د لوګر د تسميې وجه


لكه چې د مخه وويل شو د كابل د شمالي سيمو د كاپيسا، بګرام غوندې لوګر هم د هغه د جنوبي غوندې تاريخي اهميت لري او په زياتو تاريخي آثارو كې ترې يادونې شوي دي.
بطليموس او د سكندر نورو مؤرخانو د كابل په حوزه كې نور ډېر ښارونه هم ياد كړي دي، اورتسپانا يا كابورا چې د اوسنۍ كابل څخه عبارت دي او د دې ځاى اوسيدونكي (كابلي تي) بلل شوي دي او د هغه تر څنګه خواوشا نقطې لكــــــــه دارګردا، (ارغنده)، لوكرنا، (لوګر) او بګردا (وردګ) ياد كړي دي.
كه د فقه الغته په لحاظ د لوګر نوم وڅيړل شي، نو ګورو چې (لو) د پښتو د لوى مخفف دي او (ګر) د پښتو د (غر) معنا لري نو داسې حدس وهل كيږي چې د  دغې لرغونې درې څخه مراد (لوى غر) دي او بيا په لوغر او بالاخره په (لوګر) اړول شوي دي.
ځينې وخت په محاورو كې (لوهوګر) هم استعماليږي چې دا هم پوره تاريخي ريښه لري.

كه د هغو سيمو نومونو ته مراجعه وشي چې د چين د بودايي مذهب نامتو راهب (شي فاهيان) ۳۹۹، ۴۱۴ ميلادي د ګنداهارا د يو شمېر سيمو د ليدلو وروسته پرې ايښودلي لكه: (سوهوتو) سوات چلو چاشي لو (تكسيلا، فولو شا (پيښور)، (لويې) روه نو څرګنديږي چې (لوهوګر) هم دغو نومونو سره په ځينو برخو كې پوره شباهت لري.
نو په قوي احتمال سره ويل كيداى چې د (ګر) معنا خو (غر) دي او دا (لوهو) خامخا د سيمې او يا ښار معنا وركوي او مجموعي معنايې (غرنى سيمه) بلل كيداى شي او د بطليموس په قول كې هم د (لو) كلمه موجوده ده.
د لوګر ځينې سپين ږيرى او د نظر خاوندان وايي چې (لوګر) په اصل كې (لوګرد) دي او دا ځكه چې په دې زراعتي سيمه كې چې به لو كيده نو ګردونه به پورته كېدل، نو دا سيمه په (لوګرد) وبلل شوه دا قول هم حقيقت نه نږدې ښكاري ځكه چې لوګريو حاصلخيزه زراعتي سيمه او د غلې انبار بلل شوى ؤ.
لوګر او اورمړي:
د لرغونې زمانې د استنادو له مخې د لوګر د سيمې ژبه (اور مړي) ده چې تر اوسه يې بقاياوې په بركي برك يعنې د هغه په پخواني مركز كې موجودي دي.
د دې سيمې د محلاتو، نهرونو او كاريزونو نومونه خامخا يوه مشخصه مفكوره ايجادوي لكه كاريز رسن، كاريز تسن او كاريز درويش، كاريز خزر، پل چوګى، نهر راجان، نهر منچ، نهر پند، جوى بابوس، ده كيشن، غندي كيشن، پاد خواب شانه او نور.
د (بركي برك) دا تسميه چې همدا اوس هلته څو په شمار كورنۍ په اورمړي ژبه خبرې كوي دومره عجيبه او نوي نوم نه دي.
په همدې شان د (بركي راجان) تسميه اورمړي ژبې تسميه بركي برك سره د وزيرستان په (كاني ګرام) سيمه كې اوس هم باقي پاتې دي.
په يو بل روايت په بركي برك كې د نولسمې پيړۍ په لومړيو كې اتو زرو كسانو په اورمړى خبرې كولي او اوس يې ځاى پښتو نيولي دي او اورمړي ژبه له منځه تللې ده.

د ميلادي زرو كلونو په لومړۍ نيمايي كې د هندوكش او د سليمان د غرونو تر منځه اورمړي او پراچي ژبې مرو جې وي چې په جنوب ختيز كې يې د كابلستان ژبي بقاياوې دي.
د پښتنو يو شمېر قبايل لكه اپريدي، وركزي، منګل، خټك او خوږياني د اورمړي له قومه دي.
د لوګر د ناوې جغرافيايي منظره مخكې تر دې چې د لوګر دغه محلات معرفي شي نو د موضوع د ښه وضاحت په منظور ښايي د لوګر د جغرافيايي موقعيت او د هغه د سين په اعتبار څه يادونه وشي كوم چې د لوګر د سين دواړو خواووته پراته دي.
د لوګر سين د كابل د سين غوندې د پغمان غره د اونۍ د غاښي څخه سرچينه اخلي او وروسته له هغې چې د وردګو له تنګي څخه تير شي په زقوم خيل كې د لوګر حوزې ته ور ننوزي، د دې سين مخې ته (بركي راجان) بركي برك، پاد خواب روغني او د بابړو كلي راځي. بيا وروسته د هونى سيدان څخه پل علم ته ورسيږي او چې د كافرو غونډۍ، تنګي واغجان، محمد آغي، مسهي او د سهاك له سيمو څخه تير شي د شينې د كلي په شمال لويديز كې د كابل د سين سره يو ځاى كيږي.
د لوګر د سين د شمالي يعنې كيڼې خواته د نور ابدال غر او د بابوس كلي او دشته پرته ده او د سين ښي خواته (جنوب ته) بركي برك موقعيت لري همدا شان د لوګر ناوې ته لاندنۍ كوچني درې راوتلي دي چې د دې درو په نومونو كې هم د لوګرد تاريخي محلاتو پتې لګيدلاى شي.
۱- دره تنګي (وردګ تيپانګي): دا دره د بركي برك په لويديزه برخه كې پرته ده او د جنوب لويديز په استقامت ورغزېدلې ده.
۲- سجاوند دره: چې پخپله سجاوند ځانته يو تاريخي بحث لري.
۳- د خروار دره.
۴- څرخ لوګر: دا دره جنوب ته پرته ده او دوه ښاخه كيږي:
- يو ښاخ يې د خروار درې سره نښتي.
- او بل ښاخ يې د ګرديز په استقامت امتداد لري.

۵- ال تمور (آل تيمور): دا دره د جنوب په لور ورغزيدلې ده چې د تيرې د كوتل په واسطه د ګرديز سره نښلې، د كابل ګرديز عمومي لاره د همدې درې له منځه تيريږي.
۶- سپيست دره: چې وروستى ميدان (رستم ميدان) ته ورځي او پكتيا ته اوړي.
۷- شواز دره: جنوب شرق ته پرته ده او د پكتيا د احمدزيو سيمو ته ورسيږي.
۸- خوشي دره: چې د ختيز په استقامت آزرې ته ځي او په حصارك غلجايي كې د كابل د پخوانۍ لارې سره يو ځاى كيږي.
د لوګر ناوه چې تقريباً جنوباً او غرباً پرته ده دواړو غاړو ته يې دا سيمې پرتې دي.
- كابل، چار آسياب، كلنګار، مغل خيل، پل علم.
بايد وويل شي چې په لوګر كې يو شمېر سيمې شته دي چې اوسيدونكو يې پكې يو شمېر تاريخي شواهد (مسكوكات) موندلي دي او يا يې ورته پته شته دي او دا په دې دلالت كوي چې دا سيمې د زياتو تاريخي اثارو د درلودلو له امله لا نور اهميت هم لري.


ليکنه: پوهاند رازقي نړيوال

نور بيا.........