، مګر نه دغه تار چې زما کور ترې جوړ شوى. دا په دې مانا_ته څومره ښکلې ماده لرې، که ته دا په سم ځاى کې استعمال نه کړې دا بې ګټې ده. زما تار او کوم کور چې ما جوړ کړى زما لپاره کافي او مناسب دى.
د ښکار لپاره د لومې ايښودل
تاسو ممکن د لوړ کيفيت مواد کوم چې تاسو د يوې داسې ودانۍ د جوړلو لپاره استعمالوى د کومې چې بنسټونه ډير کمزوري او خراب وي هسې ضايع کړى وي. که انسان په تر ټولو هيښونکو صفتونو او کيفيتونو سمبال شي، بيا هم دوى د خپل ځان لپاره غولونکي او بې ارزښته خدايان غوره کوي. دوى هغه اسباب چې دوى ته د الله(ج) له خوا نه ورکړل شوي ضايع کوي، لکه:- ځيرکتيا، پوهه، درک، فهم او شعور.
کله چې دوى بغير د الله(ج) نه بل څوک په الوهيت مني د دې نه هم څه خوراخوابدونکي دي، که څه هم دوى که هر څومره خورا ښې ساينسي زده کړې وکړي، اکتشافات او يا اختراعات وکړي. دا به ټول هسې بې ګټې وي.
د هغو کسانو دليل څوک چې په الله(ج) ايمان او باور لري، کيداي شي لکه يو غږ غوندې ثابت شي په حقيقت کې دوى دوکه ورکونکي دي. د دې علت دادى چې دوى خپله طبيعي وړتيا نه استعمالوي او په لومو کې لويږي. البته يو خارق العاده معجزه ډوله کتاب لکه قران کريم کيدى شي مطالعه شي او سړى پرې پوه شي.
زما د وريښمنو توليد، کوم چې د نورو طبيعي او مصنوعي تارونو نه ډير کلک دى، له هغو توليداتو سره کوم چې په فابريکو کې توليديږي يو شان دى. د کېراټين (keratin) په نامه پروټين کوم چې زه په خپلو تارونو کې استعمالوم، د انسان په ويښتانو او نوکانو کې په عام ډول شته. تر ټولو ښه د مرغيو په بڼکو کې، د ژويو په ښکرو کې او د مار په پوټکي کې. او له دې سره يو شان امينو اسيد (Amino Acid) دا تخليقونکى استعمالوي. زموږ پالونکى، د ټولو پيدا کوونکى، دا پوهه او مطلق ځواک لري چې هغه پروټين کوم چې ستا په نوکانو کې شته زما په وريښمينو کوم چې په غدو کې دي راپيدا کړي.
وريښمينه مايع ماده د هغو رګونو په وسيله کوم چې په غدو کې دي او چيرته چې مايع په ډيرې چټکۍ سره زبيښل کيږي (جذبيږي) تيريږي او د هغې نه وروسته مخکې له دې چې بهر ته د وريښمنو په بڼه راووځي د هايدروجن د اتومونو په ذريعه په اسيد بدليږيز څنګه چې دغه ځانګړي شوي پروټين اسيدي کڅوړو ته ننوزي دوى يو له بله سره اړيکې جوړوي او په تارونو بدليږي. ما دغه بيو کيمياوي تعاملات چې په دغه جريان کې برخه اخلي په لنډه توګه تشريح کړل. د تارونو راز رازوالى په هغو غدو پورې اړه لري کوم چې دا تارونه توليدوي. د مختلفو جريانونو په استعمالولو سره مختلف ډول تارونه توليديږي. زما رب، د چا مهرباني چې نه ختميدونکې ده، ماته ټول هغه شيان راکړي دي کومو ته چې ما اړتيا درلودله. هغه ماته شپږ توليدونکي کوټې رابښلې، په هره کوټه کې کيمياوي مواد، لکه مختلفې چمتو شوې فورمولې، په مختلفو تناسبونو سره مخلوط شوي، چې زما اړتياوې پوره کوي، سربيره پر دې، د هغو سوريو (مخرجو) داخلي قطر د کوم نه چې دا راوځي او ددې د پمپ کولو د فشار ميزان د تر ټولو مناسبې سطحې سره متوازن وي چې له مختلفو ځانګړنو سره تارونه توليدوي.
نه زما پوهه او نه زما وس دې ته رسيږي چې د وريښمنو جوړښت کوم چې زما د راوتلو برخو څخه کومې چې زما په نس کې شتون لري توليديږي. سره له دې، هغه تارونه چې زه د ښکار لپاره استعمالوم سريښناک دي او هغه، په کوم چې زه له خپل ښکار سره کور ته پرې راستنيږم پياوړي او ډير نرم دي. برسېره پردې هغه ډول تارونه په کوم کې چې زه خپل ښکار نغاړم، ښوى وي او د سختيدلو ځانګړنه هم لري يانې کله چې حرکت پيښيږي هغه تار نور هم کلکيږي. او يو بل ډول تار کوم چې د هګيو د کڅوړو لپاره استعمالوم د ميکروب ضد (Anti Biotic) ماده لري تر څو د مکروبونو په وړاندې يې ساتنه وکړي. او کوم چې زه د پاس ختلو او لاندې کوزيدلو لپاره استعمالوم ښوى دي او بلاخره هغه تارونه چې د کور د بنسټونو لپاره استعمالوم ډبل او کوم چې د ځالې د ننه استعمالوم نري دي، د پښې په ورو خوځښت سره دغه ټول تارونه سم ځاى ته راټولوم او هلته يې خوندي ساتم. زه بعضې تارونه په هغه ږمنځې چې زما په پښو کې ده سيده کوم. دغه تارونه د يوې مايع په وسيله پوښل شوي دي چې د فشار د خطر سره د مخامخ کيدو په وخت کې يې د ماتيدنې او درز څخه ژغوري.
د دې پوښونکې مادې د جوړښت او د ډيرو فيزيو کيمياوي (Physio Chemical) قوانينو درک کول ددې تار د توليد لپاره کوم چې تر ټولو ښه کيفيت لري، ددې نه مخکې چې دا يو پوښ وي ( زه په دې اړه ډير معلومات نه لرم). او د دې تخلق نشي کيداى د بې شعوره اصطلاحګانو لکه:- تدريجي تکامل، بدلون او يا طبيعي انتخاب په نامه تشريح کيږي. زما پيداکوونکى، د ټولو هغه څه پيداکوونکى چې زه يې کوم او لرم، الله (ج) دى.
جراحانو تازه پدې پيل کړى چې په زړه راښکونکو عملياتو کې کوم چې په تليو، غوژو، مفصلو او يا بندونو اجرا کيږي د غڼې تار استعمال کړي.
سره له دې چې نه د معمارى د فن او نه هم د انجينرۍ روزنه لرم کومه چې زما سره ددې په شميرلو کې مرسته وکړي چې چيرته خپل تار وساتلى شم او يا د دوى تر منځ په زاويو پوه شم. له خدائي لارښونې سره سم زه ددې وس لرم چې دا دندې په ښه توګه سر ته ورسوم. که څه هم زما ژوند په حشراتو دى خو بيا هم د ډيرو حشراتو په نيولو او په له منځه وړلو سره ستا لپاره ګټوره يم.
سربيره پر دې، زموږ بعضې په زړه پورې ډولونه هم شته کوم چې د کبانو او کله کله د الوتونکو په څټ اوسي. دلته د غڼو نژدې پنځه ديرش زره (٣٥٠٠٠) ډولونه شته، د هغوى، يواځې پنځه سوه ډوله کيداى شي تاسو (انسان) ته خطرناک وي. که څه هم موږ ټول زهري غدې لرو، که موږ حتى يو انسان هم وچيچو يواځې د خارښت سبب کيږي. موږ په بې غورۍ نه په کوم انسان ورځو او نه يې هم چيچو، حتى زموږ بعضې زهرجن، ټولې تورې کونډې (Lactrodectus Mactans) په نادره توګه د انسان لپاره وژونکي دي، دغه ډولونه، کوم چې غټ جال له مخروطي مرکز سره جوړوي. دا ډول غڼې کولاى شي د ٢٥٠ نه تر ٢٧٠ هګيو پورې پټې او په وريښمينو پوښونو کې يې ونغاړي.
زمونږ ښځينه ډول درې (٣) سانتي متره وي او نارينه ډول د ښځې 4/1 ( څلورمه برخه) وي. دا څنګه چې ښځې مني (سپرم) تر لاسه کړي، په ډېرې چټکۍ سره خپل نارينه مخکې له دې چې وتښتي، خوري.
بر خلاف زموږ نه،د ټرانټولا ( lycosa tarantula) په نامه غڼې د ٢،٥سانتي متره په اندازه وي او د ليوانو د غڼې ( wolf spider) په کورنۍ (Family)پورې اړه لري، دا ډول غڼې په اروپا کې پيدا کيږي او جال نه جوړوي.
دوى په چوکاټ يا صندوقچه کې خپل ښکار نيسي، دوى تر ټولو پياوړي زهر لري، ليکن برعکس له عمومي مبالغې سره سره دغه زهر وژونکي نه دي، د دغو غڼو ( Tarntula) يو بل ډول په جنوبي امريکا کې دي، ليکن دغه غڼې په مختلفو کورنيو پورې اړه لري.
(The Theraphosa) د دې غڼو د بدن اندازه نژدې تر ٩_١٠ سانتي مترو پورې رسيږي او د دوى د پښو تر منځ فاصله د ٢٥-٣٠ سانتي مترو پورې ده، دغه غټه او ويښته غوندې غڼه د شپې فعاليت کوي، د دوى بعضې ډولونه په هغو غارونو کې چې په مځکه او هوارو ډګرونو کې يې کيندلي دي اوسيږي، بعضې يې کله نا کله په ونو کې جالونه جوړوي، دوى په څو برخو ويشلى شو، لکه بې ضرره، د دوى چيچل سړي ټپىکوي، دوى وړې چونګښې، څرمښکۍ، کربوړي او کله ناکله مرغۍ هم وژني.
ډيرۍ غڼې يواځې اوسيږي،موږ لږکي يو د بل تر څنګ کورونه جوړو او په ګډه ښکار کوو، زموږ د ښکار راز راز تاکتيکونه دي، د بولاس غڼې (Bolas spider) يا (Cladomelea longipes) د پړيو او رسيو د جوړولو او په ښکار د وراچولو لپاره داسې تاکتيکونه لري چې په اصطلاح د عقله لرې خبره ده. که څه هم د دوى د ليد حس کمزورى دى، خو بيا هم دا ډول غڼې کولاى شي چې د الوتونکو کوترو د لړزيدا او رپيدا حس کړي. دوى د ښکار د راجذبولو لپاره يوه ځانګړې خوشبويي شني، کله چې ښکار ښه رانژدي شي دا غڼې يې په يو ناڅاپي بريد سره نيسي، په زهري چيچلو يې شل او فلجوي او يا يې د کاره غورځوي او بيا يې په ځانګړي وريښمين تار کې نغاړي، دغه ځانګړى وريښمن د دې ځانګړنه لري چې دغه ښکار تازه وساتي، دا په دې مانا، هغه خواړه چې په يو ځل نشي خوړل کيداى کولاى شي په خوندي توګه ذخيره کړي.
هغه غڼې چې په دښتو کې اوسي په ريګونو کې سرنګونه کيندي تر څو د دښتې له ډيرې بدې تودوخې څخه ځانونه وژغوري، بيا دوى يوه ځانګړې مدفوع راوباسي تر څو شګې يو له بل سره ونښلوي، دوى همدارنګه د سرنګونو دننه په وريښمينو تارونو پوښي تر څو ځان د بهر له تودوخې وژغوري، دوى يو ځانګړى وريښمين پوښ جوړوي او د سرنګ په خوله کې ږدي او په يو څه ريګونو يې کمفلاژ ( هغه وسيله چې د رقيب د غولولو لپاره استعماليږي) کوي،د خپل نري تار د غوړولو(هوارولو) نه وروسته په نژدې نژدې ځايونو کې سريښ ورته موښي او د خوړو لپاره په تمه کيني. لکه څرنګه چې د ورځې تودوخه ډيره وي نو دوى د شپې ښکار کوي او د حشراتو لپاره په تمه وي چې هغه تارونه وښوروي کوم چې دوى ځاى په ځاى کړي وي.
دلته نور ډولونه هم شته لکه د اوبو غڼې (Argyroneta aquatica ) دغه ډولونه په اوبو کې اوسيږي او خپل جالونه په هوائي پوکڼيو کومې چې په اوبو کې وي جوړوي، وخت نا وخته پاس د اوبو سرته راخيژي تر څو د نس لاندې هوا ټوله او بيا يې خپل د اوبو لاندې کور ته ورپمپ کړي.
بل ډول ته يې (Dolomedes Fimbriodus) وائي،دوى داسې پښې _ کومې چې د دې وس لري چې په اوبو کې وګرځي_لري او د کبانو سره اوسيږي.لکه د ټولو بهرنيو سکليټ لرونکي ژويو(Arthropoda) مونږ هم چې کله وده وکړو د پوټکې بدلولو ته اړتيا لرو، ځکه چې بهرني سکليټ لرونکي ژوي د (Koton) نه جوړ شوى چې ډير سختيږي او زموږ د ودې مخنيوي کوي. د دې په پار(خاطر) موږ خپل پوټکى غورځوو او په چټکۍ سره وده کوو تر هغه چې زموږ نوى پوټکى پوست (نرم) وي.
برسيره پردې زموږ پښې، کومې چې د راز راز سببونو په پايله کې غوڅيږي، د الله(ج) په مهربانۍ سره دوهم ځلي نوې راټوکيږي.
ما کولاى شواى چې د خپلو ملګرو په اړه ډير څه درته ووايم،خو زه فکر کوم چې همدومره به بس وي، زه هيله لرم سر له اوسه به يو هم زموږ دا ذاتي پيدايښت، تدريجي تکامل او يا تصادف ونه ګڼي. په حقيقت کې زه د داسي يوه شي تمه له هغه انسان نه چې پوهه، ځيرکتيا او درک ولري، نه لرم.
يادونه: عرفان يلماز د بيولوژى يو پروفيسور دى او د ترکيې د ازمير په ښار کې اوسيږي. (ژباړن)
