لوګر

 (مثلث الشكله سيمه)
 پخپله لوګر د يو ښار نوم نه دي بلكې زموږ د هېواد د يوې مهمې تاريخي سيمې نوم دی چې په تاريخي اثارو كې ترې زياتې يادونې شوي او ځينې مهم ښارونه او محلات ورته منسوب دي.
لوګر د تاريخي، سوق الجيشي، مذهبي، زراعتي، اقتصادي او فرهنګي موقعيت له مخې زيات اهميت درلود.
د لوګر موقعيت:
د لوګر سيمه چې د ختيز نه لويديز ته اوږده غوندې غزيدلي پرته ده څلور خواوې يې په دې ډول دي:
- د شمال له خوا: چار آسياب.
- د لويديز له خوا: د غزني مربوطات.
- د جنوب او ختيز له خوا: د پكتيا ولايت پورې نښتې ده.
په يو سند كې بيا د لوګر موقعيت داسې معرفي شوي:
لوګر د افغانستان د څلور دېرشو ولايتونو څخه يو ولايت دي چې د كابل ولايت په جنوب ختيزه خوا كې د ۶۲ كيلو مترو په پراختيا د ختيز طول البلد په ۶۸ درجو، ۵۵ دقيقو ۳۰ ثانيو او د شمالي عرض البلد په ۲۳ درجو، ۶۵ دقيقو په ۳۰ ثانيو باندې د كابل- غزني، وردګو، پكتيا او ننګرهار تر منځ او د سمندر د اوبو له تل څخه ۱۹۳۰ متره لوړ پروت دي.
مګر د تاريخي سوابقو له مخې د لوګر جغرافيايي موقعيت داسې تثبيت شوي دي:
د لوګر سيمه د دريو تاريخي مهمو ښارونو يعنې كابل، غزني او ګرديز تر منځه د يوې لوى مثلث په شكل پرته ده او هغه رود چې د دې سيمې (لوګر) په نوم ياديږي. د دې مثلث له منځه تيريږي او د هغه د شمالي زاويې په راس كې د كابل سره د شينې په سيمه كې يو ځاى كيږي.

د دغو دريو ښارونو د تاريخي اهميت له مخې چې ترې يادونه وشوه هر يو په يو ټاكلي عصر كې د مركزيت او پلازمينې حيثيت درلود او د هغو ارتباطاتو او تړاو له مخې چې د لوګر سيمې په بيلابيلو دورو كې د نوموړو ښارونو سره درلود نو د جغرافيايي موقعيت په اعتبار د لوګر د موقعيت د ټاكلو د پاره تر دې غوره بل تعبير او معيار موندل كيداى نه شي او كه دلته يې د يو لوى مثلث په چوكاټ كې واچوو نو ليدل كيږي چې د ضلعو په دريو راسونو كې يې د كابل، غزني (ميدان وردګ) او ګرديز درې مهم ښارونه واقع دي.
لوګر څه د اقتصادي او جغرافيايي اهميت له مخې او څه د فرهنګي، مذهبي او اقتصادي تاريخي اهميت له مخې د تاريخ په اوږدو كې د هميشه د پاره د دې درو ښارونو له ښيګڼو څخه برخوداره پاتې شوي دي او پخپله هم يوه زراعتي سيمه او  د دغه دريو واړو ښارونو انبار خانه شمېرل كېدله.
ښاغلي غبار د خپل كتاب د ګنداهارا په مبحث كې ليكلي دي:
په ګنداهارا كې لاندنى ولايتونه شامل دي:
- د پيښور سيمې
- يوسفزي-  نګر (هشنغر) - سوات- باجوړ- بونير- دير- ننګرهار (جلال آباد وادي) - لمپاكا، لمغانات- كونړونه- اسمار- كابل- لوګر- وردګ- كاپيسا (كوهدامن او كوهستان.
په همدې اثر كې د ګنداهارا لوى ښارونه او كلي هم ښودل شوي دي. چې تقريباً پورتنى سيمې احتوا كوي:
- كابل، پخاور، (پيښور)، اټك، چاريكار، نوشاره، بركي راجان، جلال آباد، ننګري (په لغمان كې)، مندوړ (په لغمان كې) اسمار، ښيوه، شګي،  چغسراى، لعل پوره، جلالر، (جلالا)، شبقدر، دير، امبيله، تره كي، ليان قلعه، ناوګۍ، كوتاى كوټګي.
د ښارونو د نومونو په پورتنى قطار كې ليدل كيږي چې د لوګر ښار (بركي راجان) ښودل شوي دي او له دې څخه دا خبره جوتيږي چې په دغه وخت كې نوموړي ښار د لوګر مركز ؤ. بركي راجان د يوه ښار او  اداري مركزيـــــت له درلودلو پرته د ګرويك بودا له سترو مركزونو څخه ؤ او د خاص اهميت درلودونكي ؤ.

د لوګر تاريخي اهميت د هغه د رودخانې تاريخي اهميت له مخې هم څرګند دي او لا هغه وخت چې د كابل لرغونې ښار د دې سين د مجرا په وروستۍ برخه كې دواړو غاړو ته موقعيت درلود لكه چې وايي:
د كابل لومړنۍ هسته چې د يو كلي په شكل موجوده وه په دوهمه دريمه او څلورمه پيړۍ كې د چكري د جنوب شرق زاويې څخه په تدريج سره شمال لويديز خواته تغيير محل وكړ لكه كمري، شيوه كي، تخت شاه، زنبورك، جبه كهنه او بالاخره هغې پوزي ته وروغزېد چې د شير دروازې او آسمايي د پخوانيو ديوالونو، بارو، برجونو او بالاحصار ګوشه ايزي بقاياوې كتلاى شو.
د لوګر د تاريخي او جغرافيايي موقف په باب مرحوم احمد علي كهزاد ليكي:
كابل د خپل جغرافيايي موقعيت سره په يوه غرنى نقطه كې پروت دي. د دې تاريخي ښار په جنوب او شمال كې دوه نسبتاً پراخې خو ډېرې حاصلخيزې ساحې پرتې دي چې دواړه د كابل انبار خانې ګڼل كيږي لكه څومره چې د كاپيسا (كوهستان او كهدامن) جلګه د سرسبزۍ زيات نفوس، د حاصلخيزۍ اندازې، د كرني د پراختيا او د تاريخي اثارو د بقاياوو له مخې د كابل په شمال كې شهرت لري عيناً په همدې فاصله به مقابل سمت يعنې د پايتخت په جنوب كې يوه سيمه د (لوګر) په نوم د كابل د شمالي سيمې غوندې يوه زرخيره، حاصلخيزه، سمسوره او د زيات نفوس درلودونكي خاوره ده، د دې دواړو سيمو تر منځه توپير دا دي چې كاپيسا زياتره باغونه او تاكستانونه لري او بالمقابل لوګر غله خيزه سيمه ده او كه د رودونو په مقايسه وويل شي د لوګر د سين له اوبو څخه پوره ګټه اخيستل كيږي اما برعكس د كاپيسا د سيمې رودونه د هغو د تند حركت په وجه دومره اوبه نه وركوي.

لوګر د كاپيسا غوندې يوه سيمه ده چې د تاريخ په پړاوونو كې يې لويې لويې دورې تيرې كړي دي، منتهى د كاپيسا په مختلفو سيمو كې لكه بګرام، پايتاوه، شترك او نورو كې د لرغون پيژندنې، كيندنې او څيړنې تر سره شوي دي، حال دا چې په لوګر كې هغومره علمي تحقيقات كيندنې شوي نه دي، يوازې د لوګر دا موقعيت چې د كابل، ګرديز او غزني په منځ كې پروت دي او د درې واړه مركزونه په بيلابيلو زمانو كې لوى اداري، فرهنګي، سياسي او مذهبي كانونونه وو او په تاريخ كې يې ډېر لوړ مقام درلودلـــــي دي.
لنډ دا چې لوګر د غلې دانې له پلوه په زړه پورې ښه زراعتي محصولات لري او د كروميت كوارتسي او د عينك د سيمې د مسو غني معدنونه هم لري.
ليکوال: پوهاند عبدالرازق نړيوال 

نو ر بيا