لمر، شپه او ګل
[ لمر، شپه او ګل] د ښاغلي محمد اکبر اکبر شعري ټولګه ده. د دې ټولګې که کاغذ او دوتنه عالي ده نو محتوا او مضمون يې هم ښکلی دی.
ښاغلی اکبر طبیب دی. د طبیب کار د رنځ علاج وي. علاج په تشخیص کیږي او تشخیض کلینکي لوحه غواړي.
موږ د یوې رنځورې ټولنې غړي یو. ساهو اديب او شاعر د ټولنې د یوه ژباړن په توګه د ټولنیزو رنځونو د تشخیص او علاج په فکر کې وي. دا چې د ښاغلي اکبر په روح او روان کې د یوه طبیب يا حکیم روح او روان زغلي رازغلي نو شعر یې تر تخیل زیات پر تفکر اډنه شوی دی.
شعر د ژبې، خیال او فکر له درې ګوټیزه جوړیږي. د دغه درې ګوټیز غاړې کیدی شي برابرې وي- کېدی شي متفاوتې وي. که سره برابرې وي نو بویه چې د شعر مارغه په همآهنګه توګه وزرې کړې دي. زما په اند د اکبر په شعر کې ژبې، خیال او فکر د رېواړو ېو بل ته غاړه وړکړې ده. د خپلې مدعا د زباتولو له پاره د شاعر پر هغه غزلډوله نظم بحث کوو چې هغه هم [ لمر، شپه او ګل] نومیږې او د ټولګې په ٥١ او ٥١ مخ کې راغلی دی.
لمر، شپه او ګل
اخر شپه ولاړه، شوه په وتلو
د سهار شال يې پرېوت له وليو
د سپينو پرخو منګي يې توی کړل
څه پر خځلو، څه پر کبلو
لمر يې چنو ته د ورځې وويشت
ستوري يې لوټ کړل تورو منګلو
پېغلې وږمې يې شډلې پرېښوې
په لوی ځنګل کې په پاپو ښکلو
د نسيم شال يې ازغو کې راښکه
سپکه يې وکړه د نازولو
چمن شو کندې له مېږتونه
مېږي را تاو شول له مړو بلبلو
د سحر لمر ته ګل ګيله وکړه
دا څه ناتار وو زما پر خپلو
ورته يې ووېل کاش زه هم ولاړی
چرته په (پر) پلونو د تېرو تللو
خو لمر موسکی شو د وړانګو ځل کې
د درد او زخم په دې نتلو
ګل ته يې ووېل همدا سزا وي
د شپو د ډېرو اوږدو زغملو.
[لمر، شپه او ګل] یو داستاني نظم دی. ښکلي انځورونه لري. په ډراماټیک ډول پیلږي. تلوسه ایجادوي چې څه به کیږي. او چې څه کیږي نو ښه کېږي- په طبیعي توګه کیږي. د نظم هره ټوټه یا بیت یوه وړه پېښه بیانوي او دغه هره یوه وړه پېښه د لویې پېښې په انځورلو کې مناسبه ونډه لري.
د دغه منظوم داستان کرکټرونه لمر، شپه، ګل، بلبل، مېږی او نور دي چې حکمي او حقيقي بڼه لري.
کیسه د راوي په مټ او د حکمي کرکټر (شپې) پر پښو وړاندې ځي او ټکر کوي. له ټکر سره تباهي کیږي. د مړو بلبلو پر لاشونو مېږي ورټولېږي. د ګل چې څه له لاسه نه کیږي، مجبور دی له لمر ګیله وکړي چې که د شپې په تیاره کې یې پر عزیزانو (بلبلو) ناتار نه وای ګډ شوی نو ولې به داسې کېده؟ خو خپلو اغزیو ته یې پام نشته چې اصلي قاتلان یې هغوی دي او په دې خون کې پخپله د همده لاس دی!
د داستان مکان، البته، یو نه دی. داستان په دوو چاپېریالونو- ځنګل او چمن کې سا اخلي او وده کوي. کیسه د شپې له ناړامۍ څخه لمر ته د ګل په ګیله اوج ته رسیږي چې د مکالمې بڼه لري او مکالمه د داستان لویه ځانګړتیا ده. خو د ګيلې له پاره دومره صراحت په کار وو چې لمر ته يې ويلي وی چې ولې يې تادي ونه کړه چې ژر سبا شوای وای. کیسه تر دغه مناسب اوج وروسته په کراره ګل ته په يوه خوله موسکا له یوه لوړ ټولنیز او اخلاقي پیغام سره پای ته رسیږي.
په دغه منظوم داستان کې ژبې، خیال او فکر متوازنه ونډه اخيستې ده. د نظم پلاټ پر خیال اډانه دی او په پای کې یې واقعا یو لوړ تفکر وړاندې شوی دی. د ژبې کمال یې دا دی چې پخه او انځوریزه ده. او انځوریزه ژبه د شعر او داستان دواړو له پاره ضروري وي.
په یاد شوي نظم کې راغليو انځوریزو ترکیبونو او عبارتونو، لکه:
- د سهار شال له ولیو پریوتل،
- د پرخو منګي تویول،
- لمر د ورځې چنو ته ویشتل،
- پیغلې وږمې شډلې پریښودل،
- د نسیم شال په ازغو کې راښکل،
- لمر موسکی کېدل او
نورو ټولو د اکبر په شعر، بلکې په ژبه کې، نوي مفاهیم پنځولي دي.
د دې نظم تر تحلیل، تفسیر او تعبیر وروسته، البته، ځینې پوښتنې او سپارښتنې هم لرم. سپارښتنه مې دا ده چې دا نظم د یوې شپې حکایت دی په کار وه چې له واره پې په [ شپه] پیل کړی وی؛ ځکه چې د چا څه شی مراد وي، قاعده داده ده چې، درست تأکيد پر هغه کوي؛ لکه:
شپه اخر ولاړه، شوه په وتلو
نه دا چې:
اخر شپه ولاړه، شوه په وتلو
او پوښتنه مې دا ده چې، البته د شاعر په وینا، کله چې شپه په وتلو شوه نو د ((سهار شال)) یې له ولیو ولوید؛ یعنې سهار شو یا ورځ شوه. نو د دې خبرې تعمیم داسې کیږي یا نتیحه ځنې دا اخيستل کیږي چې کله شپه وه یا دا چې شپه لا وتلې نه وه نو د سهار شال یې پر ولیو پروت وو. چې داسې وو نو بیا خو هغه شپه نه وه، ورځ وه. زما په فکر، د سهار شال یې باید له ولیو څخه د پرېوتو پر ځای د هغې پر ولیو ورپرېوتی وای.
انسان، په تیره بیا، قبایلي بنیادم د نوې پدیدی یا خبرې منلو ته په ګرانه تیارېږي- نه يې مني- په وړاندې یې مقاومت کوي. ماهم چې کله د شاعر دا بیت ولوست:
لمر یې چنو ته د ورځې وویشت
ستوري یې لوټ کړل تورو منګولو.
نو زړه کې مې تیره شوه چې شپه خواره کله دومره زوروره ده چې د لمریز نظام مرکز (لمر) دې په ډغره ووهي او د اردو ژبیو په وینا د یواليه يې دې کړي او د لمریز نظام ځلیدونکې ستوري او سیارې دې ولوټي. خو شاعرانه تخیل دومره زبردست شی دی چې حتی د ساینس مخالفه خبره یې را باندې ومنله چې رښتیا هم شپه ځي او ستوري له ځانه سره وړي.
کومې خبرې چې د لمر، شپه او ګل نومې ټولګې په اړه په ټوليزه توګه کېدی شي، دا دي:
- املائي غلطۍ په کې ډېرې کمې دي؛
- ځينې ځای په کې د سيمه ييزې لهجې خيال ساتل شوی؛
- ځينې ځای په کې د کلمو د پښتو کولو هڅه شوې ده؛
- د پام وړ نوي ترکيبونه، انځورونه او مفاهيم لري؛
- آزاد شعر يې سپين شعر ته نژدې دی؛
- غزل يې زياتره په لنډو بحرونو کې دي چې شمېر يې تر دوو يا درېوو نه اوړي.
- پښتون تصور او عارفانه څرک په کې جوت دی؛
- د پښتون قوم د شلمې- يوويشتمې پېړۍ تر ټولې لويې غميزې ورباندې اغېز شندلی؛
- د پښتو ژبې د کلاسېک، فوک او معاصر ادب رنګ ورباندې خپور دی.
د يادونې وړ ده چې ښاغلي اکبر د افغانستان له پاره د ملي سرود د ليکنې په مسابقه کې هم ونډه اخيستې ده. زما په فکر، د دغه هدف له پاره د اکبر ليکلی نظم چې د دې شعري ټولګې په اخر کې راغلی، لږ تر لږه، تر هغه نظم غوره دی چې د ملي سرود په توګه منل شوی دی.
