در گذشته ها به غلط برای مان تلقین نموده بودند که ماشین چاپ توسط یوهان گوتنبرگ آلمانی در سال 1440م اختراع گردیده است، در حالیکه واقعیت اینست که ماشین چاپ توسط مسلمانان اختراع گردیده و از میان مسلمانان سربر آورده است.

در این مورد دو نوع اسناد​​ تاریخی وجود دارد، اسناد کتبی و اسناد فیزیکی که نخست از اسناد کتبی آغاز می کنم.

1-اسناد کتبی:

أ- ابن الأبَّار القضاعي اندلسی، (وفات 658 هـ ق) در کتاب ( الحلة السيراء) می گوید:
بدر، غلام آزاد کرده عبدالله، اسناد هارا در خانه خود می نوشت و بعد آن را به چاپخانه می فرستاد تا چاپ گردد و بعد از چاپ آن را برای کارمندان توزیع می نمود.

ب- أبو شامة مقدسي ( وفات 665هـ ق)، در کتاب (الذيل على الروضتين) می گوید:
در قرن ششم هجری و در عصر سلطان نورالدین زنکی، خرید و فروش با اسکناس و پول های کاغذی چاپی آغاز گردید و آن را ( القراطيس السود ) می گفتند.

ج- ابن الخطيب اندلسی( وفات 776 هـ ق) در کتاب خود ( الإحاطة في أخبار غرناطة) می گوید که:
ابوبکر القلوسی، برای وزیر حاکم، کتابی را تحفه داد که این کتاب در باره خصوصیات و ویژگی های انواع رنگ و دستگاه چاپ، بحث نموده بود.

2- اسناد فیزیکی:

أ- مسلمانان در قرن سوم هجری و در عصر خلافت عباسی، دستگاه چاپ را اختراع نموده بودند و به آن ( الطرش) می گفتند

آغاز اختراع دستگاه چاپ چنین بود که دارالورق یا کارخانه تولید کاغذ در بغداد که هارون الرشید آن را تأسیس نموده بود، قالب های چوبی را تهیه نمود که هر قالب یک حرف و یا یک رسم و یک قاب را با خود داشت.

این قالب‌های (الطرش) نقش عمده‌ای را در پیشرفت علمی در عصر عباسی بازی نمود، زیرا چاپ سریع کتاب‌ها را تحقق بخشید که این کتاب ها، تنها دارای اطلاعات علمی نه، بلکه نقاشی‌های هنری زیبایی را نیز در بر داشت.

و با این اختراع، علاوه از (نسخ) گزینه دیگری نیز در اختیار اهل علم و دانش قرار گرفت، بویژه بعد ازینکه مقر خلافت عباسی در سال 659هـ ق، از بغداد به قاهره منتقل گردید، این اختراع بیشتر شگوفا گردید و روند چاپ کتاب سرعت بی سابقه ای بخود گرفت تا قسمت از آن مصیبت علمی را که بعد از اشغال بغداد در سال 656 هـ ق، و با انداختن کتاب های کتابخانه بیت الحکمت توسط ملیشه های وحشی مغول در نهر دجله، گریبانگیر جامعه علمی گردیده بود، جبران نموده باشند.

و این صنعت چاپ در شرق اسلامی و همچنین در اندلس در پایان قرن سوم هجری قمری، آغاز گردیده بود.

ب- در حفاری های انجام یافته در بیابان فیوم مصر، بیش از پنجاه وثائق و اسناد عربی چاپ شده بر روی کاغذ، که به سال‌های 287 تا 751 هجری قمری برمی‌گردد، نیز به دست آمده است.

- اختراع دستگاه چاپ، چگونه به اروپا راه باز نمود؟

خانواده مدیچی، که در قاهره شعبه ای برای بانک خود باز نموده بودند، این فکر و ایده اختراع دستگاه چاپ را از قاهره به اروپا، انتقال دادند.
اما اروپاییان کاغذ را نمی شناختند، تا اینکه صادرات کاغذ از کارخانه های تولید کاغذ در بغداد و دمشق و از راه قسطنطنیه به اروپا آغاز گردید.
زیرا نخستین کارخانه تولید کاغذ در سال 178 هـ ق و در عصر هارون الرشید، در بغداد ساخته شده بود و آن را دارالورق می گفتند، به همین خاطر است که ما و شما هنوز پیشوند ورق را بالای کاغذ اضافه نموده و یک ورق کاغذ و دو ورق کاغذ و... می گوییم.

بعد از آن یک تن از ملیشه های صلیبی به نام ژان مونتگولفیر، که در دمشق اسیر گردیده و در کارخانه های کاغذ سازی به کار گماشته شده بود، بعد از آزادی به فرانسه برگشت و نخستین کارخانه تولید کاغذ را با الگو برداری از کارخانه های مسلمانان، تأسيس نمود.

و بعد ها همین اختراع مسلمانان انکشاف داده شده و به شکل ماشین های چاپ و پرینتر های امروزی درآمد.

و اروپایی ها در سال 1440م و تقریبا 250 سال بعد، توانستند دستگاه چاپ برای زبان اروپایی بسازند، زیرا پیش از این تاریخ، به دستگاه چاپ زبان عربی وابسته بودند.

و اینکه می گویند نخستین دستگاه چاپ را گوتنبرگ آلمانی اختراع نموده است.

در این مورد باید گفت که در این جا یک غلط فهمی قصدی صورت گرفته است و آن اینست که دستگاه چاپ گوتنبرگ، نخستین دستگاه چاپ در تاریخ نه بلکه نخستین دستگاه چاپ به زبان اروپایی بود، زیرا طوریکه گفتیم اروپاییان تا آن عصر از دستگاه های چاپ حروف عربی استفاده می نمودند.

طوریکه ادیسون را اختراع کننده برق جا می زنند، در حالیکه ادیسون برق را اختراع نه بلکه وی در انکشاف لامپ های که اتاق را روشن می کند، تا اندازی ای فعالیت داشت، زیرا حتی همین لامپ ها نیز پیش از ادیسون موجود بود.

برای معلومات بیشتر به منابع ذیل مراجعه گردد!

1- ندوة تاريخ الطباعة العربية. از دكتور قاسم السامرائي.

2- تاريخ الدولة العثمانية. از يلماز اوزتونا.

3- تاريخ الدولة العثمانية من النشوء إلى الإنحدار. از خليل إينالجيک.

4- الذيل على الروضتين. از أبوشامة .