حضرت علي حيدر رضي الله عنه
نوم يې علي كنيت يې ابو الحسن او ابو التراب وو,حيدر (زمرى) يې لقب وو, دپلار نوم يې ابو طالب او دمور نوم يې فاطمه وو , دنسب پوره لړۍ يې داده :
علي بن ابي طالب بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبد مناف بن قصى بن كلاب بن مره بن كعب بن لوئ .
څنګه چې دابو طالب واده دخپلې كا كا له لور سره شوى وو ځكه نو حضرت علي رضي الله عنه دمور او پلار دواړو له لورې هاشمي او د رسول الله صلى الله عليه وسلم سكه د كاكا زوی كيږي . دهاشموكورنۍ ته چې په عربو او قريشو كې كوم عزت حاصل وو د هغې بيان ته هيڅ اړتيا نه ليدل كيږي , د كعبې شريفې چوپړ هم د همدې كورنۍ ځانګړتيا وه , دهمدې ځانګړتيا له كبله هغوی ته په ټولو عربو باندې دمذهبي مشرۍ كولو شرف حاصل وو .
دحضرت علي رضي الله عنه پلار ابو طالب دمكې له لويانو څخه وو او رسول الله صلى الله عليه وسلم د همده دشفقت په غيږكې رالوی شو , او له بعثت څخه وروسته يې دابو طالب تر څارنې لاندې دمكې په كوڅو كې دحق بلنه پيل كړه , د كفارو له لورې د رسول الله صلى الله عليه وسلم ترڅنګ ابو طالب ته هم ډول ډول تكليفونه ورسيدل ، دساري په توګه له هغه سره يې هر ډول راكړه وركړه ودروله ,په خوښۍ ,غم ,خوراك او څښاك كې يې ګډون ورسره پريښود,لنډه داچې له هيڅ ډول ربړ و ورسولو نه يې ډډه نه كوله .
درسول الله صلى الله عليه وسلم ډيره تلوسه وه چې دابو طالب زړه دايمان په رڼا روښانه كړي او هغه ته درسول الله صلى الله عليه وسلم دحمايې او څارنې په بدل كې جنت الفردوس وركړل شي, همدالامل ووچې دمړينې په مهال په وار وار رسول الله صلى الله عليه وسلم ابو طالب ته دكلمې ويلو بلنه وركوله . خو ابو طالب رسول الله صلى الله عليه وسلم ته په ځواب كې وويل چې : پتمنه وراره :كه له ما سره دقريشو دپيغور راكولو ويره نه وای نو ما به په ډيره خوښۍ سره ستا بلنه په ځان منلې وه .سيرت ابن هشام 1 ټوك 228 مخ .
كه څه هم په سيرت ابن هشام كې دحضرت عباس رضي الله عنه دا روايت هم راوړل شوى چې په هغه كې حضرت عباس رضي الله عنه ويلي چې دزنكدن په مهال دابو طالب په ژبه دحق كلمه جاري وه ليكن دا روايت خورا كمزورى دى .
كه څه هم په ښكاره ډول باندې دابو طالب داسلام منلو كوم روايت نه ليدل كيږي ,مګر بيا هم درسول الله صلى الله عليه وسلم دپالنې , حمايت او درسول الله صلى الله عليه وسلم له امله دكفارو ټولو ربړونو ته دسينې وركولو له كبله نن هم دابو طالب نوم له هغه څخه ددې څه په بدله كې دمننې په توګه د اسلامي تاريخپاڼو په زرينو كرښو كې ليكل كيږي .
دحضرت علي رضي الله عنه مور حضرت فاطمې رضي الله عنها هم دبي بي آمنې ددې سپيڅلي يتيم پالنه په ډيره مينه سره كړيوه .دمستندو رواياتو له مخې حضرت فاطمه رضي الله عنها مسلمانه شوه اودهجرت په آړكې مدينې منورې ته ولاړه او هملته په حق ورسيده .انا لله وانا اليه راجعون . دمړينې په مهال رسول الله صلى الله عليه وسلم هغې ته خپل كميس دكفن په توګه ورواغوست ,او دهغې په قبر كې پريووت او پدې څه كولو سره يې دهغې قبر متبرك وګرځاوه .كله چې خلكو له رسول الله صلى الله عليه وسلم څخه ددې مهرباني كولو لامل وپوښت نو رسول الله صلى الله عليه وسلم ورته وفرمايل چې له ابو طالبه وروسته زه ددې ميرمنې د ډيرو احسانونواو نيكيومنونكى او له امله يې له هغې څخه مننه كوم .اسدالغابه 5 ټوك 517 مخ .
حضرت علي رضي الله عنه درسول الله صلى الله عليه وسلم له بعثت څخه لس كاله دمخه وزيږيد,له زيږيدو سره سم وروسته حضرت علي رضي الله عنه درسول الله صلى الله عليه وسلم تر ځانګړې څارنې لاندې وو , ځكه خو هم حضرت علي رضي الله عنه له ډير وړوكوالي څخه درسول الله صلى الله عليه وسلم په مجلسونو كې كيناستلو اودرسول الله صلى الله عليه وسلم ويناوې به يې دزړه په غوږونو اوريدلې .زرقاني 1 ټوك 280 مخ .
لكه څنګه چې مو وويل حضرت علي رضي الله عنه دلسو كالو وو چې رسول الله صلى الله عليه وسلم دالله تعالى له لورې دنبوة په لوی مقام وټاكل شو ,څنګه چې حضرت علي رضي الله عنه له رسول الله صلى الله عليه وسلم سره يو ځای اوسيده ځكه يې نو داسلام دمذهبي تګلارو ننداره له ډيره نژدې نه كړې وه .
يوه ورځ حضرت علي رضي الله عنه رسول الله صلى الله عليه وسلم او حضرت خديجة الكبرى رضي الله عنها په عبادت باندې بوخت وليدل ,ددې تاثيركوونكي نندارې په ليدو سره يې په ډير ماشومانه استعجاب سره وپوښتل چې تاسې دواړو څه كول ؟ رسول الله صلى الله عليه وسلم ورته دنبوة دلوی مقام دترلاسه كولو خبر وركړ او دكفر اوشرك بدي يې ورته بيان , او توحيد ته دراتلو بلنه يې وركړه .
څنګه چې حضرت علي رضي الله عنه له داسي خبرو سره نااشنا وو ځكه يې نو رسول الله صلى الله عليه وسلم ته په ځواب كې وويل چې زه به پدې اړه له خپل پلار ابو طالب څخه وپوښتم , خو رسول الله صلى الله عليه وسلم نه غوښتل چې وحدانيت ته درابللو داخبره دې په ناڅاپي توګه په لومړي ځل عام ډګرته ووځي ځكه يې نو حضرت علي رضي الله عنه ته وفرمايل چې :ته پخپله پدې خبر ه فكر وكړه چاته دويلو اړتيا يې نه ليدل كيږي .
درسول الله صلى الله عليه وسلم په مجالسو كې دګډون له كبله دحضرت علي رضي الله عنه فطرت ډير پاك وواودتوحيد په اړه فكر كولو كې دخدای جل جلاله توفيق ورسره مل شو هماغه وو چې ډير ژر دنبوة په دربار كې حاضر شو او داسلام په سپيڅلي دين يې ايمان راوړ,او توحيد ته دخلكو رابلل يې خپله ديني كړنلاره وبلله .او پدې ډول يې په ماشومانو كې تر ټولو دلومړي ايمان راوړونكي ماشوم ځانګړتيا تر لاسه كړه .
له حضرت فاطمې رضي الله عنها سره دحضرت علي رضي الله عنه واده
دهجرت په دوهم كال حضرت علي رضي الله عنه ته درسول الله صلى الله عليه وسلم دځومتوب وياړ ور په برخه شو ,او درسول الله صلى الله عليه وسلم له محبوب ترينې لور سيده فاطمة الزهرا رضي الله عنها سره يې نكاح وشوه .كله چې حضرت علي رضي الله عنه له فاطمة الزهرا رضي الله عنها سره دنكاح تړلو غوښتنه وكړه نو رسول الله صلى الله عليه وسلم حضرت علي رضي الله عنه ته وفرمايل چې ته دمهر اداكولو په بڼه څه شى لرې ؟
حضرت علي رضي الله عنه ورته وفرمايل چې زه له يوه اس اويوې ذرې پرته بل هيڅ شى هم نلرم . رسول الله صلى الله عليه وسلم ورته وفرمايل چې اس خو دجهاد لپاره دى ولاړشه ذره خرڅه كړه ,حضرت علي رضي الله عنه هغه ذره په حضرن عثمان رضي الله عنه په څلور سوه اتيا(480) درهمه وپلورله او هغه قيمت يې درسول الله صلى الله عليه وسلم مخې ته كيښود ,رسول الله صلى الله عليه وسلم حضرت بلال رضي الله عنه ته امر وكړ چې له بازاره عطر(خوشبو) راوړي او پخپله رسول الله صلى الله عليه وسلم نكاح وويله او په دواړو (خاوند او ميرمن) يې داوداسه اوبه وشيندلې او دخير او بركت دعا يې ورته وغوښته .زرقاني 2ټوك 4 مخ .
دحضرت علي رضي الله عنه حليه
حضرت علي رضي الله عنه غنم رنګى ,دمنځني قد, د غټو غټو سترګو ,ښايسته سپين مخ ,او دبَبَرې پراخې سينې څښتن وو .بدن يې غوښين او ګيډه يې لږ دباندې لور ته راوتلې وه , د سر ويښتان يې نه وو . په يوه روايت كې راځي چې خرييل به يې , او په بل روايت كې راغلي چې له څيلمي يې دسر ويښتان وو نه . ږيره يې لويه او دومره پراخه وه چې له يوې اوږې او بلې اوږې سره به لګيدله ,دعمر په پای كې يې ويښتان خورا سپين شوي وو او په ټول عمر يې يواځې يو ځل خضاب (نكريزي) لګولې وې .
ميرمنې او اولادونه يې
دجنت دسردارې حضرت فاطمة الزهرا رضي الله عنها له نكاح وروسته يې له يوه نه ډير ودونه كړي وو ,او ډير اولادونه يې زيږيدلي وو تفصيل يې دادى :
حضرت فاطمه رضي الله عنهاچي درسول الله صلى الله عليه وسلم دزړه ټكړه وه له هغې څخه يې په هلكانو كي حضرت حسن ,حضرت حسين ,حضرت محسن رضي الله عنهم پيدا شوي وو . او په ښځينه اولادونو كې يې زينب كبرى ,او ام كلثوم كبرى رضي الله عنهما پيدا شوې وې ,محسن په كوچني توب كې مړشو .
ام البنين بنت حزام : له دې څخه يې عباس ,جعفر ,عبدالله او عثمان پيداشوي وو, چې له دوی څخه له عباس څخه پرته نور ټول له حضرت امام حسين رضي الله عنه سره په كربلا كې شهيدان شول .
ليلى بنت مسعود :له دې څخه عبيدالله او ابو بكر پيداشو,چې له يوه روايت سره سم دا دواړه هم له حضرت امام حسين رضي الله عنه سره شهيدان شول .
اسماء بنت عميس : له دې څخه يحيی او محمد اصغر پيداشو .
صهبا (ام حبيب بنت ربيعه) : دا ام ولده وه ,له دې څخه عمر اورقيه پيداشو .
امامه بنت ابي العاص : دا دحضرت زينب رضي الله عنها لور اودرسول الله صلى الله عليه وسلم لمسۍ وه له دې څخه محمد(اوسط) پيداشوي وو.
خوله بنت جعفر : محمد بن علي چې په محمد بن حنفيه باندېس شهرت لري له همدې څخه پيدا شوى وو .
ام سعيد بنت عروه :له دې څخه ام الحسن او رمله كبرى پيداشوي وو .
محياة بنت امرأالقيس : له دې څخه يې يوه لور پيداشوه او په وړوكتوب كې په حق ورسيده .
له دې ميرمنو پرته هم دحضرت علي رضي الله عنه نورې مينځې هم وې ,چې له هغوی څخه يې لاندې ښځينه اولادونه شوي :
ام هانئ , ميمونه , زينب صغرى , رمله صغرى , ام كلثوم صغرى , فاطمه , امامه , خديجه , ام الكرام , ام سلمه ,ام جعفر ,جمانه او نفيسه .
لنډه داچې دحضرت علي رضي الله عنه نژدې 17 لوڼي او 14 زامن وو ,په دوی كې يواځې له لاندې څلوروكسانوڅخه دنسب لړۍ روانه شوه :
حضرت امام حسن رضي الله عنه ,حضرت امام حسين رضي الله عنه , حضرت محمد بن حنفيه رضي الله عنه , او عمر رضي الله عنه .
حضرت علي رضي الله عنه په لاندې غزاوو كې ګډون كړى وو
دبدر وتلې غزا ,داحد وتلې غزا ,دهجرت په 5كال كې دبنو نضيرو په جلاوطنۍ كې هم حضرت علي رضي الله عنه ګډون درلود,په 5 هجري كال كې دخندق په وتلې غزا كې هم دكفارو مشر عمرو بن عبدود هم دحضرت علي رضي الله په لاس دوزخ ته وليږل شو , دخندق له پيښې وروسته بنو قريضه و دمسلمانانو په خلاف دقريشو مرسته كړې وه او له مسلمانانو سره شوى تړون يې مات كړځكه نو له هغوی سره دجګړې كولو په موخه يې حضرت علي رضي الله عنه دمسلمانانو مشر وټاكه او هغه درسول الله صلى الله عليه وسلم په امر دكفارو كلا ونيوله او دمازديګر لمونځ يې هم پكې ادا كړ .
دهجرت په 6 كال رسول الله صلى الله عليه وسلم ته څرګنده شوه چې بنو سعد دخيبر ديهودو دمرستې لپاره يوځای شوي ځكه يې نو حضرت علي رضي الله عنه دسلو كسانو مجاهدينو سره دهغوی دمقابلې لپاره واستاوه اوحضرت علي رضي الله عنه دشعبان په مياشت كې په بنو سعدو بريد وكړ او له هغوی څخه يې 500 اوښان او 200 وُزې په غنيمت ونيولې .
په همدې كال رسول الله صلى الله عليه وسلم له 14000 صحابۀ كرامو رضوان الله تعالى عليهم اجمعين سره يوځای دكعبې شريفي دزيارت كولو لپاره ولاړ, كله چې حديبيي نومې ځای ته ورسيدل نو مشركينو جګړه كول غوښتل خو درسول الله صلى الله عليه وسلم موخه جنګ كول نه وو ځكه يې حضرت عباس رضي الله عنه دسفير په توګه هلته ورواستاوه ,دلته داخبره مشهوره شوه چې حضرت عثمان رضي الله عنه شهيد كړى شوى نو رسول الله صلى الله عليه وسلم دهغه دكسات اخيستلو له كبله له صحابۀ كرامو څخه بيعت واخيست پدې بيعت وركولو كې حضرت علي رضي الله عنه هم ګډون درلود او دسولې پاڼه هم دحضرت علي رضي الله عنه په ګوتو وليكل شوه .
دخيبر په سيمه كې دكفارو ډيرې مضبوطې كلاوې او مركزونه موجودوو ,چې په فتح كولو يې حضرت ابوبكر صديق او حضرت عمر فاروق رضي الله عنهما زور وواهه خو بريالي نه شول ,يوه ورځ رسول الله صلى الله عليه وسلم وفرمايل چې سبا به زه دجګړې بيرغ دداسې چا په لاس وركوم چې هغه خدای جل جلاله او رسول الله صلى الله عليه وسلم ته خورا محبوب دى كله چې سهار شو نو رسول الله صلى الله عليه وسلم بيرغ دحضرت علي رضي الله عنه په لاس كې وركړ هغه دسترګو د ناروغي درلوده، رسول الله صلى الله عليه وسلم خپلي لاړې دهغه په سترګو ورومښلې او هغه رك روغ شو او خپله ورسپارل شوې دنده يې مخ پر وړاندي بوتله تردې چې دخيبر سيمه يې فتح او دكفر او شرك اولسونه يې پو پناكړل .
دحُنَين په وتلې غزا كې هم حضرت علي رضي الله عنه ډير په ميړانه له دښمن سره وجنګيده . او دهغوی مشر يې په خپل حيدري وار باندې دتل لپاره د دوزخ برغولى وګرځاوه .
دهجرت په 9كال كې چې كله رسول الله صلى الله عليه وسلم تبوك نومې ځای ته دتلو هوډ وكړنو داهل بيتو دساتنې لپاره يې حضرت علي رضي الله عنه په مدينه كې پريښود .
دهجرت په لسم كال رسول الله صلى الله عليه وسلم وروستى حج وكړ,حضرت علي رضي الله عنه هم له يمن څخه راغى او په دغه مبارك حج كې يې ګډون وكړ.
دحضرت علي رضي الله عنه ځانګړتياوې
1- حضرت علي رضي الله عنه يو له هغو لسو كسانو څخه وو چې درسول الله صلى الله عليه وسلم له لورې ورته دجنت زيرى وركول شوى وو.
2-حضرت علي رضي الله عنه داسلام دڅلورم خليفه په توګه وټاكل شو .
3-حضرت علي رضي الله عنه ته درسول الله صلى الله عليه وسلم دځومتوب وياړ ورپه برخه شو .
4- حضرت علي رضي الله عنه ته دترټولو لومړي ايمان راوړونكي ماشوم وياړ ورپه برخه دى .
دحضرت علي رضي الله عنه دشهادت پيښه
دهجرت په 40 كال دخوارجو دباطلې ټولۍ له لورې د كورنيو جګړو او دهغوی دلاملونودجاج اخيستلو په اړه دحج په موسم كې خبرې اترې پيل شوې , دخبرو په ترڅ كې په يوه خله دا ومنل شوه چې ددې پيښو لاملونه يواځې درې كسان حضرت علي رضي الله عنه , حضرت عمرو بن العاص رضي الله عنه او حضرت امير معاويه رضي الله عنه دي .
دخبرو په پای كې يې وويل چې د دې پيښو يواځينى حل د نوموړو دريو كسانو شهيدانول دي ,ځكه نو دريو كسانو عبدالرحمن بن ملجم دحضرت علي رضي الله عنه ,نزال دحضرت امير معاويه رضي الله عنه او عبدالله نامي تن بيا دحضرت عمرو بن العاص رضي الله عنه دشهيدولو دروند پيټي په خپلو ځانونو كيښودل .او د دې شومو موخو دتر سره كولو لپاره روان شول .
كوفې ته په رسيدو سره ابن ملجم له يوې پيمخي قطام نومې ميرمنې سره مخامخ شو او دخپلې موخې په اړه يې توضيحات وركړل دې بدبختې ميرمنې نه يواځې داچې دابن ملجم دناوړي كار تاييد يې وكړ بلكه د دې كارپه برياليتوب سره دپای ته رسيدو په صورت كې يې دنكاح كولو ژمنه هم ورسره وكړه .
لنډه داچې دې دريو واړو كسانو دهجرت په 40 كال د روژې په مياشت كې دسهار په مهال په دريو صحابه وباندې بريد وكړ ,حضرت امير معاويه رضي الله عنه د تورې دنه لګيدو له امله ,حضرت عمرو بن العاص رضي الله عنه امامت ته دنه تلو له امله روغ پاتې شول او هغه تن چې دحضرت عمرو بن العاص رضي الله عنه په ځای امامت ته تللى وو دخوارجو دتيروتنې له كبله په شهادت ورسيد.
خو دالهي قضا له مخې داميرالمؤمنيين حضرت علي رضي الله عنه دژوند نيټه نوره په پوره كيدو وه ,كله چې هغه لمانځه ته راغى نو ابن ملجم چې په مسجد كې ويده وو يې دلمانځه داداكولو په نيت راويښ كړ.او پخپله دلمانځه داداكولو په نيت ابن ملجم چې كله حضرت علي رضي الله عنه دسجدې په حالت كې وليدنو په هغه يې د تورې سخت ګزار وكړ ,توره دحضرت علي رضي الله عنه په سر مبارك كې خښه شوه او حضرت علي رضي الله عنه سخت زخمي شو .
كه له يوې خوا دتورې وارونه ډير ژور وو نو له بلې خوا دابن ملجم توره په زهرو هم ككړه وه او دزهرو اغيزې په ډيره چټكتيا سره دحضرت علي رضي الله عنه په ټول بدن كې وغزيدلې چې له امله يې داسلام دغه څلورم ځليدونكى ستورى حضرت امام حسين رضي الله عنه ته دڅه نصيحت له كولو وروسته دهجرت په 40 كال دروژې په شلمه نيټه دجمعې په مباركې شپې دشهادت لوړ مقام ته ورسيد .انا لله وانا اليه راجعون .
