جتروفا

هغه بوټي چي ډيزل توليدوي

Bio Diesel

ليكوال: عزت الله نوري

د كندز ولايت ۲۰۰۹ كال

Jatropha

مقــدمه:

مونږ په دي پوهيږو چي انرژي د نړي د ملي امنيت لپاره يوه موضوع ګرځيدلي ، او د نړي ډير مخ پر ودي هيوادونه د تيلو په واردولو لوړ قيمت ادا كوي.په اوسني وخت كي د يوه بيرل خامو تيلو قيمت په نړيوال بازار كي 100 امر يكايي ډالره كيږي او دا كيداي شي چي په راتلونكو دوو كلونو كي 150 امريكايي ډالرو ته لوړ شي.

د ډيرو هيوادنو لپاره دا يو ورځني  سوال او هڅه ده چي د انرژي استقلال تر لاسه كړي او له دي امله د Bio Diesel  پروګرام په ډيرو مخ پر ودي هيوادونو كي په كار اچول شوي دي.

د Bio Diesel نړيوال l پروګرام په مخ روان دي اود Bio Diesel نړيوال ماركيت دا تخمين كوي چي په 2016 كال كي به  د   Bio Diesel  توليد 37 بيليونه ګلنو ته ورسيږي ، يعني په كال كي 47% زياتوالي ښيي.

د Bio Diesel  توليد د لاندي چلنجونو لپاره ځواب دي:

1.       د خامو تيلو د لوړ قيمت سره رقابت كړل

2.      هغه هيوادونه چي تيل واردوي  دهغوي تړاو د انرژي له امله  په نورو هيوادونو كم كړي ، او يا د ځينو هيوادونو لپاره چي و كوالاي شي د  انرژي په منبع كي تنوع راولي.

3.      د ګرمو هيوادونو لپاره يو چانس  دي چي د هغوي اقتصاد د جتروفا د تيلو په توليد انكشاف ومومي ، او د نړيوال انرژي يه ماركيت كي رقابت منځ ته راولي

4.      په مخ پر ودي هيوادونو كي د انرژي د اړتيا وو پوره كول  او هغوي ته انكشاف وركول.

5.      د كاربن داي اكسايد د ګازونو كمول او د اقليمي تغيراتو د مخنيوي يو ه هڅه.

        د جتروفا نهالي   او مكمل بوټي

د انرژي بديله منبع:

د نړي صنعتي كيدلو د انرژي د ذخايرو د كمښت سره مخامخ كړي يو او د خرما يا سويابينو د خامو تيلو  توليد قيمتونه  په نړيواله كچه اوچت كړي دي او بل دا چي هغه بوټي چي بايد د غذا په هدف كرل كيږي د هغه څخه د تيلو د توليد په هدف ګټه اخيستل كيږي. خو بيا هم داسي يو غير غذايي بوټي شتون لري چي په اسانه د محيط او خاوري سره توافق تر لاسه كوي ، لوړ حاصل منځ ته راوړي  او د چاپيريال په ساتلو كي مرسته كوي ،  چي هغه جتروفا دي.

دجتروفا بوتاني :

Jatropha Curcus يوه كوچني ونه (Tall Bush) دي، چي د Euphorbia iatrus   په كورني پوري اړه لري. د Jatropha نوم له پخواني يوناني د Jatus  له كلمي څخه چي په معني دډاكټر ، او Trophe چي په معني د غذا ده اخيستل شوي. جتروفا دPurging Nut, Big Purging Nut, American Purging Nut اوBlack Vomit Nut په عمده نمونو هم پيژندل كيږي همدارنګه جتروفا د صحرا د طلا په نامه هم شهرت پيدا كړي.

Jatropha په امريكا په مكسيكو پوري اړه لري او تفريبا د نړي په ټولو ګرمو سيمو (Tropical) او نيمه ګرمو سيمو (Sub Tropical) كي پيدا كيږي. ددي بوټي ونه تر6  مترو رسيږي چي د تيت شاخونو درلودونكي ده همدارنګه د شيدو ته ورته يا ژيړ نيكريځو ته ورته ماده تر شح كوي.

پاڼي يي برګريزه (Deciduous) دي، په متناوب شكل خو ګڼي دي ، زړه ته ورته شكل لري او څوكه يي تيره ده.

 دا ونه نارينه او ښځينه  ګلان  توليدوي چي نارينه ګلان يي د لسو ستامين درلودونكي دي، او ښځينه ګلان يي په ځانګړي ډول منځ ته راځي.

دجتروفا د  ميوي په تخم كي د سوځيدو وړ تيلو(Combustible oil)  ډيري  پيماني ( د وزن په اساس له ۳۰% څخه ډير ) درلودونكي ده. دا بوټي يو بي مثاله بوټي دي چي كولاي شي تيل، سره او د كارخانو لپاره خام مواد منځ ته راوړي.

د جتروفا بوټي د تيلو د توليد تر څنګ په پراخه پيمانه د طبي ملحوظاتو لپاره كرل كيږي  ددي بوټي بيلابيلي برخي طبي  ارزښت لري، ددي پوست دي تانين درلودونكي دي، د جتروفا ګلان د شاتو مچي جلبوي نو له دي كبله د شاتو د توليد قدرت لري.د جتروفا بوټي د نورو ونو په شان له اتموسفير څخه د كاربن داي اكسايد لري كوي او د بو ټي په انساجو كي ذخيره كوي، چي په دي ډول د خاوري د كاربن په ذخيره او جوړولو كي مرسته كوي.

تقريبا د جتروفا د ميوي دريمه برخه انرژي د تيلو په بڼه لاس ته راځي، چي هغه د ډيزل تيلو په شان ارزښت لري، او دا تيل كيداي شي چي په مستقيم ډول په ډيزلي ماشينونو كي و كارول شي. او ددي تيلو څخه استفاده په جاپيريال كي د Green Houses  ګازونو په كموالي كي هم مرسته كوي.

ددي تر څنګ چي جتروفا تيل توليدوي، له دي بوټي څخه صابون، شمع، د سر د غوړولو تيل او دوا هم لاس ته راتلي شي.

د جتروفا له ميوي څخه د ميوي مغز، د ميوي تخم لاس ته راځي، چي د ميوي  مغز د نايتروجن ، فاسفورس او پوتاشيم درلودونكي دي چي د سري په ډول د هغه څخه كار اخيستل كيږي او د بوټي د غذايي موادو د يوي ښي منبع په توګه  له هغه څخه كار اخيستل كيږي.

جتروفا كيداي شي چي په كم اورښته سيمو كي و كرل شي او ډير ژر توافق تر لاسه كړي، دا بوټي د وچكالي سره مقاومت لري او كولاي شي له منځه تللي سيمي دوباره ژوندي كړي.جتروفا كولاي شي چي د يوي ژوندي كټاري په ډول د باغونو په اطرافو كي وكرل شي. جتروفا چي كله وكرل شي، كولاي شي د ۴۵-۵۰ كلونو پوري ميوه توليد كړي.

دا بوټي د خاوري ډول نه غواړي، د كرلو د سيستم غوښتنه نه كوي، او په هغه ځمكو كي چي د كرلو لپاره مناسبي نه دي ، كرل كيداي شي او په هغه ځمكو كي چي لږ حاصله وي (Alkaline soils) توافق كوي، او ښه حاصل هغه وخت لاس ته راځي كله چي د جتروفا خاورو ته يوه كمه اندازه سره چي  كلسيم، مګنيزيم او سلفر ولري ، واچول شي.

د جتروفا نوعي Species:

Jatropha Cuneata (Limberbush): ددي نوعي له ساقو څخه د ټوكريو په جوړولو كي كار اخيستل كيږي.

Jatropha Curcas (Physic Nut): دا نوعه د نه خوړلو وړ تيل (Non-Edible) توليدوي، چي له هغه څخه د شمعي، صابون او همدارنګه د Bio Diesel   په جوړولو كي كار اخيستل كيږي، ددي تخم څخه مخكي له پريس كولو څخه د ماشين په وسيله پوست لري كيږي، او د هغه پوست كيداي شي چي په Gasifire كي واچول شي او له هغه څخه د پخلي او رڼايي په هدف ګاز توليد شي.

Jatropha Gossypifolia (Bellyache Bush): ددي نوعي تخم او شني برخي د انسان او حيوان لپاره زهري دي.

Jatropha Integerrima Jacq (Specy Jatropha): دا په ګرمو سيمو (Tropics)  كي  يو تزيني بوټي دي او د ټول كال په اوږدو كي سره ته ورته ګلان توليدوي.

Jatropha Multifida L (Coral Plant): دا بوټي سره روښانه ګلان لري او د قوي  (Incised Leave)  په وسيله پيژندل كيږي.

Jatropha Podagrica (Buddha Belly Plant) : دا بوټي د چرم سره ګډيږي او سور رنګ توليدوي ، په مكسيكو او جنوب غرب امريكا كي خلك دا بوټي د كورني بوټي په ډول استعمالوي

  اقليم Climate :

د جتروفا ونه په هر ډول خاورو كي شني شي (ريګي، مالګينو، او حتي كولاي شي د ډبرو په درزونو كي  شني شي). د جتروفا بوټي ګرمو سيمو ته ترجيح وركوي. خو د ډيري يخني په مقابل كي هم مقاومت لري. دجتروفا ميوه وروسته له ګل كړلو څخه په څلورو مياشتو كي پخيږي.

د جتروفا بوټي د 6-9 PH  خاورو كي ښه نتيجه وركوي همدارنګه د جتروفا بوټي2-28  درجو د سانتي ګريد ته ضرورت لري.

ددي وني پوست خاورين رنګ لري او كله چي پري شي سريښناكه مايع ترشح كوي او ددي وني ارتفاع په عادي حالت كي له 3-5m پوري د ه خو په ښو حالاتو كي 8-10  مترو پوري لوړيږي.

د جتروفا بوټي يو ژر نمو كونكي بوټي دي او كولاي شي چي د دريو كلونو په موده كي ۲-۳ متره ارتفاع وكړي، په هغه حالت كي چي ونه له تخم څخه شنه شوي وي (Seed Propagated) وروسته له ۴-۵ كلونو څخه ميوه منځ ته راوړي، اګر چي نظر په خاوره، د پوره رطوبت اندازه، او ښه زراعتي عمليات كولاي شي ميوه له ۱-۲ كلونو څخه وروسته منځ ته راوړي، د جتروفا د كرلو لپاره د سيمي ارتفاع0- 500m ده خو په لوړو سيمو كي هم كرل كيداي شي. د جتروفا بوټي د سپكي يخني په مقابل كي مقاومت لري ، خو د اوږد مهاله يخنيو په مقابل كي مقاومت نشي كوي د جتروفا لپاره د حرارت درجه بايد له دوو درجو د سانتي ګريد څخه ټيټه نشي.

دجتروفا بوټي