اساسات توليد نباتات مزروعي (فصل چهارم وپنجم)

فصل چهارم
تخم  و بذر تخم
Seed and Seeding

      تخم يكي از اقلام عمده توليد غله جات مي باشد. و تهداب موفقيت برا ي سائر عو امل توليد ي ميباشد . تخم با كيفيت رول عمده ئ را در ازدياد توليدات نباتي داشته ولي تخم ، با كيفيت ضعيف باعث معرفي تخم گياهان هرزه وايجاد مشکلات بعدي مي گردد . مهيابودن تخم ها باكيفيت عالي و استعمال آن سبب ازدياد حاصلات و توليدات نباتي براي مصؤنيت غذائ مي گردد. بناء ورايتي ، قابليت جوانه زدن و خالص بودن احتمالي تخم  با يد قبل از بذر آن فهيمده شود . در نزد دهاقين مهمتر جز انتخاب تخم چيز ديگر در دست ندارند.  درشرائط مساعد بودن تمام شرائط برا ي توليد نباتات ولي بازهم حاصل خو ب وبا كيفيت عالي با بذر تخم بي كيفيت و غير اصلاح شده بدست آمده نمي تواند.
    تخم را تخمدان پخته يا رسيده تعريف مي نمايند . تخم از اتحاد گميت هاي مونث و مذكر بوجود مي آيد،واز آن زايگوت انکشاف نموده و بالاخره اساس نبات كوچك ازآن ساخته مي شود. بنياد نبات كوچك  يا امبريو با ذخيره مواد غذائ داخل پوست تخم(سيد كوت) بسته مي باشند. در وقت جوانه زدن ذخيره مواد غذائ تخم به خاطر نموي ريشه و ساقه تا زمانيكه ريشه و ساقه خود كفا نشده باشند بمصرف رسيده بعدا مواد غذائ  بواسطه عمليه تركيب ضيائ ساخته مي شود . تخم بواسطه دهاقين بخاطر توليد نباتات مربوط استعمال مي گردد بخاطريكه تخم دارنده يك پروگرام مكمل نمو و انكشاف نبات را دارا مي باشد. تخم وظايف ذيل را اجرا مي نمايد:
1.  تخم نباتات به منظور توليد نباتات استعمال ميگردد
2.  تخم واحد تكثري نباتات گل دار مي باشد
3.  تخم نباتات مزروعي به مقاصد مواد غذائي استعمال مي گردد
4.  تخم وسيله زنده ماندن و حفظ (سپيشز هاي) نباتات مي باشد
5.  تخم وسيله ئ براي توسعه نباتا ت است
6.  تخم برا ي تكثير استعمال مي گردد ،
7.   بخطريكه يك تخم يك نبات را توليد مي نمايد و يك نبات چندين تخم را كه سبب توليد تعداد زياد نباتات مي گردد بوجود مي آورد.
8.  تخم منحيث وسيله زنده ماندن نبات در شرائط دشوار مي باشد.

كيفيت تخم خوب :
      تخميکه بخاطر بذر استعمال مي گردد بايد داراي كيفيت خوب برا ي جوانه زدن ، ايجاد يك مزرعه سبز مكمل از نباتات و صحتمند باشد. معلومات در مورد كيفيت تخم به شما منحيث محصل زراعت وهم چنان به  دهقان  بسيار مهم است. كيفيت خوب تخم  ذيلا توضيح مي شود:
1.  مطابق به نوع باشد:  تخم بايد مطا بقت به نوع كه به آن مربوط است داشته باشد. ورايتي بايد با شرائط توافق داشته ،2. حاصل بلند داشته ،3. و مقاوم در برابر امراض، 4. DUS ، 5. VCU و در لست تخم هاي اصلاح شده و سفارش شده شامل باشد.
6.  خالص بودن جينيتكي: تخم بايد از لحاظ جينيتيكي خالص باشد يعني تخم انواع ديگر درآن شامل نباشد.
7.  خالص بودن فزيكي: ‌8. تخم بايد شرط خالص بودن لازم را داشته باشد. مقدار تخم خالص بايد بيشتر ،9. مواد داخلي آن كمتر و عاري از تخم هاي ميده شده يا تخم هاي  حشره زده باشد.
10.  زنده بودن تخم: تخم بايد زنده باشد يعني قدرت جوانه زدن را داشته باشد.
11.  جسه (سائز) خوب: تخم بايد خوب رسيده ،12. انكشاف کرده،13. پنديده و دبل وبرابر به اوسط وزن هزار دانه تخم كه جوانه هاي قوي را در مزرعه توليد نمايد باشد.
14.  صحتمندي: تخم هابايد صحتمند باشند ،
15. اجسام مرضي را با خود ند ا شته ،
16. مواد داخلي در آن موجود نباشد. هم چنا ن تخم هاي تخريب شده حشرا ت موجود نباشد
17.  ذخيره تخم: تخم بايدبخاطر ذخيره درست ودوام دار خوب خشك شده باشد.
18.  عاري بودن از گياهان: از تخم گياها ن هرزه بخصو ص از تخم گياهان مضره پاک باشد.
19.  تخم نباتات ديگر: مقدار بسيار كم از تخم هاي نباتات ديگر را داشته باشد ويا موجوديت تخم نباتات ديگر را به حد اقل تقليل داد ه باشد.
10. مزرعه توليد تخم: جاي توليد تخم بايد شناخته شود ، بخصوص در تخم هاي كه زريعه گرده افشاني توليد گرديده اند.
    بخاطر معلوم نمودن كيفيت تخم ، در لابراتوارهاي آزمايشي تخم آزمايش هاي مختلف را با لاي تخم اجرامي نمايند، بگونه مثال ارزيابي بخاطر خالص بودن ، جوانه زدن ، معلوم نمودن تخم گياهان هرزه درآن ، تست صحت تخم ، وزن تخم ، معلوم نمودن رطوبت تخم ، تست بخا طر معلوم نمودن اينكه مطابق به نوع آن باشد، تست برا ي معلوم نمودن منشا ء آن وغيره .  كيفيت تخم بواسطه شرائط اقليمي در مزرعه متاثر گرديده بخصوص توسط باران ، رطوبت ، حرارت د روقت تشكيل تخم ، روش توليد تخم ، روش اداره و طريقه هاي ذخيره آن .
 
تخم با كيفيت عالي را از کجا بدست آوريم :
     گرچه دهاقين درک نموده اند كه برا ي بدست آوردن حاصلات بلند و درآمد زيا د، تخم هاي اصلاح شده و با كيفيت عالي قابل اهميت ميباشد ، و بدست آوردن آ ن كا ر آسان نيست . معمولا ، ادارات دولتي  زراعتي براي تهيه  تخم هاي اصلاح شده با كيفيت عالي برا ي دهاقين ، مسؤليت داشته ، اما توزيع آن معمولا از نقطه نظر قيمت ها ي آن نظربه موقعيت دارائ مشکلات مي باشد. بناء معلومات عملي برا ي توليد تخم هاي بهتر ويا بدست آوردن آن قابل اهميت مي باشد. اصلاح تخم  در فارم يكي از راه ها ي بدست آوردن تخم بهتر است . توليد و تكثير تخم در فارم ، خريداري تخم از شركت هاي تخم ، بدست آوردن تخم از تجار ا ن قابل اعتماد ، دوستان ، اقارب و دوستان دهقان را ه هاي ديگري براي بدست آ وردن انواع تخم هاي اصلاح شده با كيفيت خوب مي باشد.

صنو ف تخم :
     چهار ويا پنج صنف تخم هاي تصديق شده رسمي  كه دا رائ اسناد بوده وجود دارند. اين صنوف در كشور هاي مختلف به نام هاي مختلف يا د مي شوند.
    در كشور هاي اروپائ بنام هسته هاي تخم نسلي (  Breeder-Nucleus Seed )، تخم پري بيسيك
 (Seed Pre-Basic)، تخم هاي اساسي و تصديق شده يا د نموده و در كشور هاي امريكا ئ بنام هاي  تخم هاي نسلگيري  ، تخم اساسي يا تخم هاي نهادي وتخم هاي ثبت شده يا تصديق شده  ياد مي نمايند.

تخم هاي نسلي :
     اين تخم ها  بواسطه  مؤسسات بنيان  گذار ، موسسات تحقيقاتي و نسل گيري توليد گرديده اند. اين ها تخم ها ي نسلي ابتدائ بوده كه ازآن صنف هاي تخم هاي ديگر توليد گرديده اند.

تخم پري بيسيك :Pre-basic seed
     عبارت ازاولين نسل تخم هاي نسلگيري شده بوده که بواسطه مؤسسات بنيادي نسلگيري توليد شده اند  .كه به اين نوع تخم ، تخم اساسي يا تهدابي نيز گفته مي شود.

تخم بيسك : basic seed
     عبارت از نسل تخم هاي پريبيسك مي باشند. اين تخم ها توسط مؤسسات ترويج وتوسعه ديپارتمنت هاي توليد تخم توليد مي گردند. اين نوع تخم ها را تخم ها ثبت شده نيز مي گويند.
تخم تصديق شده :
    عبارت از نسل تخم هاي بيسك بوده كه توسط توليد كننده گان تخم توليد مي گردند. وبالاي  دهاقين بخاطر توليد تجارتي غله جات فروخته مي شوند.
تخم ها ي تصديق شده تخم هاي با كيفيت عالي برا ي توليد غله جات مي باشد. حاصلات كه از تخم هاي تصديق شده  بدست مي آيد اكثرا نسبت به تخم ها ي با كيفيت عالي كه تصديق نشده  و داراي مقدار كم  مخلوط ورايتي هاي ديگر با شد  به اندا زه قابل ملاحظه آن زياد نمي باشند.

مارفولوجي تخم  و ساختمان ان :
    تخم مشتمل است بر ايمبريو ( نبات بسياركوچك )، انساج ذخيره شده  مواد غذائ ، و پوش تخم يا سيد كوت ميباشد.
1.  درغله جات امبريو دارنده حجرهء (جرم) تهيه کنند ه مواد غذائ مي باشد. امبريو مشتمل است بر پلميول ،2. و راد يکل با يک محور کوتاهي که بنام ايپي کوتائل و هائپي کوتائل  يا د مي گردد . پلميول عبارت از نقطه ناميه پوشيد ه از کوليپتائل بوده ،3. و راديکل عبارت از نوک ريشه بوده که توسط کولورايزا پوشيده شده است . مشيمه ها نود يا بند در بين پلميول و راديکل باهم چسپيده اند . قسمت با لايئ  نود کاتي ليدون را بنا م ايپي کوتايل و قسمت پاياني انرا بنام ها يپي کوتائل ياد مي نمايند.
4.  اعضا ئ ذخيره کنند ه مواد غذائ در انواع مختلف تخم ها عبا رت از مشيمه ها و اندوسپر م مي باشند. ذخائر مواد غذائ ،5. غذا را برا ي نبات جوان ،6.وبراي نمو و انکشاف آن تهيه ميدارد.  ذخائر مواد غذائ سر شار از کاربو هايدريت ها ،7. پروتين ،8. تيل و ترکيب آن در تخم ها ي محصولات نباتي مختلف از هم فرق دارد.
9.  پوش تخم ،10. امبريو و اعضاي ذخيره کنند ه موا د غذائ را حفاظت مي نمايد . پوش تخم بنام تستا ياد گرديده است . تستا بعضي اوقات با پيري کارپ و يا باپوش  ميوه چسپيده مي با شد و در گندم ميوه يک تخمي توليد مي گردد و بنام کاريوپسس يا دانه ياد مي گردد.

نيش زدن جوانه ها :
    وقتيکه تخم هاي باکيفت در بستر هاي تهيه شده بهتر  و به وقت مناسب بذر گردد ، تخم ها در خاک ها جوانه زده و از خاک بشکل جوانه هي بسيار قوي سر مي کشند . نيش زدن عبارت از پروسه انکشاف امبريو به نبات جديد ويا به عباره ديگرعبارت از پروسه که بواسطه آن تخم جوانه يا نبات جوان را توليد مي نمايد. دهاقين جوانه زدن تخم را سر کشيدن جوانه ها در مزرعه مي گويند و تحليل گران تخم ، جوانه زدن را طوري تعريف مي نمايند که سر کشيد ن و انکشاف امبريو و ساختمانهاي مهمي ازنبات بوده که قابليت تخم را براي توليد جوانه هاي سالم در محيط مساعد انکشاف مي دهد .
   
شرائط که براي جوانه زدن تخم ها ضرور ي مي باشد:
    شرائط خاصي براي جوانه زدن تخم ها ضروري بوده که شامل رطوبت ، حرارت ، موجوديت اکيسجن ، وبراي بعضي نباتات نو ر مي باشد. وقتيکه شرائط براي جوانه زدن در بستر تخم مساعد گرديد ، تخم جوانه مي کشد و از خاک بيرون مي آيد . اگر بعضي از شرائط خاک موافق نباشد ، جوانه زدن /  سر کشيدن بسيار ضعيف مي با شد و جوانه ها بسيار ضعيف بار مي آيند . مزرعه نا متوازن (نباتات سبزشده ) قادر به توليد حاصل بهتر نخواهد بود.
بعضي از تخم هاي زنده جوانه نمي کشد تا اينکه در معرض شرائط مناسب که به جوانه زدن کمک مي نمايد ،  قرار داده نشود. اينگونه تخم را تخم در حا لت استرا حت گفته مي شود.  حالت استراحت تخم عبارت از حالتي است که  نطفه زنده  با موجوديت شرائط مناسب براي نمووانکشاف ، نمو نمي نمايد . دوره استراحت عبارت از يک ميکانيزم براي زنده ماندن است بخصوص وقتيکه شرائط بر ائ نمو ي نبات مساعد نباشد . حالت استراحت ممکن بواسط پوش سخت تخم با شد که دخول آب وهوا  را مانع مي گردد تا تخم نتواند بعد از جذب آب شروع به فعاليت نمايد ، ويا ممکن به اساس امبريوي نا رسيد ه  باشد ، ويا ممکن  مانع کنند ه ها ي نمو ( انهيبيتورها) ، ويا محرکين نمو يا ضرورت به فعاليت هاي منحصر به نور باشد.

مرا حل جوانه زدن :
   وقتيکه تخم در بستر مرطوب قرار گرفت مراحل جوانه زدن شروع ميگردد ، که عبارت اند از:
1.  تخم آب را جذب مي نمايد وتورم (التهاب) مي نمايد ،2. وز ن تخم به 60—100 فيصد افزايش مي يابد.
3.  انزايم ها و محرکين نمو فعال مي گردند.
4.  عمليه تنفس سريع گرديده و اکسيجن زياد به مصرف مي رسد.
5.  نشائسته ،6. پروتين يا تيل در انساج ذخيروي پارچه شده مواد غذائ را توليد مي نمايد.
7.  مواد غذائ ( اکثرا مواد قند ي) به انجام هاي ريشه و ساقه انتقال مي يا بد.
8.  انجام هاي ريشه و ساقه در نتيجه تقسيمات وبزرگ شدن حجرات نمو مي نمايند.
9.  پوش تخم پاره شده و ريشه اولي يا بسيار جوان از آن خارج مي گردد و بعدا ساقه شروع به فعاليت مي نمايد.
10.  به اساس خواص جيوتروپيزم ريشه بطرف پائين و ساقه بطرف با لا به نمو آغاز مي نمايد
11.  جوانه ها بخاطر نمو خود مواد را از اندوسپرم و مشيمه ها مي گيرند.
12.  قتيکه تنه از خاک بيرون ايد ،13. بر گ ها کلوروفيل را تشکيل داده و رنگ سبز را اختيار مي نمايند.
14.  ريشه شروع به جذب آب ومواد غذائ نموده و برگ ها ي کوچک با اجرائ عمليه ترکيب ضيائ نبات را برا ي نمو بعدي خود کفا مي سا زد.
 
طر ز جوانه زدن تخم :
    جوانه ها ممکن نموي ايپي جيلي ويا هايپو جيلي داشته باشند. در سر زدن هايپوجيلي ، به سبب طويل شدن ايپي کوتائل مشيمه در خاک مانده و پلميول از خاک بييرون مي آيد . سر زدن هايپوجيلي جوانه ها  در گندم ، جواري ، مشنگ ، و نخود صورت مي گيرد . در نموي ايپيجيلي هايپي کوتائل بطور طولي نمو نموده و مشيمه ها را بطرف بالا وياخارج از خاک تيله مي کند،قسمت بالاي بعدا رنگ سبز اختيار نموده شروع به فوتوسنتيزس مي نمايند . نموي ايپيجيل در سائبين ، آفتاب پرست ، پنبه ، بادرنگ و بادنجان رومي صورت مي گيرد.

تداوي بذري :
    قبل از بذر ، تخم بعضي از نباتات ضرورت به مدوا داشته . بعضي از تخم ها توسط ويتاواکس يا بينليت بخاطر کنترول امرا ض تخم زا  و خاک زا ملوث مي گردد . تخم نباتات ليگيومي توسط انواع مناسب برايدورايزوبيم  تلقيح مي گردد. بعضي از تخم ها ، مانند تخم ها ي گندم ها ي زمستاني ، که ضرورت به ورنالايزيشن دارند( تداوي با هواي سرد
 3-7درجه سانتي گراد برا ي 4- 8 هفته ضرورت دارند) تا بوقت مناسب گل کنند.  ديگر تخم ها مانند بعضي از ليگيوم ها ممکن ضرورت به تراش ( سکاريفيکيشن ) داشته باشند تا پوست سخت آن قادر به انتقال آب بخاطر جوانه زدن  به داخل تخم گردد. تخم  پنبه به خاطر جوانه زدن خو د به رطوبت کم ضرورت دارد.

عمليات بذري :
      بذر تخم عبارت از عمليه قرار دادن تخم در يک بستر تهيه شده خوب در وقت ،ا ندازه ،و به عمق مناسب ، روش درست بذري ، گذاشتن فواصل معين بين قطار ها وفاصله ازيک نبات تا به نبات ديگر مي باشد. عمليات بذري مناسب مربوط به عوامل زياد مي باشد، که بعضي از آنها را ياد آور مي شويم

ارتباط عمليات بذري با نوع تخم :
      عمليات بذري نظر به نوع تخم فرق مي نمايد. تخم ها ي کوچک مانند گراس ها ، شبدر و رشقه ، براسيکا ، شلغم ، بشکل پاشان بذر مي گردند يا اينکه با استفاده از تخم پاش ها در قطار هاي بسيار نزديک بذ ر وبه اندازه کم خاک پوشانده ميشود. اين تخم ها  ممکن درزمين هاي آبي در آب  ايستاده مزرعه  پاش داده شوند. اگر گراس ها وليگيوم يکجا به مقصد علوفه حيواني بذر مي گردند، گراس ها مانند جو ، يولاف ، و تراتيکل پاش داده شده وبواسطه کلتيويتور يا هرو ها به اندازه کم زير خاک مي گردند ، بعدا مزرعه آبياري گرديده شبدر و برسيم درآب ايستاده پاش داده مي شود. گندم ، جو ، و يولاف را ميتوان بواسطه بذر پاشان يا بواسطه تخم پاش ها در فواصل 25-- 30 سانتي متر بذر نمود. جواري ، پنبه ، کچالو، تنباکوو محصولات ديگر که ضرورت به چند قلبه دارند اگر به قطار کشت شوند بايد فواصل نسبتا زيا د باشد تا ماشين آلات که در آن استعمال مي گردد اجازه عبور و مرور داده شود . اين نباتات را ميتوان بطريقه پاشان نيز بذر نمود. جواري با تخم ريز نسبتا انبوه بذر و مدتي بعد يکه مي گردد. ، براي توليد تخم غله جات کوچک و شبدردر فواصل زياد بذر مي گردند که دراين حالت تخم کم ضرورت مي گردد و توليد زياد  مي دهد. اگر تخم پاش ويا وسيله بذر ي وجود نداشت ، يک تيوب با قلبه محلي وصل گردد تا تخم يکعده نباتات را بذر نمايد. بعضي نباتات ديگر بواسطه  دبلر يا وسائل دستي ميتواند بذر گردد.

ارتباط عمليات بذري نظربه نوع عضونموي نبات:
     نيشکر توسط قطعات اعضاي نموي آن تکثير مي گردد . و بذر آن با گذاشتن قطعات نيشکر که دار اي 2- 3 بند يا نود با شد در جويه هاگذاشته شده و با خاک پوشانيده مي شود. کچالو بواسطه قطع نمودن خطء آن که در بستر خاک بذر و بعدا زير خاک مي گردند بذر مي گردد. نباتات مهمي ديگر ي توسط نهالي يا انتقال نهالي ها ي آن بعد از بزرگ شدن در  قوريه ، به مزرعه صورت مي گيرد در قوريه نهالي هاي شالي،   نهالي ها اول  به يک اندازه ئ مناسب بزرگ شده و بعدا به مزرعه با داشتن 1- 3 نهالي در هر چقري به فاصله   20  در 20 سانتي متر  انتقال مي يابند. قوريه تنباکو نيز احداث گرديده و نهالي ها بعدا در بغل پشته ها به فاصله يک متر از قطار ديگر و 30— 50 سانتي متراز نبات تا به نبات ديگر ، بذر مي گردد.

ار تباط عمليات بذري با کيفيت تخم :
   وقتيکه از تخم بي کيفيت  استفاده صورت گيرد ، استعمال مقدار زياد تخم ريز در مزرعه جهت اطمينان مزرعه مکمل سبز شده سفارش مي گردد. اگر جوانه زدن ضعيف به نظرآمد مقدار کافي تخم رابايد به منظور تخم استفاده نمود تا اطمينا ن استعمال تخم زنده  کافي در في واحد ساحه حاصل گردد . اندازه درست تخم ريزعبارت ازاستعمال تعداد مناسب  تخم ها ي زنده در في هکتار ( يک هکتار  5= جريب ) ميباشد بخاطر جلو گير از اين عمليه بايد تخم هاي بي کيفيت استفاده نشود.
در صورتيکه خالص بودن و جوانه زدن بسيار ضعيف با شد ، مقدار تخم ريز را ميتوان از  تخم ريز سفارش شده نبات ضرب فيصدي خالص بودن تخم وضرب فيصدي جوانه زدن تخم تقسيم بر ده هزار10000 محاسبه گردد.
مقدارتخم ريز که بذر ميگردد =  (GxP)\(Sx10000)
د ر معادله فوق :
= S اندازه تخم ريز
= G فيصدي جوانه زدن
= P فيصدي خالص بودن
 
ارتباط عمليات بذري با اقليم و فصل سا ل :
    مقدار باران تاثير زيادي را بالاي عمق بذر تخم وارد مي نمايد. در ساحاتيکه مقدار بارندگي زياد است ، اکثرنباتات زراعتي بايد بسيار سطحي بذر گردنديا در بعضي حالات بخصوص در خاک هايکه زهکشي درست ندارند در بستر  فوقاني پشته ها بذر گردند . در مناطق خشک بذر نمودن تخم ها به عمق زيا د  ضروري پنداشته مي شود . يک عمليه خوب بذر عبارت از کشت نمودن در جويه ها است ، تا تخم به شکل عميق بذر و از انداختن خاک زيا د بالاي ان جلوگيري شود.
در مناطق خشک نسبت به مناطق آبي ويا با باران هاي زيا د با يد مقدارتخم ريز کم استعمال گر دد.

ارتباط عمليات بذري با وقت بذر:
  وقتيکه در بذر تخم ها نسبت به وقت معين آن تاخير واقع گرديد ، مقدار تخم ريز بايد زيا د گردد . عمق بذر تخم با درنظرداشت فصل بهارو خزان نيز عيار گردد . جواري در اوائل بهار بايد به عمق کم بذر و لي در اواخر وقتيکه درجه حرارت زياد مي گردد ، تخم بايد عميق بذر گردد .
ارتباط حاصلدهي خاک با اندازه تخم ريز:
   از وقتيکه نبات تيلر ز ياد را درخاک ها ي حاصل خيز توليد مي نمايد بايد مقدار کم تخم ريز در خاک ها حاصلخيز نسبت به خاک ها ضعيف استعمال گردد . درحالات بذر نباتاتيکه که بشکل انتر تيل (يکي درديگر) بذر مي گردند مانند جواري ، کچالو و تنباکو د ر خاک ها حاصلخيز نسبت به خاک هاي ضعيف به فاصله بيشتر گذاشته شوند، بخاطريکه اين نباتات تيلر و شاخ  هاي زياد ي را توليد نمي نمايند .
ارتباط استعمال تخم باا ستفاده ازمحصول :
   برا ي محصول مانند سارگم و جواري ، که به مقصد علوفه بذر مي گردند  نستب به مقصد دانه ان اندازه تخم ريز بيشتر استعمال مي شود  

  وسائل که در بذرنمودن تخم هااستعمال مي گردند:
     ماشين آلاتيکه به منظور بذر تخم استعمال مي گردند بنام تخم پا ش(ا سيدر، دريلس، يا پلنتر)  يا د مي شوند. تخم پاش از يک قطار ه که با قوه حيواني کش کرد ه مي شو د تا به چندين قطاره تراکتوري مورد استفاده مي باشند . تيوپ ها  که در قلبه هاي محلي نصب شده اند ممکن در بذر غله جا ت استعمال گردد بخصوص بذر گند م در مناطق باراني وريگي . ماشين ها ي خيلي مغلق برا ي انتقال نهالي هاي شالي ، بذر نيشکر ، بذر کرد ها کوچک در تحقيقات و قطعات کوچک ازمايشي  وجود دارند .وسائل برا ي بذرنباتات در رديف ها ي باهم نزديک اکثرا بنام دريل يا تخم پاش يا د مي گردند ، ماننددريل برا ي بذر گندم. دريل هاي  شخم صفري عبارت از ماشين الات بسيار قوي بوده که بذر نباتا ت را بدون آماده ساختن زمين بذر مي نمايد. ماشين ها ي تخم کاري پشته ئ ، پشته را تشکيل داده و در راس بستر دريک ، دو ويا سه قطار تخم را نيز بذر نموده مي تواند. بعضي از ماشين آلات بذري مي توانند کودهاي کيمياوي و گيا کش ها را همزمان ويا دريک عمليات با بذر تخم استعمال نمايند. گرچه ، اگر ماشين آلات مهيا نباشند ، بذر تخم را ميتوان توسط وسائل و افزار دستي انجام داد . دهاقين بي بضاعت ماشين آلات و ترا کتور ها را دراختيار ندارند ، تخم را بوسيله دست به شکل پاشان با استعما ل قلبه بذر مي نمايند . بذر بواسطه دهاقين با تجربه به شکل يکنواخت بخاطر  سر زدن يکنواخت تخم عآئد مشکل نبوده خصوصا در حالات که بذر در گرمي و هوا ئ خشک صورت بگيرد. 

                                          فصل پنجم
              آبياري ونياز آبي نباتات زراعتي
     موجوديت آب برا ي زندگي نباتات و حيوانات حتمي و ضروري مي باشد. منبع آب  برا ي نباتات بار ان بوده که مستقيما در مزارع  و زمين هاي زراعتي مي بارد . از آب باران بعد از ذخيره شدن در ساختمان هاي مختلف ومخصوص ذخيروي  زير زميني مورد استفاده درآبياري نباتات و مزارع صورت مي گيرد. بارنده گي بشکل برف بالاي کو ها يک منبع مهم تمويل کننده آب دريا ها مي باشد . آب دريا ها به مزارع هدايت گرديده برا ي آبياري مزارع زراعتي استعمال مي گردد . در بعضي مناطق  چشمه ها ي زياد وجود دارد که به منظور آبياري نباتات زراعتي به اندازه محدود استعمال مي گردد .جريان آب د ر بعضي ساحات بشکل کاريزها (عبارت از سيستم  آب هاي زير زميني بوده که بعد از جمع آوري بواسطه قوه جازبه زمين جريان مي نمايد) به منظور تهيه آب براي آبياري مزارع مورد استفاده د ر مناطق پائين افتاده قرار مي گيرد .
   و قتيکه اندازه آب بارندگي نسبت به ضايعات آب بواسطه تبخير وتعرق( ايواپو ترانسپائريشن ) از سطح خاک  کمتر باشد ، نباتات به قلت آب مواجه مي شوند ، و پژمرده مي گردند. اگر تهيه مجدد آب صورت نگيرد ممکن نبات به حالتي مواجه شود که اگر آب مهيا هم گردد نبات حالت اولي خود را اختيار نخواهد نمود ويا بطور ساده حالت پژمرده گي دائمي را اختيارنموده بالاخره خشک شده و مي ميرد .
سترس قلت آب وخشکي ، نمو و حاصلات نباتات را بواسطه تاثيرات منفي در پروسه ها ي  نموو انکشاف تقليل داده واندازه حاصل را کاهش مي دهد. يکي از را ه هاي که نمو و حاصلات نباتي را بايد تزئيد بخشيد عبارت از آ بياري مزار ع است که باران نياز آبي گياهان را پوره کرده نتواند. را هي ديگر يکه سبب بيرون رفت از اين معضله مي گردد عبارت از استعمال مؤثر آب با را ن بواسطه تخنيک هاي حفاظتي رطوبت باران ، روش هاي بدست آوردن حاصلات از آب باران ( واتر هارويستنگ ) و بذر نباتات در شرائط للمي مي باشد. د ر اکثر ساحات افغانستان بخاطر توليد نباتات زراعتي ريزش باران ها نسبت به نياز آبي گياهان کمتر است ، بنا ء براي توليدات بيشتر ومفيد نباتات زراعتي علاوه نمودن آب به شکل آبياري ضروري پنداشته مي شود . در چنين مناطق ،آبياري ، جمع آوري واستعمال آب باران ( واتر هارويستنگ) ، نگهداري رطوبت درتوليد نباتات زراعتي مورد استفاده قرار مي گيرد ولي آبياري يکي از فکتور هاي عمده ازدياد حاصلات محسوب شده مي گردد. سيستم هاي آبياري براي توليد نباتات زراعتي بايد بصورت درست پلان شده نه اينکه سبب بوجود آمدن مشکلات محيطي گردد که با عمليات آبياري همراه مي باشد ، مانند جبه زار شدن ، نمکسارشدن ، و ترسبات ذرات خاک .آب عبار ت از يک منبع بسيار مهم بوده هميشه بايد نه بسيار زياد ونه کمتر از ضرورت استفاده  شود به اين ملحوظ بايد استعمال ان بشکل عادلانه صورت گيرد . استعمال نادرست آب بمنظور آ بياري  نه تنها اينکه ضياع يک منبع بسيار مهم است بلکه سبب بوجود آمدن مشکلا ت زياد ديدگر مي گردد مانند جبه زار شدن و نمکساري  خاک . بخاطر رسيدن به اين هدف استعمال اقتصادي منابع  آ بي ، بسيار ضروري مي باشد تا ضرورت نباتات مختلف زراعتي براي آبرا دقيقا تعين نمود مراحل نموي نباتا ت را که بخشکي حساسيت دارند تشخيص نمايم .
•  معلوم نمودن دقيق نياز آبي گياهان مختلف.
•  تشخيص مراحل مختلف نموي نباتات که در مقابل خشکي بسيار حساس مي باشند
•  انتخاب ورائتي هاي مقاوم در برابر خشکي
•  انتخاب يک سيستم مناسب آبياري و ايجاد يک تقسيم اوقات مناسب برا ي آ بياري
•  د يزائن پروژه هاي آّبياري بصورت درست

نياز آبي نباتات مزروعي :
  نباتات براي توليد  يک واحد از مواد خشک خويش به مقدار معين آ ب نياز دارد . مقداري آبيکه (گرام ) بخاطر توليد يک گرام ماد ه خشک ضرورت است بنام نياز آبي نبات ياد مي گردد . بعضي اشخاص چنين تعريف مي نما يند" مقدار مجموعي آبيکه بخاطر رسيدن ( پخته شدن ) نبات بمصرف مي رسد بنام نياز آ بي گياه شناخته مي شود. که شامل تبخير تعرق ( ايواپو ترانسپائريشن )، نفوذ ، ضايعات که ازآن جلو گيري شده نمي تواند ، وسائر نياز ها . در اينجا ضايعات که توسط انتقال آب  صورت مي گيرد شامل نمي باشد . معکوس نياز آبي را موثريت استعمال آب گويند که در مثالهاي بعدي واضح مي گردد.
CWR = ET + WAL + WNSO
    = CWR نياز آبي گيا هان
   =      ET  تبخير و تعرق
   = WAL ضايعات تطبيق آب
= WNSO آب مورد نياز براي عمليات خاص
    ضايعا ت آبياري عبارت از ضايعات آب به شکل نفوذ عميق( Percolation ) و جريان سطحي مي باشد. عمليات خاصي که ضرورت به آبياري ميگردد  عبارت از آبياري قبل از بذر ، غرقاب نمودن و ايجاد قوريه مي باشد. در مزرعه آبي ، نياز آبي نبات قسما بواسطه آبياري و قسما توسط آ ب باران مرفوع ميگردد .

بعضي از اصطلاحات  مربوط:
: Consumptive Use of water مقدار آبيکه توسط تبخير و تعرق و توسط مراحل مختلف نموي نباتات بمصرف مي رسد بنام کانسمپتيو يوز ياد مي گردد. آب مصرف شده توسط مراحل مختلف نباتات بسيار کم مي باشد ( در حدود 1% ).
: Crop water requirement مقدا ر آبيکه نبات را به پختگي برساند. ( mm ). و هم چنان طوري گفته شده است بخاطر توليد يک گرام ماده خشک نبات مصرف چندين گرام  آ ب ر ا نياز آبي گياه مي نامند .
نياز آب برا ي آبياري : مقدار آبيکه براي توليد درست (موفق) نباتات ضروري باشد(mm). اين تفاوت بين نياز آبي گياهان ( CWR ) و باران موثر موجود است ( ER ) و در معادله ذيل واضح گرديده است.
IWR = CWR – ER 
: Evapotranspiration ضايعات مجموعي آ بيکه به واسطه تبخير از سطح زمين و سطح آب در في واحد ساحه / في واحد وقت صورت مي گيرد.
: Transpiration Ratio نسبت وزن ويا حجم آبيکه توسط نبات در مرحله نموي آن تبخير نموده بر وزن مواد خشک که توسط نبات توليد گرديده است. بعضي اوقات به ان نياز آبي نيزگفته مي شود ، مثلا گرامي آبيکه برا ي توليد يک گرام ماده خشک نبات به مصر ف مي رسد.
: Water Duty ارتباط بين جريان آب آبياري و ساحه نبا تا تيکه آب به آن هدايت گرديده ، ساحه بر واحد جريان آب.
: Delta of water عمق آب آبياري که نبات درطول نموي مکمل خويش به آن ضرورت دارد.
: On-Farm water management استعمال پلان شده آب در فارم به مقصد استفاده موثر آب در زراعت که شامل آبياري و زهکشي مي باشد. تنظيم و مديريت درست آب در فارم ضروري بوده تا مؤثريت استعمال آب را توسط نبات ازدياد بخشد . و توليد کامياب و متداوم نبات را يقيني سازد.
: Irrigation تطبيق ويا علاوه نمودن آب به زمين يا نباتات زراعتي جهت توليد محصولات نباتي.
: Drainage خارج نمودن آب اضافي سطحي خاک ويا زير زميني از ساحه ريشه نبات توسط زهکش ها.

عوامل که نياز آب گياها ن را متاثر مي سازد :
Factors effecting water requirements of crops 
فکتور هاي اقليمي : حرارت ، بارندگي ، باد، رطوبت نسبتي بسيار مهم تلقي مي گردد . محصول ، نوع محصول ، مرحله نموي ، جميعت نباتي ، فاصله بين قطارها و سمت قطار ، نوعيت خاک ، ميلان زمين ، عمق آب واتر تيبل ، مقدار مواد عضوي ، زهکش ، کود هاي حيواني استعمال شده ، سيستم آبياري ، تقسيم اوقات آبياري ، تعداد آبياري تطبيق شده ، مقداري تطبيق شده آب را تحت تاثير خو د قرار ميدهد .

استعمال مناسب آب :
     گرچه نياز آبي نظر به نوعيت ورايتي ، نوعيت خاک ، اندازه آب آبياري و شرائط اقليمي فر ق مي کند . معلومات در مورد نياز آبي نباتات مختلف بمنظور انتخاب نبات در مناطقيکه آ ب ويا بارندگي  به انداز ه کافي دارد  و يا به مناطق که مقدارآب و بارندگي کمتر دارد بسيار مهم مي باشد . زيادت ويا کمي مقدار آب نمو ريشه و ساقه را متو قف مي سازد ، گل نمودن و ميوه گرفتن را متاثر ساخته که به اين شکل سبب کمي توليدات مي گردد . مقدار آبيکه به نبات در دوران نمو آن بخاطر بدست آوردن حاصل زياد ضروري بوده بنام استعمال منا سب آب يا نياز آبي مناسب گياهان ياد مي گردد . نياز آبي گندم 300- 560 ملي متر ، شالي 1200 – 1800 ملي متر،جواري 430 – 715 ملي متر، جو 150 – 330 ملي متر ، نيشکر 1200- 1500 ملي متر، چنه ( نخود ) 300- 400 ملي متر ، شبدر700- 900 ملي متر، و رشقه 800 – 1600 ملي متر مي باشد.

آب خاک :  آب به سه شکل در خاک وجود دارد. آ ب هائگرو سکوپيک که توسط زرات خاک گرفته شده و نبات از آن د ر نمو خويش  استفاد ه کرده نمي تواند . آ ب د ر خلا ء خاک که توسط قوه کشش (تينشن فورس ) سطحي يا کشش ماليکولي گرفته شده و بنام آب شعريوي ياد مي گردد ، اين آب براي نمو نبات آماده مي باشد. آ ب که بواسطه قوه جازبه جريان مي نمايد ( گراويتيشنل واتر ناميده ميشود ) آبي است که مقدار ان مزيد بر آب شعري (Capillary water  ) بوده ، وبطرف پائين خاک جريان نمود ه تا با آب سطح زير زمين ( واتر تيبل ) ملحق گردد ، اين آب نيز مورد استفاده نبات قرار گرفته نمي تواند.

کيفيت آ ب آبياري  : آبيکه به مقصد آبياري استعمال مي گردد بايد کيفيت خوب داشته با شد . آب با کيفيت خوب مقدار مجموعي نمک کمتر از2000ppm بوده ، آيون ها ي مثبت  ( کمتر ازppm 10 نسبت جذب سوديم يا SAR ) ، و کمتر از 5ppm با ي کاربونيت ، بوران ، کلسيم کاربونيت ، پوتاشيم و نائتريت درآن موجود باشد.

تقسيم اوقات آبياري : معلوم نمودن وقت آبياري نباتات بواسطه معلوم نمودن رطوبت مزرعه معلوم مي گردد، استعمال آب را ميتوان با استفاده از ارقام اقليمي  و اندازه نمودن وضع آب درنبات تخمين نمود ، که استفاده ازاين روش درمزرعه بسيار پيچيده مي باشد. روش بسيار خوب آنست که نبات در وقتي آبياري گردد که علايم قابل رويت کمي (سترس)  را در وقت صبح از خود نشان دهد (چملکي و تاب خوردگي برگ در وقت صبح ).
مؤثريت سيستم هاي آبياري : در پاکستان ، در حدود 35% آب از بند هاي آب گردان در کانا ل ها و جو ي ها ضايع مي گردد  ، 24 % آب د ر مسير آب از کانال تا به را س مزرعه ضايع مي گردد ، و 25 % آن توسط نا همواري مزرعه و استفاده از آبياري بيشتر مزرعه ضايع مي گردد ، بناء کمتر از 20 % آب بواسطه نباتات به شکل تبخير – وتعرق  مورد استفاده قرار مي گيرد . ضايعا ت تمام آب آبياري در پاکستان ميتوان با استفاده از روش هاي معقول اداره و مديريت آب د رفارم و خارج از فارم تقليل بخشيد. چنين روش در آفغانستان نيز قابل تطبيق خواهد بود . با سيمنت نمودن  مسير آب يا جوي هاي کوچک داخل فارم ميتوان ضايعات آب را کاهش داد.
: Crop water use efficiency نسبت حاصل نبات(Y) با آبيکه توسط نبات مصرف مي گردد (ET)
WUE = Y/ET
بالا بردن مؤثريت استعمال آب : مؤثريت استعمال  آب را با تنظيم و مديريت درست آب و خاک ميتوان بالابرد. فعاليت هاي تنظيمي که استعمال مؤثر آب را تحت تاثير خود مياورد شامل انتخاب نبات مناسب ، انواع مناسب ، پلان بذري ( جيومتري بذري )، وقت بذر ، کنترول گياهان هرزه، و حفاظت نباتات ميباشند. عمليات اداره خاک که موثريت استعمال آب را متاثر ميسازد شامل دقت در هموار کار ي زمين ، عمليات زراعتي ، استعمال کودهاي حيواني و کيمياوي و استعمال ملچ ( مواديکه سطح خاک را مي پوشاند).
سيستم هاي آبياري : شامل ساختمان هاي ورود آب به مزرعه / ستيشن هاي پمپ ، سيستم توزيع و رهنماي آب ، سيستم تطبيق آّ ب ، وسيستم زهکشي مي باشد.
سيستم تطبيق آب در مزرعه :  دراينجا چهار ميتود ويا روش تطبيق آب در مزرعه وجود دارد

•  آبياري سطحي:  تطبيق آب بصورت مستقيم بالاي سطح خاک از جوي مرکزي توسط جريان قوه جازبه زمين. ممکن تمام ساحه آبياري گردد ( آبياري کردي يا Basin irrigation ) يا آب به جويه هاي کوچکه رهنماي گردد ( Furrow irrigation ) ،

•   يا به يک باريکه از زمين (Border irrigation) آب علاوه گردد

• آّبياري زير زميني: گذاشتن پائپ ها سوراخ دار ويا منفذ دار در زيز زمين که درا ن آ ب تحت فشار کم به زمين توزيع مي گردد. يا علاوه نمودن آّ ب در جوي ها ي عميق با طبقه غير قابل نفوذ جريان داده شده و به شکل جانبي و بطرف بالا به ساحه ريشه جريان مي نمايد. اين سيستم در جا هاي عملي شده مي تواند که تحت ساحه ريشه ( روت زون) طبقه غير قابل نفوذ وجود داشته باشد و اين سيستم به خاک هاي با بافت بزرگ مناسب نمي باشد . اين سيستم يک اندازه پر مصرف بوده وبه سرمايه گذاري ابتدائي نياز دارد.

• آبياري باراني:  يکي از ورش هاي استعمال آب به شکل باران مي باشد. آب در يک سيستم پائپي با پمپ نمودن توزيع مي گردد ،

• و زريعه آب پاش ها بالاي نباتات سپري يا پاش داده مي شود و قطرات کوچک بروي زمين مي ريزد، اين سيستم به سرمايه گذاري ابتدائ، به قوه يا توان بيشتر پمپي نياز دارد و مؤثريت کم در هواي خشک و گرم مناطق بادي (وزش باد ها زياد باشد) دارد

• آبياري قطره ئ : اين سيستم به مناطق که به قلت آب مواجه اند بسيار مفيد است . شامل قطرات آب در خاک نزديک به ساحه ريشه مي باشد. آب از پائپ ها ي کوچک جانبي که با ساختمانهاي خروجي بنام ايميتر مسمااند مجهز بوده خارجي مي گردد . اين سيستم به سر مايه گذاري ابتدائي و بعضا در جريان کار بيشتر نيازدارد . براي نباتات جزير ه اي در مناطق خشک که  به آب کم  ضرورت داشته و ارزش نسبتا زياد باشد بسيار مناسب مي باشد.

سيستم هاي زهکشي : زهکشي عبارت از خارج يا دور نمودن آب اضافي ازسا حه ريشه بوده که ممکن طبيعي ويا مصنوعي باشد