قدرت حیاتی یا قدرت زنده ماندن تخم ها:
قدرت حیاتی یاقدرت زنده ماندن تخم ها یک خاصیت ذاتی آنها است درشرایط مساعد دریک زمان معین بتواند جوانه زده یک نبات سالم وپرحاصل را بارآورد.مثلآ دومقدارتخم باخواص جنیتکی مشابه درشرایط معین مزرعه زرع گردد مدت جوانه زدن ومحصول حاصله آنها ازهمدیگر متفاوت میباشد واین اختلاف به قدرت فعالیت های حیاتی تخم ها بستگی دارند.
سالهای متمادی باین طرف درمورد تعین حداکثرتعداد دانه درفی واحد زمین تحقیقات جریان دارد تا ازین طریق بتوانیم حداوسط دانه های قابل جوانه زدن را درفی واحد زمین تعین نمایم چراکه دانه ها دریک مزرعه دریک وقت معین جوانه نمیزنند. دریک کتله تخم ( Seed lot ) همیشه قسمت ازدانه های ضعیف جوانه نمی زنند ودانه های سالم هم رشد ضعیف خواهند داشت دانه های ضعیف دریک کرد زیاد باشد به همان اندازه با اشغال جای ومصرف موادغذایی باعث پائین آمدن حاصل میشود. آزمایش ها نشان داده است.تخمهائیکه قدرت حیاتی ضعیف دارند یکنواخت رشد نکرده ویکنواخت پخته نمیشوند. بدین ترتیب باعث کاهش حاصل
میشوند، درشرایط امروزی وپیشرفت تخنیک زراعت به موضوع تعداد نباتات درفی واحد زمین وپخته شدن یکنواخت وهمزمان شان اهمیت زیاد قایل هستند خصوصآ درمورد سبزی ها مانند کرم ، کاهو وگلپی فقط حتی الامکان دریک روز پخته شده وعرضه گردد. بازهم مقدارمحصول فی واحد زمین بستگی به شرایط نمو ( آب ، مواد غذایی ، اکسیجن ،حرارت ، نوروغیره ) قدرت حیاتی وخواص جنتیکی تخم هادارد.
علل کاهش فعالیتهای حیاتی تخم ها:
فعالیتهای حیاتی تخم ها زیادترتوسط وقت درو، زود خشک کردن ومراحل برداشت وغیره متآثرمیگردد مثلآ: دردانه های خام یا نارس ساختن محرک ها وهارمونهای نباتی لازم به پایۀ اکمال نرسیده باعث ضعیف شدن قدرت حیاتی آنها میگردد این حا لت ازاثرنا قص وکم ذخیره شدن مواد درحجرات ودرقسمت های حجرات ناشی میشود.ودربرداشت ناوقت ویا دیرتراز موعد معین درآب وهوای مرطوب وبارانی دراثرفعالیت های انزایمی بدون دلخواه دانه ها بروی خوشه شروع به جوانه زدن میکند. علاوه برآن گرم شدن تخم مرطوب بعدازبرداشت یعنی Heating ویا خشک کردن فوری وسریع تخم های مرطوب باعث میشود هارمونهای نباتی وانزایم ها ودیگراجزای حجرات صدمه دیده وازبین برود وهم درهوای سرد دنه های نا رسیده با رطوبت بیشتر بعداز برداشت باعث قطع فوری فعالیت های بیوشیمی میگردد درین رابطه هرقدررطوبت تخم بیشترباشد به درجه حرارت بلند وهم به درجه حرارت پائین ترازحد معینه حساس ترمیباشد. برعلاوه درجه حرارت عوامل میخانیکی مانند وسایل جمع آوری وبرداشت ووسایل پروسس نیز میتواند به تخم صدمه رساند تشخیص آن مشکل است. امراض بکتریایی وقارچی درزمان خشک کردن وذخیره کردن به خصوص تخم های مرطوب که فیصدی رطوبت شان بلند باشد درحرارت بلند تراز 10 درجه سانتی گرد به دانه های زخمی خسارات زیادی وارد میکند درصورت ذخیره کردن نامناسب یا نادرست هرقدر تخم کهنه ترشده برود قدرت حیاتی آنها کمترشده میرود. درجه حرارت بلند رطوبت بیشتری گدام ویا ذخیره خانه ها نیزباعث شدت میتابولیزم دانه درحا ل استراحت گردیده درنتیجه عمر تخم را پیرترساخته زود ترکهنه میگردد.تمام تخم هائیکه دراثر عوامل متذکره قدرت حیاتی خودرا ازدست داده اند اگردرمزرعه کشت گردد یا به قابل به جوانه زدن نمی باشد ویا گرجوانه هم بزنند نبات سالم را بوجود آورده نمیتوانند.
اهمیت قدرت حیاتی ازلحاظ جوانه زدن درمزرعه ونیزاثرآن برروی حاصل درنظر متخصیصن دردنیا اهمیت داشته ولی تا به حال روش جهت تعین قدرت حیاتی درانواع مختلف تخم ها پیدا نشده است فقط به طور استثنایی روش بالای دانه جواری روی دست است که درین رابطه با تکرارنمونه های بیشترمیتوانند قدرت حیاتی رادردانه جواری تعین نمایند.واین هم تنها آزمایش یا تحقیقات اثرسروی بالای دانه جواری است .
دراین آزمایش دانه های آن ابتدابرای مدت یک هفته یعنی 7روزبه درجه حرارت 6C° وبعداﱟبرای 7روزبدرجه حرارت25C جهت جوانه زدن قرارمی دهند. همین قراردادن تخم جواری برای 7روزدر6C° درین دانه های گرما پسند جواری ایجاد مشکل می کند.ازطریق تحمل همین سختی با تحمل سردی میتوان قدرت حیاتی تخم جواری راتعین نمود.این آمازیش اثرسرما میتواندامتحان خوبی برای جوانه زدن درمزرعه دردرجه حرارت مناسب باشد.
سرعت جوانه زدن :
هرقدرهمزمان یکنواخت سرعت جوانه زدن دریک کتله تخم بیشترباشد.به همنان اندازه قدرت حیاتی آنها بیشتر می باشد .تعین حدرشد کامل یک نبات بشکل طبعیی درمزرعه ویابشکل غیرطبعیی درلابراتواربطورقاطع بسیارمشکل است بناً هنوزازطریق سرعت جوانه زدن نتوانسنه اند قدرت حیاتی تخم ها را تعین نمایند.ازنقطه نظربوتانی معمولآ سرعت جوانه زدن رابعدازقدرت جوانه زدن تعین مینمایند.یعنی دانه های قدرت جوانه زدن اندریشچه آن بطورواضع پوست تخم راپاره کرده نمایان میگردداین حالت مطمین ترازتعین مراحل مختلف اند نبات است ازنقطه نظربوتانی سرعت جذب آب دانه وعکس العمل های فعالیت های بیوشیمائی ونیزبکاررفتن آنها درجوانه زدن امتحان میگردد.زمانیکه Radicleپوست دانه را پاره کرده به اندازه 4-10mm برشد تقسیمات حجروی جهت رشد وطویل شدن اعضای نبات انجام می یابدوساختن پروتین نیزدرمحورجنین آغازمی یابد.درین روش مستقیماً فعالیت بیوشیمائی خود جنین ومحورجنین اندازگیری می شود وهم سرعت جوانه زدن هرروزشارمیگردد.نمایان گرقوه نامیه می باشد.
درسال 1977Carer پیداکرده است ظاهرشدن اولین برگچه درگندم معیارخوبی برای تعین قدرت حیاتی تخم بوده است.
آزمایش ماده خشک تخم ها:
یکی ازمعیارهای بیولوژیکی قدرت حیاتی تخم ها ماده خشک تخم ها است دراین صورت هرقدرتعاملات کیمیاوی درجریان جوانه زدن جهت گرفتن موادغذای دراعضای ذخیره کننده مواد غذای (اندوسپرم ومشیمه ها)تا ساخته شدن مجددSynthes های جدید جهت ساخت مواد درمحورجنین بیشترباشد بهمان اندازه ساخت موادخشک دریک زمان معین درتخم ها بیشترخواهد بود.اکثراً ماده خشک درتخم ها درنباتاتی که بطورطبعیی رشد کرده باشد وفیصدی جوانه زدن آن معلوم باشد تعین می کنند.ولی درین جا شرایط جوانه زدن تقش مهمی را ایفا می کند.
آزمایش کهنگی تخم ها :
درحقیقت هردانه پیرگرددبهمان اندازه قدرت حیاتی تخم ها کمترمیگردد این عامل درآزمایش تعین سن بکارگرفته شود برای مثال هرگاه تخمی که دریک زمان معین (2 -23)روز درصدفیصدرطوبت نسبتی هوا در40C° قرارداده شود کهنگی آن بهمان اندازه بلند می رود که همین تخم برای مدت یکسال درگدام تحت شرایط مناسب نگهداری شده باشد قدرت حیاتی را هم درحالت عادی وهم درتحت شرایط کهنگی مصنوعی تعین نمود. دراین جا هرچه تفاوت این دوحالت بیشترباشدبهمان اندازه قدرت حیاتی تخم ها کمترخواهد بود.روش کهنه کردن مصنوعی به نسبت یکنواخت بودن حالات تخم ها دربالابردن سن آن هنوز به نتیجه آخری خودنرسیده است.
آزمایش هدایت برقی:
جهت بدست آوردن وفهمیدن قدرت حیاتی تخم ها ازطریق آزمایش های قابلیت هدایت برقی تخم برای دانه های خورد خاندان لیگیوم ودیگرانواع تخم ها معیارهای بدست آمده است هرگاه تخم ها برای مدت معین درآب مقطرقرارگیرددرتخم های زخمی شده.مقدارنمک های منحل درآب وامینواسید ها ازهمین حجرات زخمی بیرون می آیند باعث هدایت جریان برقی درمحلول میگردندهمین جریان برقی را به اسانی وبسرعت میتوان ذریعه condectometer ها تعین نمود. درین ازمایش هرقدرجریان برق بیشترباشد بهمان اندازه قدرت حیاتی تخم ها کمترمیباشد ، بخاطریکه زیادترتخم ها امکان زخمی شدن شان وجود دارد دراین رابطه ازاین تخم های تحت آزمایش قلت بعضی از هارمون های نباتی وانزایم ها به مشاهده رسیده یا آنها از بین رفته اند ویا امکان دارد در هنگام جوانه زدن همین ها رمون ها ساخته نشده باشد .
آزمایشTetrazolium
از محاسباتی که درآزمایش تترازولیم بدست آمده است قدرت حیاتی تخم را میتوان تعین نمود بدین معنی که تمام حجرات جنین دارای فعالیت ها Hytrogenase باشند هم چنین با ماده تترازولیم برنگ سرخ یا قرمز درخواهد آمد وقدرحیاتی تخم ها زیاد خواهد بود مگر کوشش شود فعالیت Dehydrogenase دردانه دراثر حرارت پایین از بین نرود بهمین علت است آزمایش تعین قدرت حیاتی و قدرت جوانه زدن تخم ها از طریق روش تترازولیم زیاد قابل اطمینان نمی باشد.
دانشمندان زیادی تعین قدرت حیاتی تخم را اندازه گیری فعالیت های انزایم های مختلف ویا فعالیت های ترکیبی وSynthes محورجنین انجام داده اندتا به حال برای تعین قدرت حیاتی روش کامل دیده نشده است .احتما لاً میتوان متذکرشد تا به حال غیرازآزمایش سرما برای دانه های جواری برای تعین قدرت حیاتی وخواص کیفی آن آزمایش دیگری انجام شده است .
جوانه زدن درمزرعه :
جوانه زدن خوب ویک نواخت درمزرعه یکی ازعوامل ازدیاد حاصلات درفی واحد زمین بوده وابسته به قدرت حیاتی تخم ها است جوانه زدن درمزرعه نشان میدهد که دریک کتله تخم چند فیصد تخم خالص وجود دارد وچند فیصدآن درمزرعه جوانه میزنند که یک نبات سالم را بوجود بیاورد.این معیارها همیشه درنظرگرفته می شود.
عواملیکه درمزرعه بالای جوانه زدن تاثیردارد
جوانه زدن درمزرعه به ندرت درشرایط مساعد انجام میشود.معمولاً این عمل با حرارت کم زمین،مقدارآب کم وحی درزمین رسی یاClay با کمبود اکسیجن نیز روبرومی شود.علاوه برآن حمله قارچ ها ،بکتریا ودیگر آفات نیز درمزرعه متصوراست.هرقدردانه هادرمزرعه دیرترجوانه بزنندبهمان نسبت بیشتردرمعرض خطرات متذکره قرارمی گیرند.وهم گاهی جوانه زدن درمزرعه دراثرموجودیت گیاهان هرزه کمترمی شوداین حالت را هم درمزرعه بزرگ وهم درقطعه زمین ازمزرعه ونیزدرزمان های مختلف کشت می توان مشاهده کردآنچه که درمزرعه حقیقاً بالای تخم اثرمی گذارد .درآزمایش گاه ویادرلابراتوارنمی توان پیش بینی نمود.فقط دراینجامیتوان یاداورشد تخم های که قدرت حیاتی بیشتردارنددرمقابل شرایط نامساعدموجوددرمزرعه نسبت به تخمهای که دارای قدرت حیاتی کم تراند مقاوم اند.
اغلب قدرت جوانه زدن راهمان قدرت حیاتی تخم رامی دانندکه معمولاً منطقی نمی باشدقدرت جوانه زدن یا قدرت نامیه عبارت ازشگافتن پوست تخم درشرایط مساعد بودن حرارت رطوبت اکسیجن می باشد.
روش آزمایش جوانه زدن درمزرعه :
دراین روش طبق نظریه HILTNER دانه هارابروی ریگ مربوط درظرفی درمزرعه قرارداده وروی آنرا هم توسط یک طبقه ریگ می پوشانند.بعد ازمدتی دانه ها جوانه زده ازطبقه ریگ خارجی می گردند..بعد ازشمارش فیصدی جوانه زدن قدرت جوانه زدن تعین گردیده مرحله نموی ساقه یا ظاهرشدن PLUMULE آغازمی یابد بعداًبه اساس ظاهرشدن ساقه مرحله جوانه زدن خاتمه می یابد.
صحت وسلامتی تخم وجوانه ها:
سلامتی تخم ها همیشه درآزمایشگاه ومراکز تحقیقاتی با نتیجه خوبی روبرنمی باشد چراکه کاربسیارزیادی را ایجاب می نماید. عوامل آلوده کننده که امراض گوناگون راباعث می شود کنترول گردد.برای تکثیرنیزازتخم های ضدعفونی شده وسالم استفاده شود.نباتات آلوده به امراض نیزدورگردد.هرگاه درین رابط امکان ازبین بردن امراض ویروسی وجود نداشته باشد حتی الامکان ازعوامل انتقال امراض قارچی جلوگیری نموده هرقدرسپورهای قارچها بیشترباشد بهمان اندازه دانه ها وجنین دانه ها به این سپورها آلوده می گردد.دردانه های الوده عامل امراض بعدازچسپیدن به میوه ازطریق پوست داخل دانه شده بعداً به جنین رسیده وداخل نبات به رشد خود ادامه میدهد.آلوده گی جنینی سپورهابعدازنشستن برروی stigma خودرا به تخمدان می رساننددرجنین یا نطفه این عامل مرض ازآغاز مرحله جوانه زدن بانبات یکجا رشد کرده درهنگام خوشه کشیدن به عوض دانه کیسه سپورها را تولید می نماید مثال آنرا میتوان درسیاه قاق گندم وجو مشاهده کرد.آلوده گی های تخم را که قارچها درهنگام جوانه زدن رشته های hyphae های خودرا داخل تخم میسازند میتوان با ضد عفونی نمودن تخم جلوگیری نمودوآلوده گی های جنین را میتوان با مواد زهری سیستماتیک ازبین برد.
وزن هرازدانه:
وزن هزاردانه عبارت ازوزن یک هزارتخم خالص وخشک درهوای عادی ازیک کتله تخم را گویند.هرگاه اگرازوزن دانه کاملاً خشک صحت شودبه این معنی است که دانه ها بدون رطوبت یعنی صد فیصد خشک می باشد که هردوبه گرام ارایه میگردند.وزن هزاردانه درانواع نباتات ازهمدیگرفرق می کند مقدارآب دانه به تآمین آب برای نبات درمرحله تشکیل دانه بستگی داردوهم درتخم های نباتات محلی یا اصلاح ناشده دروزن هزاردانه اختلافات زیادی دیده می شود ولی معمولاً وزن هزاردانه tetraploid ها نسبت به diploid ها بیشتراست وزن هزاردانه درانواع مختلف یک ورایتی تعین کننده قدرت حیاتی تخم ها نمی باشند. هرقدروزن هزاردانه یک نوع زیادباشدنمایانگرآن است که نبات درزمان رسیدن دانه توانسته است مواد غذایی بیشتررا ذخیره نمایددرضمن وزن هزاردانه به بزرگی دانه وساثرعوامل مانندطول ،عرض،قطردانه نیز بستگی داردهرقدردانه ها بزرگتروموادغذای ذخیروی بیشترباشد بهمان اندازه قدرت حیاتی بیشترمیداشته باشدزیرا نباتی که ازدانه های بزرگ بمیان آمده زمستان گذرانی را نسبت به نباتی که ازدانه های خورد بمیان آمده است خوب تر انجام داده اند ریشه ،وساقه های قوی را بارآورده اززمین مواد غذایی ضروری را بیشترجذب کرده وعمل ترکیب ضیایی رابیشترانجام میدهد.بناً دانه های کلان که ماده خشک نسبت به تخم های خوردبیشتردارند قدرت حیاتی نیز بیشترمیداشته باشد.
Purity &uniformity خالص بودن ویکنواخت وهمشکل بودن تخم ها:
هرگاه یکنواختی وشباهت تخم ها( مخلوط ازتخم های مختلف) باشدوخالصیت تخم های ناخالص راکه دراثرگرده افشانی دورگه شده اند درمراکزکنترول آزمایش خالص بودن تخم ها تعین کردن مشکل است. بخاطریکه مارفولوژی دانه هادرقسمت های مختلف یک seed lot که ازیکنوع باشد چندانی تفاوتی ندارد ولیکن یامگر دریکنوع تخم تفاوت های که دراثرگرده افشانی خارجی بوجود آمده اند اثرنا خالص بودن وغیریکنواخت یا مشابه نبودن را درقسمت های نمویی نبات مشاهد کرده می توانیم که به کنترول وشناسائی تخم ها کمک می کند مراکزکنترول تخم با هماهنگی با بورد علمی تعین می نمایند که درکدام مرحله ای ازبرنامه پلان تزویجی وتکثیری شباهت یکنواختی قسمت های نمویی نباتات قابل امتحان می باشد هرگاه قسمت های امتحان شده درمراحل برنامه یا پلان ترویجی چندسال یکنواخت ومشا به نباشد با نظرکمیسیون اداره کنترول تخم ها باید پلان تزویجی و تکثیردیگری پیشنهادگردد.مثلاً هرگاه بین ورایتی افغان 14یا مکسیپک دانه های دیگرورایتی ها کمی مخلوط باشد شناسائی آن ازنگاه مارفالوژی تخم بسیار مشکل است خصوصاً آنهائیکه دراثرگرده افشانی دورگه شده باشد ولی وقتیکه تخم کشت گرددبعدازبوجود آوردن برگ وساقه گندم ازروی شباهت های مارفالوژیکی آن میتوان تخم های هرورایتی راتشخیص تفکیک وتعین نمود.برعلاوه آن ذریعه روش معامله نمودن تخم غله جات با فینول ها نیزمیتوان تشخیص کردتعین یکنواختی درغله جات مثل گندم ،یولاف وجوازطریق عکس العمل رنگ گیری پوست دانه گندم------------ وقاعده دانه هم رنگ بخود میگیرد.دریک نوع رنگ گیری حالت خاص نداردولی رنگ های انها بسیارنزدیک اند.
مراحل مختلف رسیدن دانه یامرحله پخته گی دانه ها:
درغله جات مرحله شیــری دانه که دانه ها 50% رطوبت ومرحــله موم مانـنـد 25 ــ 35 % رطوبت ومرحله رسیدن یا پخته شدن کامل 20 ــ 25 % رطوبت ودانه های سخت 15 ــ 22 % رطوبت میداشته باشد. درغله جات وقتیکه دانه های آن با اعضای گل وخوشه خوب چسپیده باشد برداشت میگردد. درمراحل پخته شدن هرگاه دراثرعوامل محیطی نامناسب عملیه برداشت به تعویق بافتد نباتات که یا ورایتی های که امکان ریختن یا تکیدن دانه درآن موجودباشد باید قبل از رسیدن مرحله کامل نیز درووبرداشت گردد.درکارتهیه وتکثیرتخم ها بهترین زمان برداشت وقتی است که تخم ها ازجهت مارفولوژی وتکنالوژی رسیده باشد.مرحله رسیدن مارفولوژیکی دانه هازمانی است که دانه ها کاملآ بزرگ شده باشد درین مرحله برعلاوه اینکه جنین رشد نموده مواد غذایی ذخیره میگردد.درین مرحله ( رسیدن مارفولوژیکی )رطوبت دانه ها 50 ــ 70 % میرسد.درمرحله رسیدن فیزیولوژیکی دانه ها دارای قوه نامیه بوده که رطوبت آنها 45 ــ 66 % میرسددررسیدن تکنالوژیکی بدان معنی است که دانه ها درین مرحله قابل برداشت ودرو بوده مقداررطوبت درین مرحله درانواع مختلف نباتات متفاوت است وبنام مرحله رسیدن کامل نیز معروف است.
روش های تعین زمان برداشت:
برای تعین زمان برداشت روش های مختلف وجوددارد که ذیلا ازآن نام میبریم:
1 ) امتحان بوسیله ناخن:
چسپیده باشد روش کارآن طوری است که جهت تعین مرحله شیری ومرحله موم مانند ومرحله پخته کامل دانه ها ویا گذشتن ازمرحله پخته شدن کامل دانه ها بین ناخن های شصت گذاشته فشارداده میشود. این روش برای تعین مراحل مختلف به اشخاص با تجربه ضرورت داشته وهم نباتات مختلف درامرحل مختلف میرسند کاری زیادی را ایجاب مینماید.
2 ) روش تکامل وزن هزاردانه مرطوب:
این روش دقیق ترازروش قبلی است میتوان مقدارذخیره مواد را دردانه تعین نمود روش کارآن طوری است که هفت روز بعدازگل دهی یا ریختن گل روزانه تخم هارا ازخوشه جمع نموده وزن هزاردانه را تعین میکنند این عمل تازمانی ادامه میابد که وزن تخم ها روبه کاهش شود جهت دقت بیشتربهتراست روزانه وزنها یادداشت درگراف روی منحنی نشان داده شود تامرحله کامل ذخیره مواد غذایی ومرحله شروع ازدست دادن رطوبت دانه معلوم گردد مشکل این روش ازدست دادن رطوبت دانه درهنگام آزمایش است. البته تغیررطوبت هوا نیزدرروزهای آزمایش بالای وزن هزاردانه تآثیردارد.
3 ) روش تشخیص ازطریق وزن هزاردانه خشک:
پیش بردکاراین روش طوری است که 4 x 100 یا 200 عدد تخم را برای مدت 90 دقیقه یا یک ونیم ساعت در 130 سانتی گرید قرارداده شود سپس وزن هزار دانه را تعین می نمایم در این روش پرابلم از دست رفتن رطوبت وجود ندارد.
4 ) روش رنگ آمیزی باماده Eosin (ماده رنگی قرمز):
خوشه غله جات بانزدیک شدن شان به مرحله پختگی آب کمتررا جذب می نماید درین روش ابتدآ خوشه قطع شده دریک محلول یک فیصده Eosin 1% که ترکیب آن یک گرام سودیم درلیترماده رقیق Eosin میباشد برای مدت 24 ساعت قرارداده میشود. دراین حالت هرقدرخوشه وساقه رنگ کمتررا بخود بگیرد به همان اندازه نمایانگرآن است که تخم ها به مرحله پخته شدن نزدیک ترشده میروند. این هم قابل تذکراست خوشه بعدازقطع شدن بدون تلف شدن وقت به محلول فروبرده میشود این طریقه توسط Schicblich آلمانی درسال 1973 تجربه وآماده شده است. برای شناسایی وتعین مرحله های پختگی برای نباتات مختلف ستون های رنگی مخصوص برای هرنبات مشخص شده است.درآزمایشگاه جهت تطبیق ومقایسه مورد استفاده قرارمیگیرد.
5 ) تعین رطوبت دانه :
ازطریق تعین رطوبت دانه زمان برداشت ومرحله رسیدگی کامل را طوری مطمئن میتوان تعین کرد. رطوبت دانه بستگی کامل به مرحله پختگی دارد. نمونه های تحت آزمایش همیشه دربوتل های شیشه یی که هوا درآن داخل نشوند قرارمیدهند مقدارآن 4x10gr گرام دانه بوده تحت آزمایش قرارمیگیرد.
Dormancy یا Regulation germination
Dormancy : عبارت ازتنظیم جوانه زدن است. تخمها دربسیاری حالات وقتیکه ازنبات جدا میشوند یک حالت سکون وبی حرکت را به خود اختیار میکند. درحالت سکون تخم ها صرف به درجه حرارت محیط مواجه ند. یا به عباره دیگر تخمها بعدازاینکه ازنبات جداشوند یک حالت استراحت وبی حرکت ابتدایی را ازخود نشان میدهد. آنرا دوره استراحت ابتدایی یا Primary dormancy یاد میکند.
Primary dormancy:
عبارت ازحالت است که تخمها باوجود مساعد بودن شرایط مناسب محیطی ازقبیل مهیا بودن آب ، حرارت ، وکاربن دای اکساید جوانه نمی زنند. این حالت تنها ممانعت کننده فوری جوانه زدن نبوده بلکه تنظیم کننده وقت وشرایط جوانه زدن میباشد. درطبیعت انواع مختلف ( P . D ) برای ادامه دوران حیات با تیظیم وقت جوانه زدن خاصتآ برای دوران حیات فصلی یکساله به مشاهده میرسد.
Secondary Dormancy:
یکی ازمیکانیزم حیات رجعی است. دراثرشرایط نامناسب جوی تحمیل شده جوانه زدن رابه تاخیرمی اندازد. داشتن معلومات راجع به خصوصیات ایکولوژیکی وخواص طبیعی یک نوع Spp درتشخیص وتعین عوامل برای تشویق جوانه زدن کمک می رساند. درزراعت درنتیجه بومی شدن ویا محلی شدن تخم ها ی تکثیرشده کلتیور(Cultivar ) بسیاری ازنباتات ازقبیل غله جات وسبزیجات طورعمده غیرقابل تردید وطورمطمئن برای P D کامل جهت جلوگیری ازجوانه زدن فوری تخمهای خام وتازه برداشت شده اتخاب شدند. ولی برای تکثیرکدام پرابلم جدی تلقی نمیگردد. دوره استراحت تخم ها فعالت های ذخیره کردن انتقال وجمع آوری را اسانترسهل ترمیسازد. بعدازپخته شدن یا خشک کردن ، ذخیره کردن دیگرعملیات ضرریه طور نورمال وعادی در بسیاری ازتخمهای نباتات مزروعی ، سبزیجات وگلها تغیرات رونما میگردد. هروقتیکه تخم ها تابع شرایط مناسب جوانه زدن گردند جریان جوانه زدن تخم ها آغاز می یابد. وقتیکه آزمایش ها به بالای تخمها ی خام برداشته شده صورت گیرد امکان بروز مشکلات وجوددارد. بخاطریکه تخم بسیاری ازانواع نباتات را برای حرارت بلند وشرایط تنویر که به دوره استراحت تخم ها ارتباط میگیرد.بسیارحساس میباشد.بسیاری ازتخم گیاهای هرزه درخاک دیرپا بوده دراثریکی ازدوره های استراحت P D و S D درخاک Seed bank را تهیه میدارد.
درخاک بصورت بسیار وسیع تخم گیاهان هرزه ،جوانه زده ودرصورت چپه شدن زمین مشکلات عملی را درقوریه ها درتکثیر بسیاری ازدرختان وبته ها ذریعه تخم بارمی آورد. برای ازمیان برداشتن دوره استراحت وسائل بخصوص ضرورت است وآماده شدن همین ضروریات برای فراهم شدن جوانه زدن لازمی است.
انواع دوره استراحت تخم ها Kind of seed dormancy
تکثیرکنندگان نباتات مزروعی طوری وسیع موضوع عامل تآخیر جوانه زدن راتصدیق وشناسایی کرده اند. برای بکاربرد اصطلاحات درست به اقسام مختلف دوره استراحت تخم درجریان عملیات برداشت وقبل ازجوانه زدن آموخته اند. ودرنتائیج آزمایشات وقضاوت ها انواع مختلف آنرا کشف در زمینه ابرازنظرنموده اند. برای دریافت یک اصطلاح باواژه مناسب واحد ومشترک برای تعریف علمی به هریک ازدوره استراحت سعی زیاد به خرچ داده شده است. طورمثال سیستم های ابتدایی تعین D دارمنسی ذریعه Crocker درسال 1916 فورمول بندی شده . طوری اساسی هفت نوع عامل راکه دوره استراحت رامی شکناند تشریح نموده اند.
بعداًNikolaeva یک سیستم اساسی تعین دوره استراحت رابالای کنترول فیزولوژیکی دوره استراحت تشریح نموده است. Atwater نشان داده است خصوصیات مارفولوژیکی شامل فارفولوژی فامییل های تکسانومیکی نباتات ، مارفولوژی تخم ومارفولوژی ساختمانهایکه تخم را می پوشاند درمجموع خصوصیات کتگوری های دوره استراحت را تشکیل میدهد خصوصآ درآزمایش های حساس تخم ها این خواص ها برجسته ترمیگیردد. درین اواخرترمینالوژی عمومی برای دوره استراحت پیشنهاد شده عبارت اند از:
1- Ecodormancy 2- Para dormancy 3- Endo dormancy میباشد.
دوره استراحت که تابع شرایط محیطی یا جوی میباشد اصطلاح Ecodormancy ودوره استراحت که تابع شرایط فیزیکی ، علایم بیوفیزیکی که ازعوامل خارجی ناشی شده باشد ساختمان های تخم را متآثر ساخته باشد اصطلاح Para dormancy بکاربرده شده است.وهرگاه فکتورهای داخلی فیزیکی که ساختمان های داخل تخم را متآ ثرساخته اند اصطلاح Endo dormancy راقبول کرده اند.
برعلاوه آن قراربکاربرد سیستم های Crocker و Nicolaevaکتگوری های عمده دوره استراحت یا Dormancy عبارت انداز:
1.Exogenous dormancy
2.Endogenous dormancy
3.Double dormancy
که هرسه آن شامل Primary dormancy میباشد ودیگرآنSecondary dormancy است.
: Exogenous dormancy
فکتورهایکه قسمت بیرونی جنین رامتآ ثرمیسازد شامل انساج سخت تخم ومیوه ها بوده عبارت ازقسمت های Seed coat وPeri carp میباشد ویا قسمت های که مقاومت میخانیکی رابه Radical وEndosperm می بخشد.
: Endogenous dormancy
به دوره استراحت اطلاق میگردد که فکتورها درداخل خود جنین را متآ ثرمیسازد.
: Double dormancy
یک ترکیب ازهردونوع استراحت هم Exodormancy وهم Endodormancy میباشد. این عوامل دوره استراحت یکی پی دیگری تآ ثیرخودرا ازدست داده به تخم اجازه جوانه زدن را میدهد. فکتورهای این سه دوره استراحت درمجموع مثال خوب Primary dormancy است و Secondary dormancy درتخم های خاص رخ میدهد که شرایط جوی برای تخم اجازه جوانه زدن را نمیدهد که دوره استراحت رابه تخم تحمیل میکند که این تخم ها قبلآ درحال استراحت نبوده اند. Exodormancy اطراف جنین راانساج احاطه میکند که عمل جوانه زدن را به عوامل ذیل مواجه میسازد:
1.گرفتن آب را ممانعت میکند.
2.ممانعت های میخا نیکی رابرای جنین بارمی آورد درنتیجه ازنموووسعت ردیکل جلوگیری مینماید.
3.تبادله گازات را تغیرمیدهد.
4.قدرت دورکردن موانع را درجنین ازبین میبرد برعکس موانع جنین را روی جنین زیاد میسازد.
Physical Dormancy or Seed coat dormancy
دوره استراحت فیزیکی
عوامل این دوره استراحت با تغیرپوش محافظوی تخم ابتداغشای بیرونی Integument رامتآ ثرمیسازد که درهنگام پخته شدن وDehydration یاباختن رطوبت سخت ، رشته مانند ویا دارای ماده لزجی یا لعاب دارمیگردد.برعلاوه آن غشاهای میوه جات گوشتی بعدازخشک شدن جز پوش محافظوی تخم می گرددودربعضی ازمیوه جات drupe وگوشتی مانند زیتون وPrunus spp (انواع خسته باب که میزوکارپ بعضی آن خورده نمیشود مانند چارمغزوبادام ومیزوکارپ بعضی ازانها خورده میشودمانند شفتالو وزردآلو) دارای غشای سخت وسنگی میباشد مانند ایندوکارپ ودربعضی ازمیوه جات مانند دانه های غله جات ،گراس ها وAchene’s یا میوه جات خشک وساده یک تخم غیرمفتوح درین شامل است. وتخم صرف دریک نقطه به دیوارتخمدان چسپیده میباشد مانند لوبیاوفاصولیه شامل Achene’sمیباشد. غشای محافظوی بشکل رشته یا پیوسته با تخم درمی آید.
دربسیاری فامیل های ازنباتات مختلف مانند خاندان لیگیوم ها یا Leguminosae پوس محافظوی بیرنی تخم سخت وچوب شده وغیرقابل نفوذ به آب میباشد حجرات Integument بیرون تخم با ترتیب مجدد پیوسته شده یا تراکم ماده Suberin به پوش سخت خارجی Cutin انکشاف میابد.واین حجرات بنام Macroscleried cell یا حجرات زیاد باهم بافت شده یا حجرات نهایت سخت شده یادمیکند. فیزیکال دارمنسی ذریعه پوش محافظوی تخم ها بارآمده که برای آب غیرقابل نفوذ میباشد این نوع دوره استراحت تخم های خشک را برای چندین سال حتی درحرارت گرم ترزنده نگهداشته میتواند.دوره استراحت فیزیکی یک خاصیت ذاتی وجنیتیکی فامیل های مشخص نباتی مانند: Leguminosae یا Fabaceae و Graminaceae یا Poaceae ، Malvaceae وغیره .
دربین نباتات مزروعی لیگیوم های علوفه یی مانند رشقه وبشدرلیگیوم های خشبی یا چوبی مانند عکاسی دارای تخم سخت تراند سخت بودن تخم را شرایط محیطی مانند خشکی درهنگام پخته شدن وشرایط محیطی دراثنای ذخیره تخم باعث شده میتواند خشک کردن به درجه حرارت بلندتردرهنگام پخته شدن سختی تخم را بیشترمیسازد.برداشت تخم ها درچنین حالات اگرکمی خام ترصورت گیرد ازسختی بیشترازحد میکاهد.
دوره استراحت میخانیکی Mechanical dormancy
بعضی ساختمانهای محافظوی تخم ها مانند پوش چارمغز خسته میوه جات سنگی وخسته زیتون برای بیرون آمدن جنین درحال استراحت بسیارمانع قوی است آب را جذب می نماید. آب به ماده سختی نفوذ کرده طبقات بازشونده را یکجا نگهمیدارد مثال آن میتوان ازچارمغزنام برد. نرم شدن ابتدا ذریعه فعالیت های مایکروارگانیزم خاک صورت گرفته درحرارت گرم به پیش میرود.دربعضی ازانواع نطفه یا جنین ازپوش تخم کشیده میشودونطفه طورنورمال جوانه میزند دراین تخم پوش تخم یگانه مانع برای جوانه زدن میباشد قدرت فیزیکی Endosperm وپوش تخم که مانع جوانه زدن میشوند میتوان درنباتات علفی انند کاهو ومرچ مشاهده کرد دوره استراحت درین نوع تخم ها ذریعه ضعیف ساختن پوش تخم وتقویه نموی نطفه ها میتواند برطرف گردد. درین عملیه ذریعه تسریع فعالیت انزایم ها دردیوار حجروی وتکمیل انزایم ها درEndosperm عملی میگردد.
