مقدمه:
افغانستان یک کشوراست که دران انواع گوناگون سبزی هاو میوه هابذرمی گرددوبه مقاصد غذایی و دوایی مورد استفاده قرارمی گیرد.
به عقیده دانشمندان گیاه شناسی افغانستان مرکزاصلی پیدایش بعض سبزیجات مانند انواع خربوزه ،ملی سرخک ،زردک ،پیاز،سیر،شرشم ،پالک، لوبیا ،مطروغیره می باشد.
مناطق گرم این کشور چون ننگرهار،کندهار،لغمان،فراه ، نمیروز، هلمند،خوست وغیره درموسم های بهار، خزان و زمستان برای تولید سبزیجات مانند خربوزه ، تربوزوغیره اقلیم مساعد اند .
در حالیکه نقاط مرتفع مانند کابل ، پروان ، کاپیسا ، لوگر، وردک، ووالایات مراکز عمده تولید سبزیجات که درفوق ذکرشده می باشد.
گرچه در برخی ازکشورهای جهان در موسم سرما سبزیها را در گرمخانهای و گلخانه های گشت نموده وحاصل انرا به بازار عرضه میدارند ولی افغانستان بر علاوه اینکه این کار اقتصادی نمی باشد به ان ضرورت احساس نمی شود زیرا در مناطق گرمسیر کشور تولید انواع سبزیجات در فصل زمستان امکان پذیراست .
تاریخچه:
منشا اصلی خربوزه ایران ویا مناطق غربی هند می باشد و فعلا در اکثر نقاط جهان می روید ودر هند بسیار مشهور می باشد وانواع مخصوص اسیای میانه را بوجود اورده که کیفیت ان در دنیا شهرت زیاد دارد
به عقیده یک عده دانشمندان مر کز احتمالی خربوزه افغانستان شمرده میشود وکیفیت خربوزه افغانستان در سطع جهانی مثال ندارد زیرا شرایط اقلیمی ان خاصتا در سمت شمال کشور برای تربیه ورشد خربوزه فوق العاده مناسب و مساعد می باشد .
خربوزه بحیث یک میوه قدیمی شناخته نمی شود زیرا اثار ان در تمدن های قبلی بدست نیامده است که نام انگلیسیmusk melon melon می باشد ونام علمی ان خربوزه کیوکمس میلو cucumis melo ومربوط فامیل cucrbitaceae می باشد .
و همچنان خربوزه یک فصل مهم در افغانستان بوده ویک منبع صادراتی شده میتواند .
خصوصیات اقلیمی :
خربوزه شرایط گرم و خشک گرم وخشک را ترجیع می دهد نبات خربوزه اب وهوا رطوبت مناسب خاک و هوا خنک یا موسم خنک در اثنا اویل نموی ضرورت دارد.
خربوزه اوسط حرارتf 60- 75 می باشد برای شان مناسب است
خربوزه ازروز کشت الی رفع حاصل به 83-120روز ضرورت دارد که مربوط به و رایتی های می باشد وهمچنان شرایط اقلیمی همان منطقه می باشد بهترین خربوزه در تحت شرایط گرم وخنک تولید می شود وحاصل فراوان میدهید.
خربوزه دارای فصل نموی نسبتا طویل تر می باشد حرارت کافی وتعداد زیاد شعاع افتاب باعث بلند رفتن و کیفیت خربوزه می شود .
طریقه کشت خربوزه :
تخم خربوزه را بطور عموم مسیتقما درمزرعه بالای جویه و پشته زرع می نمایند وهمچنان خربوزه نهالی هم می شود که هدف عمده از نهالی کردن وقتتر تولید کردن می باشد کشت کردن تخم ویا نهالی دربهار وقتکه خطرfrost یا خنک زده گی بصورت مکمل از بین نرفته باشد کشت نشود.
اگرتخم خربوزه را مستقم کشت می کنم باید تخم خربوزه به عمق inch-1 کشت شود.
فاصله بین قطارهای نظربه نوع ، نوع خاک و موجودیت مواد غذائ دران فرق میداشته باشد که از 2.5-2.0m
متر را تشکیل میدهد وفاصله بین بته های در داخل قطار از90الی 100سانتی متر تعین گردید ه است.
اماده کردن زمین :
خربوزه درخاک های sandy loam وخاکهای خوب زهکشی شده مناسبترین خاک می باشندو همچنان علاوه به خاک های sandy loam خاک های silt loam نیز برای شان خوب می باشد وحاصل فراوان میدهد
وقت کشت خربوزه در مزرعه:
کمترین حرارت برای جوانه زدن تخم خربوزه 16الی 17درجه سانتی گراید شنا خته شده است .
اما حرارت مناسب برای نشو و نموی ان 30 c درجه سانتی گراید باشد رشد و نموی خربوزه نتیجه خوب میدهد.
مقدارتخم خربوزه مربوط به فاصله بین قطارها و بته ها وفصید ی جرمنیشن germination تخم می باشد وبرای یک جریب زمین به مقدار400الی 500 گرام تخم ضرورت می باشد.
گرده افشانی :
نبات خربوزه crass pollination بوده یک بته خربوزه به تعداد 500الی 600 گل تولید می نماید که از ان جمله صرف 20 گل ان میوه به بار اورده دراخردر هر بته به تعداد 3 الی 5 میوه به مرحله پخته گی میرسد.
گرده نباتی خربوزه سنگین وزن بوده و توسط باد انتقال نمی گردد برای گرده افشانی ان حشرات مانند زنبور عسل ضرورت احساس می گردد در بته خربوزه در مرحله اول گل های مذکرودرمر حله بعدی گلهای مونث بوجود می اید وقت گل باید توسط ابپاش اب داده نشود بخاطر که گرده سنگین و حشرات نمی تواند انتقال کننده گرده فعالیت کرده نمی توانند و میوه تشکیل نمی شود.
ورایتی های محلی خربوزه که درولایات شمال کشورکشت می شود:
1-جین تور
2-زرمتی
3- بوری کله
4- اثقلانی
5شین مغزی ( سبز مغز)
6- علیشهابی
7- سفال سر
8- مار پوست
9- غازخانی
10- اندلک
11- قندک
12- اله پوقاق
13- ارکانی
14- ارکانی گرمه
15- سرده للمی
اینها عبارت از ورایتی های می باشد که در زمین های ابی و للمی کشت می شود.
مقدارکود:
مقدار کود در مزرعه خربوزه مانند دیگر نباتات ساقه دونده ( تربوز ، کدو ، بادرنگ وغیره ) می باشد که 20 کیلو گرام یوریا 40 کیلو گرام دای امونیم فاسفیت در فی جریب متعادل می باشد .
برای علا وه ان در هر فی جریب زمین به مقدار 2 الی 3 تن کود حیوانی نیز استعمال می شود.
ابیاریIrrigation:
ابیاری خربوزه در جویچه های صورت میگیرد اولین ابیاری قبل از بذر یا فورا بعد از کشت اجرا می شود
ابیاری دومی از زمان تشکیل شدن اولین جوره برگ های حقیقی صورت میگیرد بعدا دو مرتبه در جریان انکشاف بته های ابیاری می شود ویک مرتبه در زمان تشکیل شدن میوه عملی می شود که در اینصورت به طور اعظمی در جریان نمو و انکشاف پنج مرتبه ابیاری می شود بصورت عموم باید در خاک های ریگی در یک هفته دو باره ابیاری گردد ودر خاک های سنگین در هفته یکبار ابیاری گردد.
مقدارحاصلات:
حاصل متوسط خربوزه از 2000الی 2500 کیلو گرام فی جریب تخمین گردیده است ودر شرایط خاص الی 12 تن فی جریب هم مکمن است مگر در شرایط مناسب 60الی 70 تن فی هکتار حاصل میدهد.
ذخیره و نگهداشت:
اکثرا خربوزه بدون ذخیره گاه سرد برای 2 الی 3 هفته بحالت خوب ذخیره می شود اگر به 9 درجه سانتی گراید قرار داشته باشد مدت زیاد و دوام خواهد کرد تخم ان برای مدت 4الی 6 سال نگهداری می شود .
خر بوزه در ذخیر ه خانه نیز اهسته اهسته پخته می گردد یعنی خربوزه از سبزیجات climacteric می باشند یعنی خربوزه باید بسیار پخته جمع اوری شود.
امراض وافات در خربوزه:
خربوزه دارای انواع و اقسام امراض وافات می باشد که از این جمله فقط چندین امراض وافات را تشریح می شود که از جمله امراض مهم خربوزه عبارت اند از.
پزمرده گی باکتریایی
پزمرده گی فوزاریومی
از افات مهم خربوزه که فعلا تمام دهاقین سمت شمال کشور که بزرگترین تولید کنندگان خربوزه در افغانستان می باشد مزرعه خربوزه ان توسط حشره کامل یعنی مگس خربوزه ضایعات زیاد می بنیند.
پزمرده گی باکتریایی – Erwinia tracheiphila ایجاد گردیده رشد باکتریایی قسمت های انساج چوبی را در ریشه های ، ساقه ها وبرگ های مصاب می کند و سبب پزمرده گی و مرگ نبات می گردد.
باکتریای عامل ان بیماری در خاک زندگی نمی کند ملکه سوسک خط دار بادرنگ ناقل ان می باشد و این بیماری را از یک نبات به نبات دیگر منتقل می کند .
بهترین راه کنترول ان اینست که سوسکها یا قانقوزک بادرنگ بلافاصله از خاک بیرون کشیده شود واز بین برده شود.
پژمرده گی فوزاریومي:
پزمرده گی فوزایومی که توسط fusarium oxysporiumf nivrun ایجاد می گردد ساقه های نبات را زرد رنگ نموده وسبب پزمرده گی درنزد یک زمان میوه دهی می گردد.
مقطع ساقه حلقه تیره رنگی که معمولا مشخصه فوزاریوم است.
کنترول :
ازطریق تناوب زارعتی 3تا 5 ساله وکشت کردن ورایتی های مقاوم درمقابل این مرض می باشد.
مگس خربوزه MYOPARDALIS PERDALINA:
این حشره یکی از افات مهم نباتات فالیزی بودی وبرای اولین باردر سال 1981م دربلوچستان گزارش گردیده است این مگس به انواع خربوزه ، بادرنگ ، تره ، تربوز، کدو صدمه می رساند .
واین حشره فعلا در کشورما در ولایات کندوز ، کابل ، هرات وقندهار شیوع نموده است .
حشره ماده به وسیله اله تخمریز خود پوست میوه جوان میزبان را سوراخ می کند و تخم خود را در انجا می گذارد سپس لاروا های جوان به داخل گوشت میوه پیشرفت نموده که باعث فرورفتگی ها انساج مجاور ان سخت و قهوه ئ رنگ گردیده میوه های خشکیده از بین می روند .
مگس خربوزه از اوسط ماه میزان الی اخر ماه ثور سال اینده بحالت شفیره ها واستراحت در زیر خاک به عمق 10الی 12 سانتی متر حیات به سرمی برد و شفیره ها دراویل ماه جوزا تبدیل به حشره کامل گردیده ودر طبعیت به پروازدرمی اید لیکن دراین وقت فالیزهای عاری از گل بوده ودر روی گیاهان هرزه به زندگی خویش ادامه می دهند تعداد نسل ان در اواخر ماه جوزا زیاد یافته ودراین وقت گل ها تبدیل به میوه گردیده ویا اینکه درحال تبدیل شدن به میوه می باشد حشره ماده توسط نیش خود میوه را سوراخ کرده واز شیره ایکه خارج می شود تغذیه می دارند مگس های نر وماده بیش از یک هفته شروع به جفت گیری نموده وحشره ماده تخم های خود را بطور مفرد ذریعه اله تخمریزی در زیر پوست میوه ویا گاهی روی ان می گذارد .
طول عمر حشره کامل تادو ماه داوم می کند وهر مگس ماده از 100الی 125 عدد تخم می ماند ولی درهرمیوه فقط یک عدد تخم قرار می گیرد البته تعداد سوراخها روی میوه مربوط به این می شود که ممکن چندین مگس روی یک میوه تخم ریزی کرده باشند ودر این صورت هر میوه دارای چندین کرم می شوند در میوه های پوست نازک جای تخم ریزی مگس معمولا نمایان می باشد و گاهی امکان ان می رود که یک مگس در یک میوه چندین جای را سوراخ کرده ولی دریک ان تخم مانده باشد و بقیه خالی باقی مانده باشد
کنترول:
بهترین راه مبارزه با مگس خربوزه روش علمی است که خود زارعین درموقع گل گیری بته های انجام می یابد
بدین ترتیب که میوه های جوان به اندازه فندوق باشند آن را درداخل برگ های مجاورپیچیده ودرروی آن مقدارازخاک را می ریزند وتا موقعه که پوست میوه ذخیم شود آن را درزیرخاک نگاه می دارند که دراین صورت مگس ماده قادرشده نمی تواند تادرمیوه تخم گذاری کند.درصورت که نیاز به دوا پاشی گرددمزرعه باید سه باربه وقفه های ده تا چهارده روز توسط ادویه جات مانند.بلداک وشیرپایه به اندازه 2cc دریک لیترآب حل گردیده محلول پاشی شود.که برای کنترول بعضی حشرات دیگرنیز مفید واقع می شود .واول دواپاشی بایدپیش ازتشکیل شدن میوه ها صورت گیرد..یادراخرفصل میوه های ملوث شده جمع آواری گرددودرچاهی انداخته بالای آن ادویه پاشی راانجام داده وبعداً بالای آن خاک ریخته تا بقایای آن برای سال آینده باقی نماند.
ارزش غذائی خربوزه:
رسول گرامی اسلام (ص) درببان خواص خربوزه فرموده است خربوزه اززینت های زمین است آب آن ازرحمت الهی وشیرنی آن ازبهشت است وهمچنان می فرماید " خوردن خربوزه پیش ازغذا بدن را میشویدوبیماری راازبدن ریشه کن می کند .خربوزه میوه ای شیرین لذیذ وگواراست که انواع گوناگون دارد.
خاصیت های برجسته خربوزه :
- خوردنی است
- آشامیدنی است چون آب داراست
- میوه است
- گل است (زیرا مطبوع دارد)
- شیرین است (زیرا دارای موادقندی است)
- سبزی است
- دوایه درداست
- معده وروده راپاکیزه میکند.
- قسمت های ازاین میوه که درتغذیه طبابت استفاده می شود،عبارت اند ا زگوست ،تخم ، وپوست میوه
میوه خربوزه دارای مزه عالی می باشد .ومقدار موادقندی آن ازگلوکوز،فرکتوزوسکروزترکیب گردده از7-18% تشکیل می دهند .
میوه خربوزه برعلاوه موادقندی درترکیب خود یک عده ویتامین هم دارد.
قابل یادآوری است که خربوزه مغزسفید دارای ویتامین A (کروتین ) نمی باشد.درخربوزه مغززردمقدارکروتین در100گرام به یک ملی گرام می رسد. مقداری ویتامینC آن از2.7-35 ملی گرام در100گرام تخمین گردده است .
خواص درمانی خربوزه :
خربوزه دارای ویتامین A است ازاین روی درترمیم وتجدید انساج بدن رول دارد.
خربوزه باداشتن خاصیت اداراور ازامراض سنگ گرده مثانه جلوگیری می کند.
خربوزه سرشارازویتامین C,D,A وسلولوزاست .
تخم خربوزه برای سرفه حاده درسینه وتب شدید مفید است .
خربوزه درهضم نیز کمک می کند
نتیجه گیری :
خربوزه نبات یکساله می باشد که در شرایط واقلیم خشک وگرم حاصل فوق العاده وفراوان می دهد خربوزه داری انوع و اقسام مختلف ورایتی ها محلی می باشد که عبارت از (جین تور ، زرمتی ؛ شین مغزی ، سفال سر ، ارکانی ) وغیره می باشد.
خربوزه در خاک های sand loam و خاک های خوب زهکشی شده حاصل فراوان میدهد و بهترین و مناسب ترین خاک می باشد .
ابیاری در خربوزه در چویچه های صورت می گیرید اولین ابیاری قبل از بذر یا فورا بعداز کشت اجرا می شود ابیاری دومی تشکیل شدن اولین جوره برگهای حقیقی صورت می گیرید بصورت اعظمی در جریان نمو و انکشاف پنج مرتبه ابیاری می شود بصورت عموم باید در خاک ریگی در یک هفته دو باره ودر خاک های سنگین در هفته یک باره ابیاری می گردد.
مقدار کود در مزرعه خربوزه مانند دیگر نبات ساقه دونده است 20 کیلو گرام یوریا 40 کیلوگرام دای امونیم فاسفیت در فی جریب داده شود برای علاوه کود کیمیاوی کود حیوانی نیز 2 الی 3 تن درفی جریب داده میشود.
نبات خربوزه cross pollination می باشد برای القاح خود به حشرات ضرورت دارد
یک بته خربوزه به تعداد 500 الی 600 گل تولید می نماید که ازانجمله صرف 20 گل به میوه تبدیل می شود ودر هر بته 2 الی 3 میوه به مرحله پختگی می رسید .
بته خربوزه د رمرحله اول گلهای مذکر و بعدا گل های مونث تشکلیل می شود
میوه خربوزه دارای مزه عالی می باشد و مقدار مواد قندی ان از گلوکوز ، فرکتوزوسکروز ترکیب گرده است و یک عده و یتامین های A،B،C را نیز دارای می باشد .
تخم خربوزه را بصورت مستقمیا در مزرعه کشت می کند فاصله بین قطارهای نظر به نوع خاک و موجودیت موادغذائی فرق می کند .
فاصله بین بته های در داخل قطاراز 90 الی 100 سانتی متر تعین گرده است از جمله امراض مهم خربوزه مگس خربوزه می باشد .
که حشره ماده به وسیله اله تخمریز خود پوست میوه جوان میزبان را سوراخ می کند و تخم خود را در انجا می گذارد . سپس لاروا جوان به داخل گوشت میوه پشرفت نموده که باعث میوه جوان از بین می رود .
برای جلو گیری از این افات روش علمی است که زارعین در موقع گل گیری بوبته های انجام می یابد بدین ترتیب که میوه های جوان به اندازه فندق باشد انرا در داخل برگهای مجاورپیجیده ودر روی ان مقدار خاک را می ریزند تا موقیکه پوست ان کاملا ضخیم شوند ان را زیر خاک نگاه دارای می کنم و همچنان از ادویه کیمیای 3 با بوقف های مختلف 10 الی 14 روز توسط بلدرک وشرپایه به اندازه 2 سی سی در یک لیتر اب حل می گردد وسم پاشی می شود.
حاصل متوسط خربوزه از2000الی 2500 کیلو گرام فی جریب تخمین گردیده است.
و در شراایط خاص الی 12 تن فی جریب هم محمکن است .
اکثرا خربوزه بدون شرایط خاص در ذخیره گاه سرد 2 الی 3 هفته بحالت خود ذخیره می شود اگر به 9 درجه سانتی گراید قرار داشته باشد مدت زیاد ذخیره خواهد شود.
تخم خربوزه به مدت 4 الی 6 سال نکهداری می شود.
سفارشات :
د هاقین باید ازوریتی های که حاصل خوب میدهد ودر مقابل امراض و افات مقاومت دارند استفاده کنند.
تخم خربوزه راکه بدست میاورند باید ازمنبع تصدیق شده باشد .
ابیاری ان بصورت درست صورت بیگرید.
وقت کشت و رفع حاصل و ذخیره کردن و انتقال به مارکیت را بفهمید .
در انتخاب زمین باید دقیق باشد .
کود کیمیاوی وکودهای حیوانی باید درزمین علاوه گردد تا حاصلات فراوان از ان بدست ارید .
باید دهاقین ازکشت خربوزه در زمین ها شان زیادتز استفاده نماید بخاطر یکه در تناوب زراعتی ، خوب قرارگرفته و شدیار زمین خربوزه به سال اینده حاصل گندم را بهتر می سازد.
مانند لیگیوم در نصب ناتیروجن در زمین مفید تمام می شود.
