څېړنوال عبدالرحيم بختانى خدمتگار
چندرا گوپتا
زمانيکه اسکندر مقدونى بتاريخ ١٣ جون سال ٣٢٣ قبل از ميلاد در بابل به عمر ٣٢ سالگى در گذشت . امپراتورى وسيع او به شکست رفت . در قدم اول قوماندانان و صاحب منصبان او در مناطق ارغنداب ، مکران ، هلمند ، باختر و کابل حکومت هاى محلى ساختند (١).
بعد از کمى سيلو کوس يونانى شخصاً از راه ايران به افغانستان آمد و در سال ٣٠٥ قبل ميلاد از مناطق سند به جانب هند رفت . در اين وقت تحون سياسى بزرگى در هندوستان رخ داده بود ، دولت مقتدرى در هندوستان تحت رهبرى چندرا گوپتا موريايى تشکيل گرديد . او نخستين کسى است که بزرگترين سلطنت تاريخى هند را تشکيل نمود و متوجه ايالات شرقى افغانستان گرديد ( ٢ ) .
در سال ٣٠٥ قبل ميلاد بين چندرا گوپتا موسس خاندان موريايى وسلوکوس پادشاه يونان و باخترى جنگ در گرفت . در نتيجه اين جنگ سيلو کوس پادشاه يونان و باخترى شکست خورد و چندرا گوپتا تمام سرزمين هاى از کندهار تا اراکوزى ( از کابل تا کندهار ) را تصرف نمود ( ٣ ) .
در سال ٣٠٥ قبل ميلاد در مورد جنگ چندرا گوپتا و سيلوکوس و نتايج اين جنگ معلومات مختصر ارايه ميگردد.
چندرا گوپتا بعد از تصرف چند ولايت افغانستان سلطنت وسيعى را بين گنگا و سند بنيا نهاد ، که داراى تشکيلات منظم ادارى و مدنى بود و بنا بر اين اورا تنها يکنفر سپاهى فاتح نشمارند ، بلکه سياست مدار هوشيا و فکورى بود .
چندرا گوپتا حدود کشور خود را د ر غرب تا کنار هاى سندپهنائى داد ، يونانيان جانشين اسکند در نظر داشتند ، تا اراضى مفتوح اسکندر را بدست باز آرند ، سيلوکوس يونانى ملقب به نيکاتور در سال ٣١١ قبل ميلاد آريا و بکتر يا را فتح کرد و در سال ٣٠٥ قبل ميلاد از راه کابل به طرف شرق حرکت نمود و از درياى سند گذشت و در سواحل شرقى آن رود خانه با لکشريان چندراگوپتا مقابل شد چون حريف را در غايت قوت ديد با او صلح نمود ، و دختر خود را بزنى او داد ، و در سال ٥٠٠ قبل از ميلاد ولايات گندها را ، اراکوزيه ، گدروزيه و پارو پاميزاد را به چندرا گوپتا باز گذاشت و در باختر نيز ديودوتس را حکمران مقرر نمود .
بعد از صلح چندرا گوپتا و سيلوکوس روابط هند و باختر وسعت يافت و مال هاى تجارتى هند فراوانتر از راه کابل وبلخ به بندر هاى خزر نقل داده شد و سيلو کوس يکنفر جنرال خود را بحيث سفير به دربار چندرا گوپتا فرستاد ، او کتابى را در شرح احوال هند وسلطنت موريا نوشته بود ، که اکنون در دست نيست، ولى سترابو و ديگر مورخان يونان ، برخى از مطالب آنرا در کتب خود حفظ کرده اند ، و بقول اين سفير چندرا گوپتا شش صد هزار پياده وسى هزار سواره ونه هزار فيل قوه داشت ، و در کمپ شاهى او چهار صد هزار نفر بود ، و بدينصورت نيمه خاک آريانا تا دامنه هاى جنوبى هندوکش با و تعلق گرفت ، اين نخستين بار است که نفوذ فرهنگى و سياسى آريائيان هندى از شرق بخاک غربى اندوس تا کوه هندوکش رسيده است ( ٤ ) .
بعد از مرگ چندرا گوپتا در خاندان موريايى هند پادشاهان ديگرى نيز به قدرت رسيدند که در مورد هر يک به طور مختصر معلومات ارايه ميگردد :
بعد از چندرا گوپتا پسرش (( بندوسارا )) به سلطنت رسيده و طول دوره حکمفرمائى اورا ٢٥- ٢٨ و حتى يک نفر از مورخين تبت ٣٥ سال گفته . در زمان حکمفرمائى بندوسارا قسمت شرقي و جنوبي افغانستان کمافي سابق جزء امپراتورى موريا بود و آنچه که محتملاً تازه در قلمرو امپراتورى او افزوده شده اراضى قسمت جنوب شبه جزيره هند يعنى دکن ميباشد ، در زمان او مانند عصر پدرش روابط امپراتورى موريا با خاندان سيلوکوس و حتى مصر مستحکم و برقرار بود و مرادات تجارتى به پيمانه وسيع از راه گندهارا ، علاقه هاى جنوب ولايت پارو پا ميزادي و اراکوزى با قلمرو سلوسيد ها انسباط داشت . بعد از (( بندوسارا )) پسرش آشوکا پادشاه موريايى شده و مدت تقريباً ٤٠ سال سلطنت نموده . آشوکا بزرگترين شاه دودمان (( موريا )) و بلاشبهه يکى از بزرگترين فرمان روايان هند است که از بنگال تا حوزه ارغنداب سلطنت نموده و به طرف جنوب در دکن دامنه امپراتورى خود را تا (( ميسور )) انسباط داده است ( ٥ ) .
منابع او ماخذ
١- ارشاد ، اورنگ زيب ، افغانستان پيژندنه ، دانش خپرندويه ټولنه ، پيښور ، ١٣٨٤ هـ ل .
٢- غبار ، مير غلام محمد ، افغانستان در مسير تاريخ ، بنگاه انتشارات ميوند ، کابل ، ١٣٨٤ هـ ش .
٣- کهزاد ، استاد احمد على ، افغانستان د تاريخ په رڼا کې ، ژباړن : اورنگ زيب ارشاد ، دانش خپرندويه ټولنه ، پيښور ، ١٣٧٩ هـ ل .
٤- حبيبى ، پوهاند عبدالحى ، تاريخ مختصر افغانستان ، دانش کتابخانه ، پيښور ، ١٣٧٧ هـ ش .
٥- کهزاد ، على احمد ، تاريخ افغانستان ، جلد ٢،١ و ٣ بنگاه انتشارات ميوند ،کابل، ١٣٨٤ هـ ش.
