کشت پنبه

ترتیب کننده: خیر محمد

مقدمه

کشت پنبه در افغانستان از گذشته های بسیار دور مروج بوده ودهقانان ما با کشت پنبه آشنایی بیشتر دارند ، 23 سال قبل تولید وتجارت پنبه در افغانستان مروج بوده در سال 1361 مقدار 350 هزار تن پنبه دانه دار از ساحه 188700 هکتار زمین بدست امده بود ، که یک مقدار بسیار کم آن جهت مشبوع ساختن بازارها و مارکیت های داخلی و نیازمندی فابریکات نخ تابی و تکه بافی کشور به مصرف میرسید وقسمت بزرگ آن جهت جلب اسعار خارجی بخارج صادر میشود ، و همچنان مساحت بذر این نبات را بیشتر اتحاد شوروی سابق ، چین ، ایالات متحده امریکا و برازیل متمرکز میباشد .بدبختانه جنگ های داخلی از یک طرف و خشکسالی 5 سال آخیر از طرف دیگر اثرات ناگوار و منفی به تولید و تجارت پنبه گذاشت که در نتیجه ان در سال 1381 تولید پنبه دانه دار به مقدار 70000 تن رسید و ساحه بذر ان 146960 هکتار تنزیل یافت.

عوامل عمده دیگر کاهش در تولید پنبه مهاجرت های دهقانان و نیروی کار از دهات و مزارع پنبه ، تخریب تاسسات ابیاری ، عدم دسترسی به تکنالوجی عصری زراعتی چون تخمهای اصلاح شده بذری ، کود ها کیمیاوی و میکانیزه زراعتی خدمات وقایوی و مجادلوی علیه امراض و آفات پنبه کنترول گیاه های هرزه در مزارع پنبه ، عملیات اگروتخنیکی و مشوره های ترویجی ، خدمات ماشینی و تراکتوری ، قرضه های بانکی بوده و مهم تر از همه تحمل انحصار برخرید و فروش پنبه توسط دولت و چند شرکت مختلف دولتی و انفرادی ونبودن پالیسی درست اقتصادی دولتی در زمینه تولید تجارت پنبه باعث گردیده تاکشت تجارت پنبه در پاینترین سطح قرارگیرد و تاسیسات نخ تابی و تکه بافی به رکود مواجه شود و در یک حرف ضربه سنگین به اقتصاد دهقان وکشور وارد گردد .

درنتیجه امیدوارهستم که در زمینه کارهای مثبت صورت بگیرد و ارتقاع سطح تولید پنبه در فی واحد زمین گردد.

تاریخچه نبات پنبه :

نبات پنبه که نام انگلیسی ان ( Cotton ) و نام علمی ان Gossypium  hirsutum وبه فامیل Malvaceae تعلق دارد این نبات برای اولین مرتبه توسط عالم مشهور سویدنی بنام Carl Linnacus تشریح گردیده است . این نبات از زمانه های قدیم در نقاط مختلف دنیا که شرایط اقلیمی برای رشد و نموی ان مناسب بوده کشت میشود ، و در کتاب گیاه شناسی کشت این نبات د رهندوستان اشاره شده است و چنین گذارش گردیده که حدود ( 1500 ) سال قبل از میلاد در این کشور این نبات کشت شده که محصولات ان مانند پشم مفید و کیفیت ان به مراتب بهتراز پشم گوسفند بوده است . عده از گیاه شناسان اصل این نبات را هندوستان و افریقا میدانند و برخی از آنها معتقد اند که وطن اصلی ان هندوستان بوده و بعداٌ به دیگر کشور ها مانند افریقا ، چین ، مکسیکو و غیره کشورها برده شده است و نیز   یکی از قدیمترین ریکارد و پیدایش منسوجات نخی از پنبه که تاریخ 3000 سال قبل از میلاد را نشان میدهد که در وادی دریای سند ، غرب پاکستان بدست امده است ، با استفاده از ماده رادیو اکتیف نشان داده شده که پنبه 5800 سال قبل در مکسیکو وجود داشته و مورد استفاده قرار گرفته است . احتمال زیاد دارد که بذر پیدایش پنبه هندوستان بوده و بعداٌ توسط اعراب به اروپا برده شده است ، اولین کشور اروپایی که به کشت پنبه شروع کرده است هسپانیه میباشد زیرا نام فعلی پنبه در این کشور بنام عربی ان مطابقت کامل دارد ، و سپس از این کشور به دیگر کشورهای اروپایی انتقال یافته است .

کشت پنبه در افغانستان

نبات پنبه یکی از نباتات مهم صنعتی بوده و این نبات پنبه در مناطق گرم خوبتر نشوونمونموده ودانشمندان هندی را عقیده بر ان است که 3000 سال قبل پنبه در افغانستان کاشته می شد .

که بلخ یکی از اولین شهرهابوده که صنعت تکه بافی در ان تاسیس شد ولی به شکل ابتدائیه ریشیدن نخ و بافنده گی کرباس صورت میگرفت .در تولید و بهتر ساختن جنسیت آن با استفاده از تخم های اصلاح شده تطبیق کودهای کیمیاوی مجادله علیه امراض وافات وهمچنان کشت پنبه باید جدا در نظر گرفته شود ، و ساحه تحت کشت و تولید پنبه درافغانستان در سال 1355 به 128000 هکتار رسیده بود حاصل جمع اوری شده 150000 تن بالغ میگردید و اوسط حاصل پنبه 1242 کیلو گرام فی هکتار بوده . و در دستگاه ها و فابریکه های صنعتی مواد خام شانرا پنبه دانه تشکیل میدهد . که در ان تعداد از مردم شامل وظیفه گریده و از درآمد آن امرار حیات مینمایند. و پنبه افغانستان را شوروی سابق ، انگلستان ، جرمنی و چکوسلواکیا و غیره خریداری مینمودند.                                 

حوزه های تولیدی پنبه در افغانستان

نظر به معلومات ریاست عمومی ترویج وزارت زراعت ساحه تحت بذر پنبه در کشور با در نظرداشت شرایط محیطی و فراهم اوری تسحیلات بیشتر به دهاقین به چهار حوزه تقسیم گردیده است .

  1. حوزه اول : این حوزه شامل ولایت تخار ، بغلان و کندز بوده که شرکت سپین زر در این حوزه دارای فابریکه جن پرس وتیل کشی میباشد. و در سال 1356 در حدود 47873 هکتار زمین دراین ولایات تحت زرع قرار گرفته شده ،
  2. حوزه دوم این حوزه شامل ولایات سمنگان ، بلخ ، جوزجان و فاریاب میباشد و موسسه جن پرس مرجع خریداری پنبه زارعین این حوزه بوده و ساحه تحت کشت پنبه درسال 1356 طبق پلان 22856 هکتار زمین بوده است .
  3. حوزه سوم : این حوزه ولایات هرات ، بادغیس و ولسوالی شیندن را در بر گرفته و خرید پنبه این حوزه توسط شرکت پنبه هرات صورت گرفته ساحه تحت بذر ان به 16407 هکتار زمین میرسید .
  4. حوزه چهارم : ولایات فراه ، هلمند و کندهار شامل این حوزه بوده ، پنبه تولید شده این حوزه را شرکت تصدی بست خریداری مینماید . ساحه تحت بذر این مناطق به 26860 هکتارزمین میرسید.

 

انواع عمده پنبه

1-Gossypium arboretum: این نوع ورایتی آسیائی بوده که در آسیا, افریقا واسترالیا تحت کشت بوده است.

2-Gosspium hirsutum:این نوع ورایتی منشاء امریکائی داشته و52عدد کرموزوم داشته ودارای خصوصیات ذیل میباشد. این نوع پنبه بنام پنبه الیاف کوتاه یاد گردیده طول الیاف آن 1,87-3,12 سانتی متر ویا اضافه تر ازآن رسیده ودرشتی متوسط را دارا میباشد. رنگ گل ابتدائی سفید کریمی بوده وبعدا به شیرچای و سرخ مبدل میگردد.

غوزه آن دارای 3-5  جوف یا پله بوده ودر هرپله 5-11 دانه تخم یافت میگردد.

3-Gossypium barbadense: این نوع ورایتی هم اصلاح شده وزراعتی بوده . منشاء امریکائی داشته و دارای 52 کرموزوم میباشد 26 آن بزرگ 26 دیگر آن خورد میباشد واوصاف ذیل را دارا میباشد. این نوع پنبه الیاف طویل داشته وبنام long staple یاد میشود طول الیاف آن 3-5 سانتی متر و یا زیادتر از ان رسیده والیاف این نوع پنبه نفیس ومستحکم میباشد الیاف آن به آسانی از پنبه دانه جدا میشود. ورنگ گل آن زرد ودر قاعده گلبرگ ها نقطه ارغوانی رنگ به نظرمی رسد و غوزه آن سه پله ئی میباشد. 

Gossypium tomentosum -4: این نوع نیز منشاء امریکایی داشته و تعداد کروموزوم آن 52 عدد بوده 26 ان بزرگ و 26 دیگر ان خورد میباشد و دارای اوصاف ذیل بوده ، قدنبات به بلندی 1 الی 1.5 مترمیرسد وتمام قسمت های نبات توسط مویک ها پوشیده شده الیاف خیلی کوتاه بوده و طول آن به 1 سانتی متر میرسد ، الیاف بالای تخم به صورت مستحکم قرار گرفته و به زودی جدا نمیگردد ،

Gossypium herbaceum -5: این نوع آسیایی بوده ، دارای 26 عدد کروموزوم میباشد و الیاف آن درشت و کوتاه میباشد و طول آن از 1.25 cm به 2.5cm میرسد. برگهای ان 3الی 7 لبه میباشد . و شاخه های جوان ان قسماٌ مویک دار میباشد. غوزه آن 3 الی 4 پله یی بوده وقتیکه اماده چیدن میشود کاملا باز نمیگردد . در هر پله ان تعداد تخم ها ز 11 دانه زیاد نمیگردد.

ورایتی های عمده که در افغانستان مروج است

1- Acala 15-17 C : این ورایتی در ولایت تخار ، کندز و بغلان کشت گردیده و حاصل مطلوب بدست امده است .

2-  Acala 42- 4 A : زرع این ورایتی در ولایت بلخ ، جوزجان ، فاریاب ، سمنگان و هلمند عمومیت داشته و از نظرجنسیت و حاصل با(Acala 1517 C ) کدام تفاوت ندارد.

3- Acala 108 F : این ورایتی در ولایت هرات ، بادغیس و قسمتی از هلمند زرع شده و نسبتاٌ مقاومت ان در برابر باد و طوفان در ولایت هرات نتیجه بهتر داده است ونسبت به سایر ورایتی های پنبه زودرس میباشد.

قابل یادآوریست که قبل از ترویج و توسعه یک ورایتی در منطقه نکات ذیل در انتخاب ان در نظر گرفته میشود :

1-  زود رس و یادیر رس ، نظر به منطقه .

2-  حاصل اعظمی

3-   رسیدن نبات به شکل مساویانه .

4- سهولت در چیدن جمع آوری.

 

موارد استعمال پنبه

مهمترین مواد موارد مصرف و استعمال پنبه در صنعت عبارت اند از صنایع پارچه بافی ، جوراب بافی ، فلم عکاسی ، پشم مصنوعی ، ریسمان ، پلاستیک ، تهیه صابون ، شمع ، لوازم ارایش و لوازم طبیعی همچنان تهیه روغن های خوراکی صنعتی و طبیعی کنجاره برای خوراکه حیوانات و تولید کود و غیره مورد استفاده قرار میگیرد . به نسبت اینکه موارد استعمال آن زیاد بوده سال به سال در کشت و تولید پنبه در دنیا افزایش پیدا میکند .

طوریکه در سال 1383 ساحه کشت در جهان 37 هکتار زمین بوده که در همان سال تولید آن 58 ملیون به طور اوسط پنبه تولید شده است . اما در سال 1385 درحدود 40 ملیون هکتار زمین ساحه تحت کشت پنبه قرار داشت . که از ان 63 ملیون تن پنبه تولید شده است که این همه افزایش در کشت پنبه یعنی موارد استفاده ان زیاد بود. که افزایش مذکور به وجودامده است که درجهان در حدود 600 ملیون نفر از طریق زرع پنبه زنده گی خود را تامین مینماید.

وقت مناسب بذر پنبه

پنبه تحت شرایط گوناگون اقلیمی میتواند خوبتر نمو و تولید بلند نماید . بنابراین در مناطق شرقی ، جنوب شرقی و جنوب غربی بعد از رفع حاصل گندم بذر میگردد . در ولایات بغلان ، کندز ، تخار ، بلخ و فاریاب بهترین وقت بذر از 14 حمل تا 15 ثور تعین گردیده است ، البته تاریخ بذر در انواع مختلف پنبه فرق میکند ، و مربوط به فوتو پیریادیزم یا مدت تابش افتاب تعلق میگیرد ، بذر پنبه از 14 حمل تا 15 ثور در ولایات مذکور مختص به انواع اکالا ، ایف 108 ورایتی تعین گردیده است.

 

عملیات زراعتی

اماده ساختن زمین برای کشت پنبه :

چون نبات پنبه بلند روئیده و ریشه ان تا دو متر در خاک فرومیرود ، لازم است بستر تخم پنبه عمیق قلبه شده و کلوخ زمین باید توسط دیسک ویا نوفال میده شود ، بنابران اول از 20 تا 25 سانتی متر توسط سه فال قلبه شود بعدا زمین مذکور یک مرتبه دیسک گرددتا کلوخ های ان شکسته و خاک گردد . بعداٌ علف ها و بقایای نباتات جمع آوری گریده و از مزرعه کشیده شود . به تعقب آن مقدار 53 کیلو گرام کود دای امونیم فاسفیت با 25 کیلو گرام کود یوریا مخلوط گردیده و در یک جریب زمین پاشیده شود. بعداٌ مزرعه توسط ماشین جویه کشی یا قلبه محلی طوری جویه کشی شود که فاصله از یک جویه تاوسط جویه دیگر 70 سانتی متر بوده و عمق جویه از 20 الی 25 سانتی متر باشد . به تعقب ان مزرعه آبیاری و فردای آن تخم پنبه به فاصله 35 سانتی متر به عمق 2 الی 4 سانتی متر در قسمت بالایی جویچه در خاک نمدار بذرگردد.

کشت پنبه به سه طریقه ذیل انجام میابد:

1-   پاشکی یا ساچمه یی

2   خطی یا قطار

3-   مارپیچی 

تناوب زراعتیCrop Rotation

تتاوب زراعتی در کشت نبات پنبه سبب بالا آمدن حاصل میگردد و حاصلخیزی خاک زمین بالا میرود ، سال اول رشقه ، جواری یا جودر بعد از آن پنبه . سال دوم تنها رشقه ، سال سوم بازهم رشقه ، سال چهارم باز پنبه . در تناوب دیگر سال اول پنبه ، سال دوم نبات لیگیومی ، نخود ، لوبیا ، سایبین ، سال سوم جواری و در زمستان همین سال نباتات لیگیومی مانند مشنگ کشت میشود. بلاخره سال چهارم پنبه کشت میگردد.

 

خاک Soil   :

اگرچه نبات پنبه خاصیت و توافق نمورا در بسیاری از خاک ها دارد ولی نتیجه بهتر در خاک های بدست می آید که از مخلوط Clay  ، سیند لوم و خاک های سیلابی یاخاک های که مقدار مناسب مواد عضوی را داشته و دارای مقدار کافی نایتروجن ، پتاشیم ، فاسفورس و غیره عناصرضروری را داشته باشد در آن زرع نبات پنبه ترجیع داده میشود.  Ph مناسب خاک برای نبات پنبه از 5.2 الی 6.5 میباشد اما نبات بصورت موفقانه در خاک های که Ph ان 8.5 باشد نموکرده میتواند ، خاکهای که مقدار تیزابیت و قلویت آن زیاد باشد برای زرع پنبه مناسب نمیباشد

 

آبیاریIrrigation  :

درافغانستان آبیاری پنبه به وقفه های ذیل عملی و سفارش میگردد . آبیاری اول یک هفته بعداز کشت ، آبیاری دوم 10 الی 12 روز بعد از آبیاری اول ، آبیاری سوم با درنظرداشت خاصیت خاک وضع اقلیمی 12 الی 15 روز به وقفه در نظرگرفته میشود ، آبیاری  چهارم یکماه قبل از ختم موسم آبیاری قطع میگردد. تاموقع پنبه شدن کوکله هابیشتر شده بتواند در اخر موسم تطبیق مقدار زیاد آب ، پنبه شدن یا رسیدن پنبه را به تعویق میاندازد.

چیدن یا جمع آوری پنبه :

جمع آوری پنبه زمانی شروع میشود که 60 فیصد کوکله ها  Bolls باز شده باشد ، پنبه های جمع آوری شده را در این دوره بنام چینی اول می نامند ، بعد چیدن تعداد دیگری کوکله های بازشده که چیدن پنبه در آن بنام چینی دوم گفته میشود و چینی سوم از کوکله های باقیمانده بدست می آید.

چیدن پنبه بهتراست که بعداز بازشدن یا سفید شدن کوکله ها صورت بگیرد ، شخصیکه پنبه را جمع اوری میکند بنام چینک چی یاد میشود. یک چینک چی ماهر با تجربه به یک بطور اوسط پنبه رادرمدت 40 الی 60 ساعت چیده در حالیکه بطور اوسط پنبه توسط ماشین پنبه چین در 20 الی 40 دقیقه جمع اوری میشود.

نتیجه گیری

چون که پنبه یک نبات صنعتی بوده وازنگاه اقتصاد دارای اهمیت بسیارزیاد میباشد وهمچنان نقش عمده در اقتصاد  دهاقین نیز میداشته باشد .

وهمچنان کشت پنبه یکی از فکتورهای عمده کاریابی برای افراد بیشتر در کشور میباشد.

سفارشات:

از اینکه پنبه یک نبات صنعتی میباشد باید نقاط ذیل درنظر گرفته شود.

1-   در کشت کردن,جمع آوری , پروسس کردن وبازار یابی پنبه باید روش های را در نظر گرفته شود تا در نتیجه برای یکتعداد افراد از کشور زمینه کار یابی مساعد گردد.

2-   به منظور اینکه پنبه در فی جریب زمین حاصل زیاد دهد باید کوشش شود که عملیات زراعتی آن بصورت درست انجام گرفته تا بتوانیم در تولید پنبه افزایش بیشتر بدست آوریم.

3-   باید ورایتی های اصلاح شده بذری در کشور تروج گردد تا ازامراض گونا گون  جلوگیری به عمل آید.

4-   برای محصولات پنبه باید بازارهای داخلی وخارجی در نظرگرفته شود.

مـاخـــــــذ

  1. امیری ، نور محمد ، کرنه مجله ، شماره 15 ، سال 1356، ص 23.
  2. پامیری، محمد سخی،لکچر نوت مضمون نباتات صنعتی ، سال 1385،ص2-1

3- جوادی ، ظاهر ، کرنه مجله ، شماره 2 سال 1366 ، ص 6.

4. ستانگزی، عبدالنبی ، نباتات صنعتی ، سال 1382 ، ص 12-1

5- شریفی ، حسیب الله،IFDC ، مجله علمی ، شماره 12 ، سال 1381 ، ص 15.

6- نثار، محمد امین وزارت زراعت و مواد غذایی ، آمریت دیپارتمنت اصلاح غله جات، سال 1384،ص25