فصل ششم
عناصرغذائ نباتي، کود حيواني و کود هاي کيمياوي
Crop Nutrition Manure and Fertilizer
نباتات کاربندائ اکسايد ، و اکسيجن را از هوا گرفته ، که با اين ترتيب کاربن و اکسيجن د رترکيب نبات شامل مي گردند . نبات آب را از خاک گرفته که از آن هايدروجن بدست مي آيد . سه عناصر کاربن ، نايتروجن و هايدروجن قسمت اعظم جسم نبات را تشکيل مي دهد . عناصر مهم ديگري براي نمو وانکشاف نباتات نيز ضروري بوده ، و از خاک گرفته مي شوند جمعا هفده عناصر بر اي نموي متوازن ، انکشاف درست ، توليد به وقت محصولات و حاصلات بلند ضروري مي باشند. نباتات برا ي ساختن مواد عضوي مانند کاربو هايدريت ، پروتين ، تيل ، انزايم ها ، هارمون ها ، و غيره به عناصر ضروري احتياج دارند. هر عنصر ضروري داراي وظيفه مشخص در نبات مي باشد . يک عنصر زماني ضروري پنداشته مي شود که نبات بدون آن دوران نموي خود را تکميل کرده نه تواند، در صورت قلت با علاوه نمودن آن اصلاح گردد ، ويا بصورت مستقيم نمو يا ميتابوليزم را تحت تاثير خو د قرار دهد ، ويا عضو ساختماني و وظيفوي مرکبات نباتي با شد . بر علاوه عناصر ساختماني ، کاربن ، هايدروجن ، و اکسيجن چهارده عناصر ديگري را که از خاک جذب مي نمايد بدو گروپ تقسيم مي گردد – اولي عناصر زياد مصرف - ، دومي ، عناصر کم مصرف . سه عناصر زياد مصرف ، نايتروجن ، فاسفورس ، و پوتاشيم ، به مقدار زياد توسط نباتات ضرورت بوده بناء اکثر خاک ها به قلت آن مواجه مي شوند . سه عناصر دومي ، کلسيم ، سلفر و مگنيشيم ، بطور نسبي به مقدار زياد توسط نباتات جذب مي گردند و عناصردومي اند که در خاک به قلت مواجه مي شوند. متباقي هشت عناصر ضروري را عناصر مائکرو يا عناصر کم مصر ف مي نامند بخاطريکه نباتات به مقدار کم به آن ضرورت دارند. که عبارت اند از زنک( Zn) ، اهن(Fe) ، بوران(B) ، منگنيز(Mn)، کاپر(Cu) ، مولبدينم (Mo)، کلورين (Cl) .
اگر عناصر ضروري آ ب، هوا و خاک به اندازه قابل ضرورت وبه نسبت ها ي متوازن مهيا نباشند ، نمو نبات بطي ، انکشاف متوقف و حاصل تقليل مي يابد .
عناصريکه به نباتات ضروري بوده از خاک که يک منبع طبيعي و ذخيره گاه عناصر ضروري وغير ضروري نباتات مي باشد جذب مي گردد . عناصريکه به نمو نبات ضروري مي باشد توسط نباتات جذب گرديده و مقدار ان درخاک بعد از جمع آوري حاصلات در مزرعه کم مي گردد. عناصر توسط تخريب خاک ، شستن بواسطه آب و بشکل گاز نيز از خاک دور مي گردند. عناصر يکه از خاک بعدا زرفع حاصل دور مي گردند بايد دوبار ه بشکل بقاياي نباتي ، کود ها ي حيواني، کود نباتات سبز و کود هاي کيمياوي به خاطر حفظ ونگهداري حاصلخيزي و قدرت توليد ي خا ک به خاک علاوه گردند. حاصلخيز ي خاک را مي توان طوري تعريف نمود "عبارت از قابليت خاک را گويند که عناصر ضروري را به نباتات مهيا سازد " . قدرت توليدي خاک " قابليت خاک را گويند که حاصلات بيشتر نباتات را توليد نمايد" . قدرت توليد ي خاک قسما مربوط به حاصلخيزي خاک و قسما مربوط به فکتور هاي ديگر است. حاصلخيزي خاک و قدرت توليدي خاک بخاطر بدست آوردن توليدات زياد ومتداوم محصولات قابل اهميت مي باشد.
حاصلخيزي خا ک ، قدرت توليد ي خاک و توليدات را ميتوان با استعمال کود ها حيواني و کود هاي کيمياوي ازدياد بخشيد. کود کيمياوي عبارت ازموادکيمياوي که بصورت مصنوعي توليد شده وبه غلظت بيشتر داراي مواد غذائي نباتات باشند. کود حيواني ، عبارت ازمواد عضوي که از بقاياي نباتي ، ضائعات و فضله حيواني که داراي عناصر ضروري نباتي ميباشند بدست امده باشد . کود ها ي کيمياوي بدو نوع اند ، يکي آنرا کود کيمياوي ساد ه که داراي يک عنصر زياد مصر ف ضروري باشد، و نوع دوم آن کود هاي کيمياوي مختلط يا مرکب ئ اند که بيشتر از يک عنصر ضروري زياد مصرف داشته باشد. اين دو نو ع کود هاي کيمياوي را ميتوان به اساس عناصر ضروري زياد مصرف به انواع مختلف تقسيم نمود.
کود هاي کيميا وي نائتروجن دار:
1. يوريا: درا ي 46 فيصد نائتروجن بوده. در خا ک به شکل امونيم تبديل مي گردد. و به اندازه کم تاثيرات تيزابي را بالاي خاک وارد مي سازد.
2. امونيم سلفيت: داراي 21 فيصد نائتروجن و 24 فيصد سلفر مي باشد و تاثيرات تيزابي دارد.
3.کلسيم امونيم نائتريت: دارائ 26 فيصد نائتروجن و 8 فيصد کلسيم مي باشد. قسميکه ازنام آن ظاهر مي گردد دارنده امونيم و شکل نائتريت نائتروجن بوده کود خنثي مي باشد يعني بين تيزابي و قلوي ميباشد.
کود ها ي کيمياوي فاسفورس دار:
1. سنگل سوپر فاسفيت (SSP): دار اي 18 – 20 % فاسفيت و12 % سلفرمي باشد. و تعامل تيزابي دارد.
2. تريپل سوپر فاسفيت (TSP): دارئ 46 % فاسفيت بوده و تعامل تيزابي دارد.
کود ها ي کيمياوي پو تاش دارد:
1. سلفيت پوتاشيم ( SOP ): دار ا ي 50% پوتاشيم و 18 % سلفر مي باشد تاثيرات تيزابي دارد.
2.ميوريت پوتاشيم/ پوتاشيم کلورايد ( MOP ): د اراي 60 فيصد پوتاش بوده و دار ا ي تعامل خنثي است .
کود هاي کيمياوي مرکب :
1. داي امونيم فاسفيت ( DAP ) : داراي 18% نائتروجن و 46 % فاسفيت مي باشد. تعامل آن خنثي تا القلي ميباشد.
2. نائتروفوز: داراي 23% نائتروجن و 23% فاسفيت ميباشد. وتعامل تيزابي دارد.
3. مونو امونيم فاسفيت (MAP): داراي 12 % نائتروجن و 52% فاسفيت مي باشد. پي ايچ تيزابي دارد.
4. نائتروفوسکا يا ان پي کا : داراي 15-15-15، 5. 10-20-20 ، 6. يا 13-13-21 ،
7. ان پي کا (N نائتروجن .، 8. فاسفورس پنتا اکسايد (P2O5) ،9. و پوتاشيم اکسايد (K2O ) . تعامل تيزابي دارد.
بر علاوه مرکبات فوق ، کود هاي کيمياوي خاصي مانند کود هاي که به شکل بسياربطي عناصر را آزاد مينمايند، کودهاي کيمياوي مايع ، کود هاي کيمياوي که عناصر کم مصرف را دارا اند ، بايو فرتيلايزر( که هنوز تحت ازمايش قراردارند ) ، و ازولا( Azolla ) به شکل کود هاي (که استفاده ازالجي ها ي آبي سبزدر مزارع شالي بخاطر نصب نائتروجن هواصورت مي گيرد) وجود دارند.
مؤثريت استعمال کود هاي کيمياوي :
نسبت حاصلي است که با استعمال کود هاي کيمياوي بدست مي آيد. بطور مثال اگر کود کيمياوي به اندازه 50 کيلوگرام نائتروجن در هکتار در زمين جواري استعمال گرديده 3000 کليو گرام حاصل در هکتار بدست آمده بود در حاليکه از مزرعه که کود کيمياوي استعمال نگرديده بود 2000 کليوگرام حاصل بدست آمد. دراينجا مؤثريت يا FUE مساوي است به .
FUE = {3000-2000}/ 50 = 1000/50 = 20.
مؤثريت استعمال کود هاي کيمياوي محاسبه شده نشان ميدهد که يک کيلو نائتروجن به مقدار 20 کيلوگرام حاصل جواري را بلند برده است .
مؤثريت ميتواند با استعمال کود هاي کيمياوي با انتخاب نوع د رست کود ، استعمال متوازن آن، اندازه مناسب استعمال آن، طريقه مناسب استعمال، تطبيق بارندگي /آبياري توزيع يکنواخت ، کنترول گياهان هرزه ، و مديريت بهتر بلند برد ه شود .
استعمال کود ها ي کيمياوي :
انواع مناسب کود ها ، با اندازه مناسب ، روش مناسب استعمال و تطبيق آن د رمرحله مناسب نموي نبات بايد استعمال گردد . اندازه مناسب کود هاي کيمياوي را ميتوان با ازمايش نمود ن خاک ، نوعيت خاک ، نباتات قبلي ، سفارش شخص ماهر ، حاصل پيش بيني شده (متوقع )، نوعيت نبات، مقصد از استعمال نباتيکه بذر مي گردد ، علايم قلت ، و / يا تجزيه انساج تعين نمود. ديپارتمنت زراعت به هر نبات مقدار معين استعمال کود هاي کيمياوي را به ساحات مختلف تثبيت نموده اند.کود هاي کيمياوي را ميتوان به روش پاشان ، پاش دادن در جويه ها ، استعمال آن به اطراف نبات بواسطه دست، توسط تخم پاش ها ، با استعمال آب آبياري ، ويا به شکل پا شيدن (سپري نمودن ) محلول هاي مخلوط شده استعمال نمود. گذاشتن ويا مخلوط نمو دن با خاک روش خوبي بوده بخاطريکه ضايعات را تقليل مي بخشد. فاسفورس و پو تاشيم را بايد قبل از بذر استعمال نمود و در خاک مخلوط گردد . نائتروجن را ميتوان به چند مراتبه استعمال نمود ، اکثرا ½ --3/1 دروقت بذر، ½ -- 3/1 در آبياري اولي و دومي و متباقي آن در وقت گل نمودن بايد استعمال گردد . کود هاي کيمياوي به کيلوگرام در يک هکتار عناصر غذائ نباتي ، خريطه در يک هکتار ، ياکيلوگرام کود کيمياوي در يک جريب سفارش مي گردد . هرد و کود نائتروجن دار و فاسفورس دار در نسبت 1:1 تا 2 : 1 بايد استعمال گردد ودر مناطق للمي تمام کود ها بايد قبل از بذر استعمال گردند. بعضي از استعمال کود ها در ساحات للمي بشکل تطبيق بالاي نباتات(Foliar application ) سبب ازدياد حاصلات مي گردد.
کود هاي حيواني :
کود هاي حيواني عبارت ازموادي اند که از بقاياي نباتي و ضايعات حيواني و مدفوعات آن بدست مي آ يند. کود هاي حيواني عبارت از مواد طبيعي اند که مقدار عناصر ضروري درآن کم و مقدار کاربن زياد مي باشد. استعمال کود ها حيواني سبب ازدياد مواد عضوي در خاک مي گردد و تقريبا تما م عناصر را گر چه بمقدار کم مي باشد در خاک علاوه مي نمايد. استعمال کود هاي حيواني سترکچر خاک ، پوراستي خاک ، وتهويه خاک و ظرفيت نگهداري آب بواسطه خاک را زياد نموده و خا ک را از تخريب خاک جلوگيري کرده و جريان سطحي آب کم گرديده ، حاصل را زياد مي سازد .سه نوع کود ها ي حيواني، کود هاي حيواني فارم ، کمپوست ، و کو د هاي سبز بسيار مهم مي باشند . انواع ديگر کود ها عبارت از مواد اضافي خانه ها ، مواد اضافي شاروالي ، ضايعات و مواد بيکاره که در کارخانه جات توليد مي گردد، کتله هاي پيت دار جنگل ، کو د هاي فارم مرغداري مي باشند. و قتيکه کو د ها ي حيواني و موا د ديگر عضوي در منطقه وجود داشته باشد، آنرا ميتوان با کود هاي تجارتي يکجا بخاطر اصلاح سترکچر خاک و ازدياد حاصلات در مزارع استعمال نمود. کو د هاي حيواني را ميتوان 5 – 6 هفته قبل از بذر در خاک علاوه و مخلوط گردد . کو د هابعد از تجزيه تفاوت ها ي بيشتري را نشان مي دهد اوسط مقدار نائتروجن ، فاسفورس و پوتاش 7.5، 2، و 5 کيلوگرام دريک تن مي باشد. اندازه استعما ل را به تن در يک هکتار يا با ر موت ( Cartloads/ha دريک هکتار نشان ميدهد.
استعمال کود سبز:
بخاطر اصلاح سترکچر خاک بعضي از نباتات را درخاک ها بذر وبعدا چپه مينمايم تا وقتي که مقدار مواد عضوي خاک زياد گردد. نباتات ليگيومي به اين منظور بهتر خواهد بود آنها نائتروجن هوا را به همکاري بکتريا ها با سپيشز مناسب درخاک نصب مي نمايند . بکتريا ها ريشه ها را قرار گاه قرار داده ودر داخل ( کارتکس ) شروع به انقسام مي نمايند تا اينکه قسمت مرضي شده التهاب نموده و غده ناديول را تشکيل مي دهند . مدت کم بعداز گل نمودن ويا بعداز آنکه نبات يک مقدار زياد بايو ماس ( کتله زنده) را تشکيل داد ، نبات سبز بواسطه قلبه ها ي چپه کننده زير خاک مي گردد . با وجود نصب نمودن نائترو جن هوا ، نباتات ليگيومي عناصر ديگر راقابل استفاده مي سازند . دهانچا ، جنترا ، نخود پيجن ، گوار، سه برگه ، و شبدر را ميتوان به حيث نباتات کود سبز استعمال نمود.
کمپوست :
کمپوست سازي عبارت از يک پروسه تجزيه ( بواسطه فعاليت مائکرو اوگانيزم ها ) مواد نباتي ، ضائعات مواد عضوي درساختمان ها داخل چقوري ويا درسطح زمين مواد عضوي ذخيره گرديده تا بقاياي نباتي به شکل مواد قابل استفاده نبات تبديل نمايد. بقاياي نباتي ، سواره ها ( ستبل ها )، گيا ها ن هر زه ، برگ ها ، پس خورده حيوانات ، وغيره را ميتوان در يک چقوري ويا در سطح زمين بخاطر ساختن کمپوست جمع آوري نمود. مقدار کم مواد خوب گنده شده کمپو ست يکمقدارآب را با مواد تازه يکجا نموده تا تجزيه شدن بشکل درست آغاز گردد .کمپوست را ميتوان با علاوه نمودن فاسفورس ونائتروجن در صورتيکه نسبت کاربن فاسفورس بلند باشد غني تر ساخت . کمپوست در مدت سه ماه تکميل مي گردد ، و بعداز تمام مراحل چقوري هاي خو ب تجز يه شده را باز خواهيم نمود ، و کمپوست تهيه شده را به مزرعه انتقال مي نمايم .
کمپوست شدن عبارت از يک مرحله تجزيه مواد عضوي وبقاياي نباتي ( بواسط فعاليت مائکرواوگانيزم ها ) در يک چقوري ويا درسطح زمين مي باشد تا مواد يکه دارنده مواد غذائ نباتي اند خوب تجزيه گرديده و مواد غذائ نباتي درآن خو ب آماده استفاده نباتات گردند. در اين مراحل مائکرو بيولوجيکي مواد ثابت عضوي به مواد سياه رنگ هيوميک تبديل و دراين پروسس آماده شدن عناصر غذاي به استفاده نبات زياد مي گردد . کمپوست مواد غذائ نباتي را جهت جذب نبات به آ هستگي آماده مي سازد.به همين شکل مؤثريت استعمال عناصر بيشتر مي گردد. کود ها ي کيمياوي معمولا داراي يک ويا دو عنصر مي باشد درحاليکه کمپوست ، عناصر زياد مصرف و دومي و عناصر کم مصرف را به نسبت هاي مختلف دارا است. بايو کمپوست ازنگاه مواد عضوي بسيار غني بوده و ميتواند اجزاي فزيکو کيمياوي خاک را اصلاح نمايد. وبهترين روش براي اصلاح حالت خاک هاي که بسيار با مواد مايع و اضافي ديگر آلوده شده با شد مي باشد.
بقاياي نباتي ، سوارها ، برگ هاي افتيده درختان ، بيده ، کاه استعمال شده گياهان هرزه ، پس خورد ه علوفه جات ، مواد کود سبز، کود هاي گنده شده فارم ، کثافات محلي ، بوره اره، خاکستر چوب و اخبار کهنه ، ادرار ، مواد اضافي آشپزخانه ، وغيره را ميتوان جمع آوري و بخاطر ساختن کمپوست در يک چقوري ويادرسطح انباشت. فاصله ئ که براي تهيه کمپوست ضروري بوده مربوط به تعداد حيوانات و مهيابودن مواد ديگر مي باشد.همچنان مربوط به درجه حرارتي است که کمپوست در سه ماه تشکيل مي گردد ، بناء سه چقوري ضروري ميباشد. وقتيکه چقوري آخري پر مي شود پيت اولي اماده انداختن به زمين مي گردد و دوباره پر نمودن آن بعدا ز تخليه به خاطر تجزيه بعدي شروع مي گردد.
وقتيکه مواد بسيارخشک باشد، ترنمود ن مواد بخاطر تجزيه توسط موجودات حيه زره بيني ضروري پنداشته مي شود . تلقيح بواسطه مائکرواورگانيزم ها پروسس را سريع مي سازد . استعمال سنگل سوپر فاسفيت به انداز ه 5 کيلو گرام در هر تن کمپوست را غني تر مي سازد نائتروجن نيز در هر کامپوست استعمال مي گردد . روش علمي کمپوست سازي شامل علاوه نمو د ن مواد اصلاح کنند ه ( Nutrient fortification ) ميباشد تا مقدا ر عناصر زياد مصرف و کم مصرف را اصلاح نمايد.
زراعت ، اقليم ، زون هاي اقليمي و نباتات مزروعي ا فغانستان:
اقغانستا ن کشور است که بين 40 290 ، و40 0 38 در جه عر ض البلد شمالي وبين 31 660 ، و 00 750 طول البلد شرقي قرار دارد. که دار مناطق کوهي ، تپه ئ ، ساحات هموارو دشتي ميباشد. اين کشور به چهار زون عمده جغرافياي تقسيم گرديده است .
- 1دشتهاي شمالي کشور:
اين دشتها د رحدود 300 متر از بحر ارتفاع د ا شته و مقدار بارندگي سالانه آن در حدود 250 ملي متر ميباشد. زمين ها ي زاعتي اصلي کشور در اين مناطق موقيعت دارند. توسط آب دريا آمو و نهر هاي مربوط آن آبياري مي گردند.
-2کوه ها مرکزي:
اين کوه ها به ارتفاعات 4270 متر از سطح بحر رسيده و خطوط بر ف گير آن تا ارتفاعات 1500 متر بلندتر شروع مي گردد.
- 3 تپه ها ودامنه تپه ها ي شرقي و جنوبي: اين تپه ها ودامنه ها در ارتفاعات 1000 الي 1700 متر از سطح بحر قرار دارندو ساحات جنگلي کشوررا احتوامي کند.
- 4 مناطق غير مرتفع جنوبي و غربي:
ارتفاع اين مناطق غير مرتفع از 250 تا به 750 متر مي رسد. اين مناطق غير مرتفع داراي جزير ه ها غربي کشور مي باشد در جاهائکه بارندگي سا لانه کمتر از 100 ملي متر ميباشد. دو دريا عمده کشور هريرود و دريا ئ هلمند ، دراين ساحه جريان مي يابد.
زراعت افغا نستان دارائ تنوع زياد بوده . در نقشه که زمين مورد استعما ل نشان داده شده است . نوع زيست متنوع شرائط مختلف زراعتي و اقليمي (اگرو کلايماتيکي ) در افغانستان وجود دارد و بناء زراعت نيز متنوع ميباشد.ا نواع وسيع زراعت کشور عبارت اند:
• زراعت چراگاه ها خشک (پاستورا ل خشک)
• ساحات توليد محصولات خوراکي منطقوي در جاها يکه آبياري ضروري مي باشد.
• توليد غله جات و باقلات همرا ه با ميوه جات و درختان در مناطق للم نيمه کوهي
• توليد محصولا ت در دره هاي بزرگ که مربوط به امکانات آبياري ميباشد
• زراعت زون بين دره ها (راوين) با داشتن زمين هاي محدود وميلان هاي زياد
اقليم دراکثريت مناطق کشور خشک و نيمه خشک با بارندگي سالانه 100 الي 400 ملي مترميباشد. و کشور به شش زون ها ي اقليمي زراعتي ( اگروکلايماتيکي ) تقسيم گرديده است (مطابق سروي توسط سازمان زراعت جهان ) . در صفحه بعدي به نقشه مراجعه گردد .
فعاليت هاي عمده زراعتي در اکثر ولايات کشور در هر زون ذيلا داده شده است .
- 1مناطق شمال شرق:
بغلان : گندم ، شالي ، پنبه ، لبلبو ، تربوز ، و خربوزه.
کندز : گندم ، شالي ، پنبه ، خربوزه ، تربوز ، تنباکو، نباتات تيلي ، مالداري.
تخار : گندم ، شالي ، پنبه ، زغر، کنجد، نخود.
بدخشان : گندم ، جو، افتاب پرست ، ذغر ، کنجد، زيره ، سيب ، ناک.
- 2شمال:
بلخ : گندم ، پنبه ، تنباکو، خربوزه ، کنجد ، نگهداري حيوانات.
جوزجان: گندم ، پنبه ، نباتات تيلي ، خربوزه، و تربوز.
فارياب : گندم ، جو ، جواري ، زغر ، کنجد، زيره ، انگور.
سمنگان: گندم ، انار ، انجير ، پسته ، نگهداري حيوانات.
- 3شمال غرب:
بادغيس : گندم ، جواري ، شالي ، کنجد، ماش ، خربوزه ، پسته، نگهداري حيوانات
هرات : گندم ، جو ، پنبه ، ماش ، لوبيا، تنباکو، سبزيجات، نخود، انگور، خربوزه و نگهداري حيوانات .
غور : گندم ، جو ، نخود ، علوفه جات ، نگهداري حيوانات
فراه : گندم ، ماش ، انار ، انگور
- 4جنوب شرق:
ننگرهار : گندم ، شالي ، جواري ، نيشکر ، ستروس
پکتيا : جلغوزه ، چارمغز ، زيتون، جنگلات ، نگهداري حيوانات
لغمان : گندم ، جواري ، شالي ، نيشکر ، سبزيجات
کنر : گندم ، شالي ، چاي ، جنگلات ، نگهداري حيوانات
- 5شرق مرکزي:
کابل : گندم ، سبزيجات ، انگور ، سيب ، زردالو، شفتالو
باميان : گندم ، جو، باقلات ، کچالو
پروان : گندم ، سبزيجات ، انگور ، بادام ، چارمغز
وردک : گندم ، کچالو، سيب ، نگهداري حيوانات
لوگر : گندم ، جواري ، نيشکر ، کچالو، تنباکو، زردالو
کاپيسا : گندم ، شالي ، جواري ، انار، چارمغز ، توت ( مل بيري )، نگهداري حيوانات
- 6جنوب غرب:
ارزگان : گندم ، شالي ، جواري ، پسته ، بادام ، نگهداري حيوانات
پکتيکا : جلغوزه ، چارمغز ، زيتون، جنگلات ، نگهداري حيوانات
زابل : گندم ، باقلات ، بادام ، زردالو، نگهداري حيوانات
کندهار : گندم ، انار، باقلات، انگور، زردالو، شفتالو، نگهداري حيوانات
هلمند : گندم ، پنبه ، سبزيجات، لوبيا، خربوزه ، ميوه جات
نيمروز : گندم ، پنبه ، جواري ، باقلات، نگهداري حيوانات .
فصل هفتم
کنترول گياهان هرزه
Weed management
نباتاتيکه بدون خواست دهقان در مزرعه مي رويند گياه هرزه ناميده مي شوند يا گيا ه هرزه عبار ت از نباتاتيکه دراوقات ودر جا ه ها ي نا مناسب مي رويند. و يا نباتاتيکه دهقا ن آنرا بذر ننموده باشد و خود رويا شند. با درنظرداشت تعريف گياهان هرزه ، هر نباتيکه اعم از هر زه ويا مزروعي خلاف خواست دهقان در جاه ها نامناسب برويند مانند روئيدن جو در گندم گياه هرزه مي باشد ، حتي ورايتي هاي مختلف نباتات مزروعي مانند روئيدن گندم ارجل در گندم تخمي نيز گياه هرزه تلقي مي گردد . گيا هان خاص هرزه عبارت از گياهاني اند که بدون بذر (خود رويانه ) در مزارع دهاقين مي رويند ، چنين نباتات دا راي اهميت کم اقتصادي ويا موارد استعمال کم دارند مانند Cyprus rotundus يا ديله، Europhobia helioscorpia يا تلخک، Carthamus oxycanthua يا يکنوع خار است که هميشه اينها در مزارع گياه هرزه شمرده مي شوند. گياهان هرزه در استعمال آب ، مواد غذائ ، روشني آفتاب با نباتات مزروعي رقابت نموده و سبب توقف نمو نباتات مزروعي ، کاهش کيفيت محصولات نباتي ، مداخله در اوقات جمع آوري ، انتشار امراض و حشرات ، و همچنان صحت حيوانات و انسانها را در مخاطره مي اندازد.
گياه هان هرزه را ميتوان به صنف هاي ذيل تقسيم نمود .
o گياه هزره يکساله
o گياه هرزه دوساله
o گيا ه هرزه چندين ساله
و به گياه هان هرزه کبل نما ( داراي برگ ها باريک و يک مشيمه اند ) ، پهن برگان ( نباتات دو مشيمه )
وصنف بندي ديگر نيز امکا ن پذير است.
رقابت گياهان هرزه با نباتات مزروعي :
گياهان هزره و نباتات مزروعي براي نمو ، انکشاف و تکثر خويش به آب ، عناصر غذاي ، کاربندايئ اکسايد ، فاصله بين آنها ، و اکسيجن نياز دارند. هرد و نبات يعني نبات اصلي و گياه هرزه در يک محيط زيست و از منابع مشترک استفاده مي نمايند. و قتيکه نباتات مزروعي و گياهان هزره مي رويند وبرگ هاي زياد ي را توليد نمايند ، توزيع عوامل نموي محدود مي گردد و نباتات بخاطر گرفتن عوامل نموي با يکديگر شرو ع به رقابت مي نمايند. نوع نباتاتيکه رقابت قوي دارد از نباتات ديگر يکه رقابت ضعيف دارند سر مي کشد. هدف ازکنترول گيا ه هرزه نيز تقليل رقابت گياهان هرزه با نباتات مزروعي مي باشد. بر علا ه رقابت ، تاثيرات مضره ديگر گياها ن هزره عبارت اند از:
1. گيا هان هزره در اجراي فعاليت هاي توليد نباتات مزروعي مداخله مي نمايد.
2. بعضي از گياهان هرزه به صحت انساني و حيواني مضر مي باشد.
3. بعضي گياها ن هرزه سبب بوجود آوردن حساسيت و بوي بد در توليدات حيواني ميشوند.
4. بعضي از گياهان هرزه بواسطه حشرات وعاملين امراض به شکل پناگاه مورد استفاده قرار مي گيرند.
5. گياهان هرزه مصارف توليد را بالا مي برد.
6. گياها ن هرز ه حاصل را تقليل مي دهد
7. گياهان هرزه کيفيت محصولات را خراب نموده و عائد را کم مي سازد.
8. گياهان هرزه ارزش زمين را پائين مي آورد.
در اوقات نموي نباتات ، مرحله بساري خاصي وجود دارد که نباتات در رقابت با گياهان هرزه بسيار حساس مي باشند، که اين مرحله را بنام مرحله حساس رقابت مي نامند. گياهان هرزه در اين دوران صدمات زياد ي را با ر مياورند. قبل وبعداز اين مدت ، صدامات که توسط گياهان هرزه وارد گرديده کم مي باشند و فعاليت ها ي کنترو لي را ايجاب نمي نمايد. تعداد گياهان هرزه که سبب صدمات حساس در نباتات مي گردد بنام انداز ه خطر نگران کننده ( Critical threshold level ) يا د مي گردد. و فلسفه کنترول گياهان هرزه نيز نگهداري تعداد گياهان هرزه پائنتر از سطح خطر نگران کننده (حساس ، جدي ) ميباشد .
روش هاي کنترول گياهان هرزه:
گياهان هرزه را ميتوان با روش هاي مستقيم و رو ش هاي غير مستقيم کنترول نمود .
1. روش غير مستقيم کنترول گياهان هرزه:
عبارت ازروشي است که بالاي گياهان هرزه تاثيرات همه جانبه دارد و در دوگروپ تنظيم گرديده است
الف : روش هاي وقايوي.
ب : روش ها ي زراعتي و محيطي .
روش هاي وقايوي : اين روش ها بسيار کم مصر ف ، آسان ، و ازنقطه نظر حفاظت محيط زيست بسيار محفوظ مي باشد. اين روش شامل فعاليت هاي مبني بر جلوگير ي از معرفي ، تکثير ، و انتشار گيا ه هرزه مي باشد
. روش هاي وقايوي ذيل بخاطر توقف معرفي و انتشار گياهان هرزه قابل سفارش ميباشد.
• بذر تخم ها ي عاري از گياهان هرزه: تخم ها ي پا ک و صاف يا عاري از مواد خارجي و داخلي ازانتشار ومعرفي گياه هرزه جلوگير ي مي نمايد.
• استعمال ابزار پاک و عاري از تخم ها ي گياهان هرزه: ابزار پاک و عاري از گياهان هرزه مانع انتشار و معرفي گياهان هرزه مي گردد.
• پلوان ها ،جو ي ها و جوي هاي خورد توزيع آب : روئيد ن گياهان هرزه در اطراف جوي هاي بزرگ و جوي هاي خورد توزيع آب در زمين يکي از منابع توليدي تخم گياهان هرزه مي باشد.
• کنترول چريدن حيوانات: بخاطريکه حيوانات تخم گياهان هرزه را دروقت چريدن از يکجا به جاي ديگر انتقال مي نمايد بناء کنترول حيوانات در وقت چراندن مانع از انتشار گياهان هرزه مي گردد.
• متقين بودن با اينکه کود هاي حيواني و يا مواد ديگريکه در مزرعه علاوه مي گردد عاري از تخم گياهان هرزه با شند. اگر کو د حيواني و يا کمپوست خوب رسيده يا تجزيه شده باشد،تخم ها ي گياهان هرزه قدرت جوانه زدن خود را از دست مي دهد.
• جلوگيري از تشکل تخم گياهان هرزه و اجزاي تکثيري: گياهان هرزه که در نباتات مزروعي ، در زمين هاي باير يا بذر نشده ،بغل جوي ها و جوي هاي خورد آ ب وبه زمين هائکه نباتات مي رويند قبل از اينکه توليد تخم نمايند بايد از بين برده شوند. اگر گياهان هرزه به شکل علوفه استعمال مي گردد ، اين محلات بايد توسط حيوانات چريده شوند يا قبل از اينکه توليد تخم نمايندبايد قطع گردند(گنده درو) و به حيوانا ت تغذيه گردند. يک سا ل توليد تخم سبب توليد هفت سال گياهان هرزه مي گردد .
• عمل دسته جمعي جمع آوري در برابر تخم هاي که بواسطه باد توليد گرديده اند بايد صورت گيرد: به شکل دسته جمعي تمام مردم بايد در پا ک کاري ساحه از گياهان هرزه سهم بگيرند تا در آينده با توليد تخم سبب آلوده گي ساحه زياد زراعتي نگردد.
• اختيار يک روش خاص کنترول گياهان هرزه بعداز درو: پاک کاري ماشين آلات که در مزرعه ملوث با گياهان هرزه استعمال شده با شد و مواد بذر ي که از زمين ذکر شده بدست آمده به مقاصد بذ ر استعمال نگردد.
ب . روش هاي زراعتي و محيطي کنترول گياهان هر زه : در اين روش جميعت گياها ن هرزه تقليل يافته رقابت گياهان هرزه کاهش مي يابد ، و جوانه زدن نباتات مزروعي در وقت درست آن بخاطر کنترول مستقيم گياهاه هرزه تقويه مي يابد. از روش هاي ذيل در تقليل گياهان هرزه مي توان استفاده نمود.
• عمليات زراعتي: عمليات زراعتي قبل و بعدا ز بذرميتواند جميعت گياهان هرزه را تقليل دهد. عمليات زراعتي ابتدائ تهيه زمين ، تهيه بستر تخم ، و فعاليت هاي ماله نمودن زمين خيشاوه نمودن خاک دادن نباتات مزروعي در کنترول گياهان هرزه بسيار مهم مي باشد.
• تناوب زراعتي: بذر يک نبات سالانه اميزش جميعت گياهان هرزه را با نباتات مزروعي ازدياد مي بخشد. تعقيب يک تناوب درست در جائکه نباتات مختلف بذر مي گردند مشکلات موجود يت گياهان هرزه را کم مي سازد. بطور مثال ، در يک زمينکه گياهان هرزه به اندازه زياد با نباتات مزروعي همرا باشند ، به سبب بذر متواتر گندم بعداز گندم ، بذر شبدر گياهان هرزه را به گندم سال بعدي کم مي سازد. بذر جوار ي بعداز شالي ، با گندم ،بدون بذر و / يا شبدر درميان آن ، سبب تقليل گياهان هرزه در تمام نباتات مي گردد.
• آبياري و زهکشي: آبياري نباتات غير آبي را از بين مي برد و زهکشي نباتات آبي را ازبين مي برد.
• روش بذري: بذر قطاري را ه را براي کنترول ميخانيکي گياهان هرزه ويا بواسطه ابزار دستي آسان مي سازد. شالي نهالي نسبت به شالي که بدو ن انتقال نهالي ( پراگان ) بذر مي گردد گيا هان هرزه کم دارد. استعمال مقدار زياد تخم ريز در زمين که گياهان هرزه وجود دارد سبب تقليل گياهان هرزه مي گردد.
• ورائتي: بعضي از ورائتي ها ، باالاخص ورائتي ها بلند قد و ورائتي ها ي با تيلر هاي زياد با گياهان هرزه رقابت بيشتر نمود ه وجميعت گياهان هرزه را تقليل ميدهد.
• ملچنگ (مواد نباتي ويا ديگريکه بخاطر پوشاندن سطح خاک استعمال مي گردد ) : کاه ( پلال ) شالي ، ساقه هاي سارگم ، بقاياي موم پلي ، ورق ها ي پلاستيکي ، وغيره سطح خاک را پوشانده جوانه زدن ونمو آنرا تقليل ميدهد.
• اوقات بذر: وقت بذر بايد طوري عيارگردد تا گياهان هرزه کنترول گردد.
• فعاليت هاي مديريت وتنظيم فارم: اداره خوب فارم بشمول مديريت وتنظيم درست نباتات مزروعي ، اداره خاک ، و اداره آب ، نمو و حاصالات نباتات مزروعي را ازدياد بخشيده و گياهان هرزه را کنترول مينمايد.
- 2روش مستقيم کنترول گياهان هرزه:
هد ف از اين روش ها کنترول سبز شدن ( سر زدن ) جوانه ها ، نمو و تکثر گياهان هرزه توسط تماس مستقيم با آنها که شامل :
الف : روش منوال ( با دست ) : کشيدن گياهان بادست ، قطع گياهاه هرزه بواسطه داس ، خيشاوه نمودن بواسطه ابزار دستي ويا لگد مال نمودن گياهان هرزه بواسطه پاها گياهان هر زه را ازبين مي بريم . بناء اين روش يک روش آسان و سهل وبسيار مؤثر ميباشد. ليکن در اين روش به تعداد زياد کار گر نياز مي گردد ، در صورتيکه مذور مهيا باشد ، از اين روش ها نتائج خوبي بدست آمده مي تواند.
ب : روشهاي ميخانيکي : استعمال وسائل مانند هارو ها ، ويدر، کلتيويتور ها ، و غيره که بواسطه حيوانات ويا ماشين ( تراکتور)کش مي شوند را ميتوان بخاطر کنترول گياهان هرزه استفاده نمود. در نباتات که بشکل قطاري بذر گرديده اند ميتوان استعمال نمود. روش هاي ميخانيکي بسيار مؤثر بوده، اقتصادي و يک ساحه زيا دي را نسبت به روش هاي دستي از گياهان هرزه پاک مي سازد .
ج : روش هاي بيولوجيکي : در اين روشها استعمال حشرات ، پاتوجن هاو پرنده گان مناسب براي کنترول گياهان هرزه استعمال مي گردد ولي تطبق آن به شکل عملي مشکل مي باشد .
د : روش هاي کيمياوي : اين روش ها شامل استعمال مواد کيمياوي بنام گياه ګش يا علف کش ها برا ي کنترول گياهان هرزه مي باشد . کنترول کيمياوي گياهان هرزه بسيار آ سان ، مؤثر و اقتصادي مي باشد هم چنان از نقطه نظر حفاظت محيط زيست ممکن اين روش نسبت به روش هاي ديگر درصورتيکه عاقلانه استعمال نشده باشد مشکلاتي به بارآورد.
تعدا د زياد ي از گياه کش ها در مارکيت وجود دارند . گيا ه کش ها را ميتوان به صنف ها ي جداگانه گيا کش ها عضوي و غير عضوي تقسيم نمود . و هم چنان از نقطه نظر وقت استعمال و و روش استعمال هم طبقه بندي مي گردند مانند گياکش ها قبل از بذر و بعداز بذر ، قبل ار سر کشيد ن جوانه ويا بعداز سرکشيد جوانه ، گياه کش ها ي که در خاک استعمال مي گردند و گياه کش ها ي که با لا ي بر گ نباتات استعمال مي گردند. هربيسايد هار ا ميتوان به گروپ ها ي سيستيميک و انتقالي و گياه کش هاي تماسي تقسيم نمود . هربيسايد ها را ميتوان به انتخابي و غير انتخابي يا گياه کش عمومي صنف بندي نيز نمود . هم چنان از نقطه نظر طرز عمل ان تحريک کنند ه نمو ، توقف کنند ه ترکيب ضيائ ، توقف کنند ه نمو وانکشاف(مائتوتيک ) ، و غيره طبقه بندي نمود . و در اخير اين مرکبات کيمياوي به اساس ساختمان کيمياوي نيز طبقه بندي مي گردند. که به تفصيل در اين کورس صحبت نخواهد گرديد و تحت عنوان کنترول کيمياوي گياهان هرزه در صنف هاي بعدي مورد مطالعه قرار خواهيم گرفت. . د ر کورس تخصصي درمورد مرکبات کيمياو ي معلومات بيشتري را کسب خواهيم نمود – معلومات درمورد گياه کش هاي مختلف نباتات مزروعي با ذکر ترکيب وتعين مقدار معين به تفصيل مطالعه ميگردد.
فصل هشتم
Chapter eight
در و نمو دن ، ميده نمودن و ذخيره نمودن نباتات مزروعي
جمع آوري ( درو ) نمودن محصولات نباتي در وقت مناسب آن بسيار مهم بوده تا حاصلات زياد و با کيفيت عالي بدست آيد. بهتر نخواهد بود که يک نبات را بذر وبعدا بواسطه درو نمودن نا به موقع قسم يک اندازه آنرا ضايع نمود. اضافه تر از آن ، مواد درو شده بايد بصورت درست ميده يا ( تريشر ) ، پاک ، خشک ، ذخيره ويا به مارکيت ارسال گردد.
بخاطر بدست آوردن حاصل زياد وبا کيفيت نباتات بسيار ضروري ميباشد تا نباتات زراعتي زماني جمع آوري گردند که به مرحله پختگي فزيالوجيکي خود رسيد ه باشند. وقتيکه تجمع مواد خشک اضافي در دانه ها ي نباتات مزروعي درمزرعه صورت نگيرد، گفته مي توانيم که به مرحله پختگي فزيالوجيکي خود رسيده است . درو نمودن قبل از پخته شدن يا تاخير در درو سبب ضايعات حاصلات مي گردد . دهاقين و ماهرين زراعت بايد علايم پخته شدن نباتات را بفهمند و ضايعاتيکه از چنين وضع متوقع است بايد تخمين گردد. بعضي ازنباتات وقتي درو مي گردند که به پختگي فزيالوجيکي خود رسيده باشند ، وانواع ديگري آن چند يوم قبل از مرحله پختگي فزيالوجيکي درو مي نمايند تا در مزرعه دانه ها خشک گردند. اگر نباتات قبل از پختگي درو شوند حاصل ممکن کم گردد ، و کيفيت نيز با چملک شدن دانه هاي خام نيز پائين خواهد آمد. تاخير در درو ممکن سبب ريختن دانه ها از خوشه ها ، چپه شدن نبات ، و تخريت کيفيت علوفه نبات گردد. براي محصولات علوفه ئ ، درو در مرحله صورت گيرد که مقدار زياد مواد غذائ قابل هضم نبات بدست آيد. در اکثر نباتات هضميت علوفه با گذشت وقت ويا گذاشتن در مزرعه به مدت زياد ، کم و حاصلات زياد مي گردد .
از بين رفتن رنگ سبز بصورت مکمل از گلوم ها و ساقه نازک خوشه ( پيدنکل ) يکي از شاخص هاي مهم پخته شدن فزيالوجيکي درگندم مي باشد. در جواري از بين رفتن رنگ سبز از شوته ها و تشکيل طبقه هاي سياه علايم پخته شدن فزيالوجيکي را نشان مي دهد . در بعضي نباتات ، باالاخص نباتا ت که نموي غير معين دارند ، تمام تخم ها و پلي ها در يک وقت پخته نمي شوند. در چنين وضع تصميم براي درو نمون نباتات زماني گرفته مي شود که با بدست آوردن دانه هاي فوقاني ضايعات دانه هاي پلي هاي پاياني مساوي شده مي تواند .
نباتا ت را ميتوان بواسطه ابزار دستي ويا بواسطه ماشين آلات که بنام ريپر ( Reaper )يا د مي گردد درو نمود . جواري اکثرا بواسطه دست درو و شوته از هم جدا و قبل از پوست نمودن خشک مي گردند. شوته ها جواري را ميتوان توسط ماشين که بنام پيکر ( Pickers ) يادي ميگردد . نيشکر بواسط دست درو گرديده وبعدا ستريپ مي گردد . موم پلي را ميتوان با کندن خاک توسط ابزار دستي جمع آوري نمود . علوفه جات را ميتوان بواسطه ماشين الات و دست جمع آوري نمود . در گذشته ها ، متاسفا نه در اکثر قسمت هاي کشور عزيز ما فعلا ميده نمودن يا تريشنگ محصولات بواسطه زير پا نمودن قلبه گاوها چپر ويا زدن خوشه ها بواسطه چوپ صورت مي گيرد و دانه ها را اکثرا بواسطه باد از کاه جدا مي نمايند. شا لي را نيز بواسطه کوبيدن بندل هاي دست پر شالي با يک چو ب بزرگ ميده مينمايند و دانه ها را جدا مي سازند. اما درکشور هاي انکشاف يافته چنين وضع وجود ندارد . ميده نمودن و جدا نمودن دانه ها از کاه اکثرا توسط ماشين آلات صورت ميگرد که بنام تريشر ياد ميگردند دراين اواخر د ربعضي قسمت هاي کشور مانيز روبه ترويج است. درچنين وضع مواد درو شده بايد قبل از تريشنگ خوب خشک نمود. تريشر هاي مختلف النوع به نباتات زراعتي مختلف وجود دارند. بعضي از نباتات مستقيما از مزرعه درو و تريشنگ ميشوند که وسيايل متذکره بنام کمباين ها ( Combines ) ياد مي گردند. د ر بعضي غله جات مانند جواري دانه ها بواسطه کوبيدن شوته ها ي آ ن با چوب ويا بواسطه ماشين که بنام شيلر ياد ميگردد جدا مي نمايند. پنبه توسط دست و ماشين چيده مي شو د که بنام پيکر( Pickers ) يا د مي گردد .
تخم هاي تريش شد ه بايد پاک با شند . ماشين آلات مختلف به اقسام متنوع نباتات که به نام ماشين آلات پاک کننده ياد مي گردند وجود دارند. اگر ماشين آلات پاک کننده موجود نباشند ، خانم ها در مناطق دهاتي اين وظيفه را پيش مي برند و تخم ها را بواسطه ابزار دستي خويش پاک مي نمايند.تخم وتوليدات ديگر بايد قبل از ذخيره نمودن خشک گردند در غير آ ن بواسطه حرارت در نتيجه فعاليت هاي ميکروبي ضايع شد ه و به زود ترين فرست تحت حمله حشرات قرار ميگيرند. براي ذخيره نمودن تخم ها 12% رطوبت دانه مناسب و مصؤن مي باشد. در کشور ما اکثرا تخم ها را با هموار نمودن آن در يک سقف هموار مقابل آفتاب خشک مي نمايند. تخم ها بايد در بوجي هاي که مانع الوده شدن مي گردند انداخته و در يک سقف سيمنت شده که از تخريب حشرات و آفات در امان باشد ذخيره مينمايند. گدام ها بايد وقت به وقت معاينه گردند، اگر کدام حمله از پيست هاي گدامي ديده شد مي توانيم با تدخين گازات کيمياوي يا گذاشتن تخم ها دوبا ره به آفتاب در ماه گرم سال کنترول نمود.
