د شينوارو قومي جوړښت او د استوګنو سيمې

شينواری پښتنو يوه مشهوره قبيله ده چې د سړبن په ټولنيز ګروپ پورې اړه لري او د سپين غره په شمالي لمنو او د ننګرهار په جنوب ختيځ کې مېشته دي. د دوی يوه برخه په لواړګی، څو کورنۍ يې دکوهاټ په ځنګلونو کې، د کونړ په سره کمر، د پروان ولايت په غوربند او کشمير کې هم استوګنه لري.

((پښتانه د تاريخ په رڼا کې)) د شينوارو په اړه ليکي دي:

د شينوارو شمال لوېديځ ته د خوګياڼيو قبيله، شمال ته يې د کابل سيند او د مومندو قبيله، ختيځ ته يې د ډيرونډ کرښه تر لواړګی پورې امتداد او د اپرېديو د قبيلې سره پوله لري او جنوب خواته يې سپين غر موقعيت لري. دوی د هسکې مېنې (ده بالا)، مومنددرې، نازيانو، اچين او دور بابا په ولسواليو او د چپرهار په علاقه دارۍ کې استوګنه لري.

دغه قبيله په لومړی سر کې په دوو پلارو وېشله کېږي چې يوه ته سه پای او بل ته عبدالرحيم خېل وايي. چې سه پای مشر ورور او عبدالرحيم خېل کشر ورور دی.

 مشر ورور په خپل منځ کې اووه تپی دي؛ حسن خېل، حمزه خېل، الياس خېل، رينداد خېل، حيدرخېل، بابرخېل، سليمانخېل

کشر ورور يې په درې تپو وېشل شوې دي او هغه له علي شېرخېل، عدل خېل او سنګوخېل څخه عبارت دی.
د دغو خېلونو د استوګنې ځايونه:
١. حسن خېل: حسن خېل د هسکې مېنې د ولسوالی په اوغز، ګورګوری، پايین، شيخ ميدان، ياغی بند، شپوله او ګيزاره کې پراته دي. يو شمېر حسن خېل په غوښت دره کې هم استوګنه لري. ويل کېږي چې د حسن خېلو شمېر به (١٦٠٠٠) تنه وي.
٢. حمزه خېل: دوی په خپل منځ کې دوه تپي دي چې يوه احمد خېل او بل يې مغدود خېل دي. احمد خېل اکثره په ده بالا او لږ شمېر يې په تنګی، شرمبنی او لرو احمدخېلو کې اوسېږي. مغدود خېل په ګاګره، ګجڼه، مريز، سنګوټا او راوګی کې استوګنه لري.
٣. الياس خېل: لياسخېل (الياس خېل) اکثره په هسکې مېنې، ګزاره، لږ شمېر يې د هسکې مېنې په تنګی او يو شمېر په نری اوبو کې اوسېږي او د جعفريانو په نامه څو کورنۍ يې بيا د کوچيانو په ډول ژوند کوي.
٤. رينداد خېل: د مامند په تنګی، باغ، اچين او ګردی کې پراته دي. دا ښاخ په څلورو څانګو وېشل شوی دی او د پاخېلو، اليکه خېلو، بام خېلو او خليفه خېلو څخه عبارت دي.
٥. حيدرخېل: دا تپه په خپل منځ کې دوه پلاره دي چې يوه ته ((نيمې در)) او بل ته ((ممه خېل)) وايي. ممه خېل په لنډی، مورګی چينه، د اوڼی، اسدخېلو، تريلی، ميدانک، سره کلا او هجوم کلی کې مېشته دي.
٦. سيلمان خېل: په توتګی، وچکتوټ او د کوشتل په کليو کې اوسېږي.
٧. بابر خېل: دا يوه کوچنی څانګه ده چې يو شمېر يې په صندق، بټن او چهل ګزي کې اوسېږي.
٨. علي شېرخېل: دا د عبدالرحيم خېلو يوه څانګه ده چې څه برخه يې په لواړګی او څه يې په افغانستان کې مېشته دي. دوی په اوو تپونو باندې وېشل شوې دي او هغه له عيسی خېلو، باخېلو، تړخېلو، پيروخېلو، اش خېلو، خوګاخېلو او شودن خېلو څخه عبارت دی.
٩. عدل خېل: دا هم عبدالرحيم خېلو يوه پښه ده. دا تپه په خپل منځ کې دوه پلاره دي يعنې عثمان خېل او کرګوخېل.
١٠. سنګوخېل: سنګوخېل په درېو پلرونو باندې وېشل شوې دي؛ ګدوخېل، څلورپلاری او غني خېل، سنګوخېل د مندئی څخه تر غني خېلو پورې د نازيانو په درو کې پراته دي.

له دې کبله چې د شينوارو يوه برخه د خيبر د تاريخي درې په شاوخوا کې استوګنه لري نو د خيبريانو په نامه سره هم يادېږي چې اورکزی او اپرېدي هم په همدې نومونو مشهور دي.

د تورخم او شمشاد سيمې هم د عليشېرخېلو شينوارو د استوګنې سيمي دي. د لواړګی شينواری په خپلو خېلونو کې وېش د حجرې له مخې ترسره کوي چې اوس د هر خېل حجري په لاندي ډول دي:

خوګاخېل (١٧٢) حجرې، شېخ مل خېل (٦٨) حجرې، اش خېل (٢٣) حجرې، مختارخېل (٢١) حجرې او غني خېل (٣٥) حجرې.

د لواړګی شينواری اکثره د سوداګری په چارو بوخت دی او هغه ترانسپورتي تجارتی لارې چې د کابل او پېښور تر منځ چلېږي د همدې خلکو په لاس کې دي. (اضالع،ايجنسي ها و قبايل ايالت پشتونستان، ٥٧ مخ)
د لواړګی شينواري د افغانستان د شينوارو سره ښې اړيکې لري. د لواړګی د شينوارو شمال خواته شلمان، ختيځ ته يې ملاګوری او جنوب ختيځ ته يې اپرېدي موقعيت لري. د لواړګی سيمه د تورخم نه د خيبر د اپرېدو تر پوله شپږ ميله اوږده او درې څلور ميله پلنه ده.

شينواری په مېلمنه پالنه کې مشهور دي. د دوی حجرې تل د مېلمنو او مساپرو پر مخ خلاصي وي. د حجرو تر څنګ يې جوماتونه هم شته، په دوی کې د جرګې سسټم ډېر قوي دي او اکثره خلک خپلې لانجې د قومي جرګو له لارې اواروي. د لواړګی شينواری اکثره خپلې جرګې په سپين جومات کې چې د لواړګی تر منځ د لويي هديرې سره موقعيت لري جوړوي.
په شينوارو کې د نورو پښتني قبيلو په څېر د ننواتی دود هم ډير قوي دي چې ارو مرو يې قبلوي او مني يي.
په دوی کې د سولې کولو دود هم د پخوا په شان په خپل حال پاتې دی چې (تيږه) يې بولي او اپرېدې ورته (کاڼی) وايي ( پښتانه، کابل ١٣٤٩ کال، ١٨٠-١٨٦ مخونه.)

همدا راز د باجوړو په الينګار، چمرکنډ، څاوګی، شېخ بابا او سره کمره