نويسنده ګان : تلباک نظروف و عبدالنبى ستازاده .
برګردان : معاون سر محقق عبدالرحيم بختانى خدمتګار
جمهورى تاجکستان و جهان اسلام
جمهورى تاجکستان کشور مسلمان نشين است و بيشتر از ( ٩٠ ) فيصد ساکنان آنرا مسلمان تشکيل ميدهد . از اين سبب طبيعى است ، که داشتن روابط حسنه ديپلوماتيک ، اقتصادى و فرهنګى با ممالک جهان اسلام مانند ترکيه ، عراق ، کويټ ، ماليزيا ، عربستان سعودى ، اردن ، مصر ، امارات متحده عربى ، سوريه ، و لبنان ، الجزاير ، مراکش ، ليبيا ، بحرين ، عمان ، يمن ، دولت قطر ، فلسطين ، تونس و غيره صرف نظر از نظام هاى سياسى ګوناګون و درجه ترقى شان ضرورت دارد . هر سال هزاران هزار شهروندان مسلمان تاجکستان به اماکن مقدس اسلام ، به طواف مکه معظمه و مدينه منوره ميروند و اداى اين فرض از زمان آمدن اسلام به سر زمين خراسان و ماوراء النهر دوام دارد . فعلاً جمهورى تاجکستان به اکثر کشور هاى مسلمان روابط ديپلوماسى دارد .
اګر از يک طرف داشتن روابط ديني و روابط تاريخى قديم با مملکت هاى مسلمان نشين دنيا و کشور هاى عربى با يکى از سمت هاى اساسى سياست خارجى جمهورى تاجکستان قرار ګرفتن مناسبات دولتى به جهان اسلام ګرديده باشد ، از طرف ديګر مقام و منزلت مؤثر اين مملکت ها در پيشرفت امروزى جامعه جهانى به نظر ګرفته شود . استفاده از امکانات فراوان اقتصادى ، تخنيکى، تکنالوژى و سرمايه ګذارى هاى آنها با رشد استوار اقتصادى تاجکستان سبب خواهد شد .
جمهورى تاجکستان از سالهاى اول دريافت استقلال دولتى در راههاى بر قرار نمودن روابط ديپلوماسى و با راه مندان همکارى هاى تجارتى و اقتصادى و فرهنګى با جهان اسلام عموماً و ممالک عربى خصوصاً اقداماتى در مورد بر قرارى روابط ديپلوماسى و سازشنامه در مورد دوستى و همکارى را به امضا ء رساند . اما بايد اقرار شود که آن کوشش ها منظم و هدفمندانه نبودند ، وبنابر آن هم نتايج مطلوب ندارند . و البته ، به سطح مناسبات تاجکستان به کشور هاى مسلمان و جهان اسلام مقاومتى که ، ميان نيروهاى سياسي و اجتماعى جمهورى ما ، از آن جمله نيروهاى اسلامى و مقامات رسمي ادامه داشت بى تاثير نبود . مملکت هاى مسلمان براى بر قرار نمودن روابط ديپلوماسى و همکارى ها با حکومات وقت تاجکستان چندان ميلى نداشتند . سبب خيلى ديرتر بر قرار شدن روابط ديپلوماسى ما با اکثريت آنها همين است . چنانچه روابط ديپلوماسى با بحرين ، کويت ، جمهورى عراق و امارات متحده عربى در سال ١٩٩٥ م ، با الجزاير و اردن در سال ١٩٩٧ م بر قرار شدند .
با وجود آن سفارت هاى رسمى و کارى ، که سردار دولت و حکومت تاجکستان امام على رحمان به دولت کويت و امارات متحده عربى در سال ١٩٩٥ م ، ترکيه در ماه هاى ١٩٩٦ م ، عربستان سعودى در ٣٠ جون _ ٣ جولاى ١٩٩٧ م ، شاه اردن و امير دولت کويت در جريان پنجاومين جلسه عمومى سازمان ملل متحد در نيويارک در سال ( ١٩٩٥ ) ، صورت ګرفت . سفر هاى کارى وزير امور خارجه جمهورى تاجکستان تلباک نظروف به کويت و مصر در چار چوپ جلسه وزيران امور خارجه سازمان کنفرانس اسلامى در مارچ و اکتوبر سال ١٩٩٨ م صورت ګرفت ، سازشنامه در مورد همکارى در سطح فرهنګى ، و علمى جمهورى تاجکستان و جمهورى مصر )) در مسکو در نومبر سال ١٩٩٦ م امضا ء شد . سندى درباره تنظيم نظام رفت و آمد حجاج در نومبر سال ١٩٩٧ به امضا ء رسيد . نماينده ګى تجارتى جمهورى تاجکستان در دوبى در نومبر سال ١٩٩٧ م به امضاء رسيد . نماينده ګى تجارتى جمهورى تاجکستان در دوبى در نومبر سال ١٩٩٧ م افتتاح شد . آنها روابط و همکاريهاى تاجکستان را با قسمتى از مملکت هاى جهان اسلام فعال ګردانيدند . بعضى از کشور هاى عربى با رسانيدن کمک هاى بشر دوستانه به تاجکستان آغاز کردند . چنانچه مصر در سال ١٩٩٧ م به مبلغ ٥ هزار دالر امريکايى و بنياد رشد اقتصادى کويت در برج ماى ١٩٩٩ درحجم ١٥٠ هزار دينار کويت ( تقريباً ٥٠٠ هزار دالر امريکايى ) کمک کردند .
آغاز قرن بيست ويکم را مى توان مرحله جديد همکارى هاى جمهورى تاجکستان با جهان اسلام ناميد . در برج نومبر سال ٢٠٠٠ م رئيس جمهور تاجکستان در زمان جلسات نوبتى سران دولت هاى عضو سازمان کنفرانس اسلامى در شهر دوهه با امير دولت قطر شاه خالد ابن خالص حسن ، شهزاده عربستان سعودى عبدالله ، نخست وزير ماليزيا مختار محمد ملاقات هاى انجام داده و مسايل مربوط به انکشاف همکارى هاى آن کشور را را با تاجکستان در ميان ګذاشت . مطابق مصلحت قبلى و به خاطر جلب سرمايه کشور هاى مسلمان به اقتصاد تاجکستان در سال ٢٠٠٠م ميز مدورى در بانک ملى تاجکستان با اشتراک بنياد عربى سرمايه ګذارى برګزار ګرديد . بتاريخ ١٠ جنورى سال ٢٠٠١ م سرپرست عمومى اين بنياد حشام ابراهيم به شهر دوشنبه تشريف آورد . با ضم بنياد مذکور همچنين آمادګى و برګزارى براى کنفرانس مملکت هاى دونر تاجکستان از جمله دولت هاى عضو بانک اسلامى اساس ګذاشته شد . فعاليت هاى بخش خصوصى اين بانک ، که در ماه اپريل سال ٢٠٠٠ م آغاز يافته بود ، به سرمايه ګذارى اقتصادى مستقيم با تاجکستان مساعدت کرد . در ببين حکومات جمهورى تاجکستان و بنياد رشد اقتصادى کشور هاى عربى سازشنامه در باره دادن قرضه به تاجکستان به مبلغ پنج ميلون دينار کويت به امضا ء رسيد . اين مبلغ براى بنياد راه موتر راوشکيف _ زغر که حدود ٣٨ کيلو متر طول دارد به مهلت ٢٤ سال جدا شد ، که در ظرف چهار سال اول از آن فايده ګرفته نمى شود .
قدم جدى ديګرى در راه ګسترش روابط در سفر رسمى رئيس جمهور تاجکستان به عربستان سعودى در تايخ ٨-١١ دسمبر ٢٠٠١م بود . در جريان اين سفر جوانب ، ضرورت بوجود آوردن زمينه هاى حقوقى و شرط نامه هاى همکارى خويش را در آينده تاکيد نمودند . به همين خاطر ، بتاريخ ٢٣ ماى سال ٢٠٠٣ م معاون اول وزير امور خارجه اين کشور نظر بن عبيد به دوشنبه تشريف آورد و در جريان سفر او (( سازشنامه عمومى بين جمهورى تاجکستان و عربستان سعودى در مور همکارى در ساحه انرژى ، سرمايه ګذارى ، فرهنګ ، تويزم ، وزرش و کار با جوانان )) به امضاء رسيد . و بعد از به انجام رسانيدن رسميات داخلى و دولتى ، عملى نمودن سازشنامه عمومى آغاز شد . حکومت عربستان سعودى سفير خويش را در تاجکستان تعين نمود . در ماه جون سال ٢٠٠٢ م جمهورى مردمى و دموکراتيک الجزاير نيز سفير خود را در دوشنبه معين کرد .
براى اينکه همکاريهاى همه جانبه و سودمند تجارتى و اقتصادى و فرهنګى جمهورى تاجکستان با کشور هاى مسلمان نشين براعظم هاى آسيا و افريقا بطور بايد و شايد به راه انداخته شود ، و آن منفعت هاى ملى و اهداف ستراتيژى دولتى ما را در اين سمت بر آورده سازد ، جانب تاجکستان را لازم مى آيد ، که کار هاى ضرورى ذيل را به انجام برساند .
١. باز نمودن نمايندګى هاى ديپلوماسى خود در سطح سفارت و قونسلګرى ها در کشور هاى مسلمان نشين ، مانند عربستان سعودى ، امارات متحده عربى ، دولت کويت ، ماليزيا وغيره . فرمان درباره افتتاح سفارت جمهورى تاجکستان در عربستان سعودى بتاريخ ٢٥ جنورى سال ١٩٩٢ م صادر ګرديده بود . با افتتاح نمايندګى هاى تجارتى کشور در دو _ سه مملکت مسلمان ( کويت ، امارات متحده عرب ، ماليزيا ) مشکل حل نمى ګردد .
٢. تنظيم برنامه ويژه دولتى همکارى با مملکت هاى مسلمان .
٣. وسعت همکارى هاى چند جانبه در چارچوپ سازمان ها و اتحاديه هاى سياسى و ملى کشور هاى مسلمان مانند سازمان کنفرانس اسلامى ، سازمان همکارى اقتصادى ، بانک اسلامى رشد . بنياد کويت ، بنياد سعودى ، بنياد اوپک ، بنياد رشد اقتصادى عرب وغيره .
٤. بوجود آوردن زمينه حقوقى و شرطناموى لازم را براى همکارى هاى ګسترده .
موجود بودن نظام هاى سياسى ګوناګون در کشور هاى مسلمان نشين نبايد مانع مناسبت هاى دو جانبه با ثمر ګردد ، ولى اين هرګز مانع آنرا ندارد که ما همدست هاى تعصب ملى ، سياسى ، مذهبى و بنياد ګرايى که در بعضى از اين دولت ها به نظر مى رسد ، ناديده بګيريم و از آنها صرف نظر نمايم . جمهورى تاجکستان در سياست داخلى و خارجى خود مقابل تحميل همين ګونه مفکوره ، از جمله مفکوره دينى و مذهبى بوده ، اصطلاح فرهنګى را از هيچ جانب نمى پذيرد .
در ميان کشور هاى که بى واسطه با جمهورى تاجکستان هم مرز نيستند و در يک منطقه هم قرار ندارند ، سطح و محتواى مناسبت هاى دولتى و همکارى هاى اقتصادى ما با جمهورى ترکيه از هر جهات فرق ميکند .
ترکيه از جمله مملکت هاى است، که مردم تاجک با آن هميشه توجه مخصوص داشتند . و سببش هم در آن بود که اين کشور تاريخى به حيث يکى از مرکز هاى اساسى سياسى ، اقتصادى علمى و فرهنګى در شرق نمايان ګرديده بود . تاجران اميران و اميرزادګان ، اديبان ، عالمان و سياهان حصارى و خجندى ، سمرقندى و بخارى معمولاً از راه ترکيه به کشور هاى آسيا و اروپا سفر نموده ، از همان راه بر مى ګشتند و با خود به سر زمين ما مال تازه ، اخبار تازه و افکار تازه را مى آوردند .
اين مخصوصاً در آغاز قرن بيستم بيشتر به نظر مى رسد براى مثال وقتى که در سال ١٩٠٨ م در ترکيه حرکت جوان ترکان ظهور نمود ، در سال ١٩١٦ م دربخا را جوانان بخارا و در سال هاى بيستم قرن نزدهم در کابل جوانان افغان عرض وجود کردند .
با اعلان استقلال دولتى جمهورى تاجکستان در سال ١٩٩١ م مرحله کاملاً جديد مناسبات دولتى ما با جمهورى ترکيه آغاز ګرديد . ترکيه يکى از نخستين کشور هاى است ، که استقلال دولتى ما را بتاريخ ٢٥ دسمبر سال ١٩٩١ به رسيت شناخت ، و با آن بتاريخ اول مارچ سال ١٩٩٢ م مناسبات ديپلوماتيک بر قرار کرد . اين مملکت سپس از جمهورى اسلامى ايران و ايالات متحده امريکا سوم دولت بود که سفارت هاى خود را بتاريخ ٢٢ مارچ سال ١٩٩٢ م در شهر دوشنبه افتتاح نمود . در نوبت خود جمهورى تاجکستان فرمان را درباره باز نمودن سفارت خويش در انقره بتاريخ ٢٥ اکست سال ١٩٩٢ م صادر نمود . با کوشش جانب ترکيه در تابستان سال ١٩٩٣ م در بين حکومت تاجکستان و حکومت ترکيه (( شرطنامه در مورد اصول روابط دوستانه )) به امضا ء رسيد ، که اساس حقوقى و شرطنامه يى همکارى هاى اين دو دولت مسلمان ګرديد . دولت ترکيه از ميان کشور هاى خارجى ، که با جمهورى تاجکستان روابط ديپلوماتيک بر قرار نموده بودند ، يګانه مملکتى است ، که روابط خود را با کشور ما ، حتى در سالهاى مقاومت شديد سياسى و نظامى و جنګ داخلى کاهش نداد ، و منتظر به اعتدال آمدن وضع سياسى و اجتماعى جمهورى نشد . رئيس جمهور ترکيه سليمان ديميرل دومين شخصى از ميان رهبران کشور هاى خارجى بود ، که در آغاز ماههاى سپتمبر سال ١٩٩٥ به شهر دوشنبه تشريف رسمى آورد و اين بر آن شاهدى ميدهد که اين مملکت سرف نظر از اوضاع داخلى تاجکستان در آن وقت با حکومت فعلى آن همکارى هاى نزديک ميخواهد داشته باشد .
توجه فوق العاده داشتن دولت ترکيه با جمهورى تاجکستان و کشور هاى درګير منطقه آسياى مرکزى چند علت داشت . يکى آن بود که اين کشور در آسياى مرکزى عموماً و در هر يکى از ان دولت ها خصوصاً ، از جمله در تاجکستان ميخواهد نفوذ پيدا نمايد و اين کوشش ها از اهداف جيوپوليتکى آن منشاء ميګرفت و سابقه تاريخى هم داشت . در حوادث سياسى و تاريخى که پس نيمه دوم قرن نزدهم و آغاز قرن بيستم در منطقه بوجود آمده بودند ، ترکيه دست داشت ، مخصوصاً در روند افکار پان ترکيزم و ترکى ګرايي ، اقدامات با هم متحد ګردانيدن جمهورى هاى ترک زبان منطقه _ قزاقستان ، قرغزستان ، ترکمنستان و ازبکستان ادامه همان تمايلات پيشينه بود . در يکى از جلسات روساى جمهور کشور هاى ترک زبان آسياى مرکزى دعوت شدن رئيس جمهور وقت تاجکستان نبى يف تصادفى نبود . علت ديګرش آن بود ، که ترکيه به صفت کشور مسلمان از نفوذ پيدا نمودن جمهورى اسلامى ايران وګسترش افراط ګرايي مذهبى ، که از رژيم طالبان در افغانستان منطقه را تهديد ميکرد خوف داشت .
از برسى همکاريهاى بين تاجکستان و ترکيه بر مى آيد که اين کشور هدف هاى ملى وجيوپوليتيکى خود را اساساً با پيش بردن برنامه هاى نواحى تعليمى و آموزشى در جمهورى ها عملى ګردانيده اند . و به مقصد تطبيق آن در مرکز و شهر هاى ګوناګون تاجکستان سلسله ليسه هاى ترکى را افتتاح نموده ، جوانان تاجکستان را به مقدار خيلى زياد به پوهنتون هاى کشور شان پذيرفته است . انصاف آن است که صفات تعليم و تربيه ، شرايط آموزش در آنها به مراتب نسبت به مکتب و پوهنتون هاى امروزى تاجکى بهتر ميباشد . چيزى که بخش از جامعه تاجک را به تشويش اورده است . آن ميباشد که در آن موسسات تعليمى ترکى با ترغيب و تشويق تفکر ترکى دقت خاص داده ميشود . جامعه تاجک نقش دست پروران مکتب و پوهنتون هاى ترکى را در ترغيب و تشويق و ګسترش دادن افکار پان ترکيزم که تا حال از حافطه تاريخش بيرون نبرده است و بخاطر دارد که عاقبت فعاليت هاى آنها با فرهنګ ملى ما ، مکتب و معارف و رومند تشکل دولت دارى تاجکى چه ضرر هاى اصلاح ناپذير برساند . اما اين هرګز به ان معنى نيست ، که ما از همکارى با متخصصان ترکى در ساحه مکتب و معارف دست بګيريم و متعلمين و محصلين را به پوهنتون هاى آنکشور روان نکنم براى مقامات دولتى ضرور است که از محتويات برنامه هاى تعليمى و درس هاى موسسات تعليمى ترکى در قلمرو جمهورى تاجکستان باخبر باشند ، تا به منفعت هاى ملى کشور ما ضرر نرسد .
اخير سال ١٩٩٥ م و آغاز سال ١٩٩٦م دوره آغاز همکارى هاى ګسترده تاجکستان با ترکيه بشمار مى رود . در همين دوره سفر رسمى رئيس جمهور تاجکستان امام على رحمان به ترکيه در ماه مى سال ١٩٩٦ م صورت ګرفت و در جريان آن ١٠ سند بسيار مهم به امضاء رسيد . در همين دوره در سال ١٩٩٦ م در شهر دوشنبه ايجنسى ترکى در مورد همکارى هاى بين المللى به کار آغاز نمود . در ماه اګست همين سال حکومت تاجکستان برنامه تبادل فرهنګى براى سال هاى ١٩٩٦م _ ١٩٩٨م را به تصويب ميرساند .
برابرى تکميل اساس هاى حقوقى شرطنامه مناسبت هاى تاجکستان و ترکيه استوار تر ګرديده. همکاريهاى شان در ساحات ګوناګون ، از آن جمله اقتصاد با ثمر تر ميشود . شرکت هاى ترکى در اعمار راههاى موتر رو کولاب _ درواز _ کولما با موفقيت اشتراک ميکند . ګسترش راههاى هوايى مستقيم بين دوشنبه و استامبول زمينه را براى همکاريهاى در ساحه تجارتى و توريزم بيشتر مساعد ميسازد .
از تاريخ ١٩_ ٢٥ سپتمبر سال ٢٠٠٠م هئيت ترکيه به سر پرستى معاون وزير دولت ترکيه در امور مسايل اقتصادى براى اشتراک در نخستين جلسه کميسيون مشترک تاجکستان و ترکيه به دوشنبه تشريف آورده و يک مقدار اساس هاى حقوقى و شرطنامه هاى همکارى اين دوکشور را به تصويب رساندند .
سفر رئيس جمهور ترکيه به دوشنبه بتاريخ ٦_٨ نومبر سال ٢٠٠١ م از آن جهت پر ارزش بود که در آن به فعال نمودن همکاريهاى اقتصادى تاکيد مخصوص شد . زيرا با وجود داشتن روابط حسنه نزديک و همکاريهاى سودمند در ساحات ګوناګون سطح آن در سطح اقتصاد به درجه مطلوب نبود . از همين جهت تشريف ګروه بزرګ تجاران ترکيه و از طرف سفارت ترکيه در دوشنبه به وزارت اقتصاد و روابط خارجه تاجکستان سازمان دادن سيمينار به اشتراک صاحب کاران تاجک مفيد بود . در ماه اکتوبر سال ٢٠٠٣ م هنګام سفر معاون صدراعظم ترکيه به تاجکستان تاسيس نمودن شوراى صاحب کاران تاجکى و ترکى نيز به نيت انکشاف بعدى همکاريهاى تجارتى و اقتصادى در بين اين دوکشور اسلامى بود .
چون نتيجه حصه جانب ترکيه در تطبيق برنامه هاى ګوناګون مثل بنياد راه موتر رو بين المللى (( دوشنبه _ کولاب _ قلعه خومب )) در منطقه شکيو _ زغر ، که هم براى اقتصاد تاجکستان و هم براى راه ګشودن در سمت شرق کشور اهميت بزرګ ستراتيژى دارد و ساختمان مهمانخانه و مرکز تجارتى در شهر دوشنبه وغيره بيشتر ميګردد . براى اينکه سطح مناسبت ها و همکاريها جمهورى تاجکستان با کشور هاى ديګر جهان اسلام به سطح روابط دولتى ما با جمهورى ترکيه برسد ، بايد منفعت هاى مشترک وزمينه هاى همکاريهاى متفايلاً سودمند به آنها پياده
