نړيوال ښکيلاک او د لرو بر افغان دازادۍ غورځنګ

خبره-د-هیواد-د-خرڅولو-د-معاملې-نه-وتلې-ده

pattang
28.11.2013

خبره-د-هیواد-د-خرڅولو-د-معاملې-نه-وتلې-ده-دلته-بل-لورې-ته-د-وړیا-سوغات-ورکول-مطرح-ده-دکتور-م-عثمان-ترکی

[img:748e68f67a]http://www.nunn.asia/images/leekwal/rustar_tarakay.jpg[/img:748e68f67a]

دوه ورځي وړاندي نن ټکی آسیا له محترم دکتور استاد محمد عثمان ترکي غوښتنه وکړه چي د نن ټکی آسیا سره له جرګې وروسته حالاتو په اړوند د نن ټکي اسیا له لارې افغانانو سره خپل نظر شریک کړي؛ ځکه چي نوموړی د افغانستان په سیاسي چارو کي پراخ او مستقل نظر لري، او د نوموړي نظر د افغانستان په چارو کي ځانګړی وزن هم لري،

نن ټکی آسیا وپتییله چي د محترم استاد سره مرکه وکړي، چي ده هم په ورین تندي ومنله، او د نن ټکی آسیا د مطبوعاتي هلو ځلو یی ستاینه وکړه، او دا پاڼه یې د افغانستان په سطحه د یو مسلکي ویب پاڼو نه وشمېرله، او په ډیري لیوالتیا سره یې هوکړه وکړه.

نوموړي څخه نن ټکی آسیا ډیره مننه کوي، او په میلمه کولو یې ویاړي.

مرکه کوونکی احمد جرس

نن ټکی آسیا (۱)- په لویه مشورتي جرګه کې د هيواد له هر ګوټ نه او د هرې ژبې خلکو ګډون وکړ او پريکړه يې دا وکړه چې باید له امریکا سره دغه امنيتي تړون لاسلیک شي. د جرګې ګډونوال او فیصله يې څنګه ارزوئ؟

ځواب :

مشورتي جرګې ته د لویې جرګې اصطلاح اطلاق سم نه بریښي. د تاریخ په شهادت لویه جرګه خپلواکه او واکمنه ( سوورن ) جرګه ده چې د « خپلواک » افغانستان تر بیرغ لاندې « پریګړه کوي » او حکم صادروي . مشوره نه ورکوي. د بلواکي په حال او احوال کې لویه جرګه د خپل حقوقي اتوریته او خپلواکي نه بې برخې کیږي . یعنې وړوکې مشورتي جرګګۍ کچې ته لویږي. ښاغلي کرزي غوښتل چې د مشورتي جرګې د کانال نه په ګته اخیستنې سره په یوه لویه معامله ، خپل مسئولیت له ولس سره شریک کړي .

مشورتي جرګه د افغانستان په نا امنه ، جګړه ایزه فضاء کې اټکل ۴۰ هیوادونو تر بیرغ لاندې په بیړني حالت کې دایره شول . بهرنیانو د مشورتي جرګې په جوړښت کې د دوو لارو څخه اعمال نفوذ وکړي : استخباراتی کړیو له یوې خوا، او ميډیا له بلې خوا ( هغه میډیا چې د باندې نه خپرونې لري، د جرګې د بحثونو د استقامت د ټاکلو په برخه کې مهم رول ولوباوه. د یادونې وړ ده چې د بي بي سي راډیو د هغه ګردي میز د خپریدو نه ډډه وکړه چې د دري برخه والو په ګدون چې زه هم پکې شامل وم د جرګې په درشل کی تنظیم شوې وو) .

خو سره له دې چې تحت الحمایه حکومت د جرګې په ترکیب کې برلاسي درلودله، د جرګې پریکړه د بهرنیانو د ګمارل شوېو کسانو په خوښه صادره شوه .

بناءً جرګې تمثیلي بڼه نه درلوده. د ولس د رایو اټکل په سلو کې اتیا سلنه منعکس نه شوه. که د سولې په استقامت هلې ځلې ونه شي ، وسله وال مخالفین د ناراضیانو له منځه د جلب او جذب پراخ امکانات ترلاسه کوي او جګړې ته تر نامعلومې مودې پورې ادامه ورکوي.

البته د جګړې دوام د امریکا په اجنډا کې ده . د امریکا د دریځ په پام کې نيولو سره ، جرګې ښې لاسته راوړنې درلودلې.

نن ټکی آسیا (۲)- په داسې حال کې چې ولسي جرګه او مشرانو جرګه د ولس ټاکل شوي وکیلان لري، نو کرزي لويه جرګه ولې راوغوښته؟

ځواب :

نړیوال نظامي ائتلاف په افغانستان کې د یرغل د پیل راهیسې پدی لټه کې وو چې د دوو، سوله ایزې او جګړه ایزې لارې ، افغانستان د قدرت د وېش په نوې نظام کې چې د سړې جګړې په پای کې رامنځته شوی وو ، راګد کړي. د ټول نظام په ترکیب باندې لاسوهنه او د هغه نه جګړه ایزه دفاع په دغه مقصد تنظیم شوې وه، چې افغانستان د امریکا په سروالي د ناټو په نړیوال امنیتي جوړښت کې ور داخل شي .

پارلمان د نظام یوه برخه او د بهرنیانو د لاسوهنې محصول دي ( د غزني ټاکنو ته په اشارې سره ). ښاغلی کرزی غواړي چې د ولسمشري د مودې په پاې کې د مشورتي جرګې د لارې د بهرنیانو سره د معاملې ( افغانستان سره ستراتزیک او امنیتې تړون ) په اړوند په خپله خوښه د یو بل الترنتیف نه ګته پورته کړي . یعنې د یو خپلواک ( ! ) شخصیت رول ولوبوي.

د لویې جرګې ترکیب د اساسی قانون په د ننه کې ځاي په ځاي کول د ډیموکراسي د لسیزې راهیسې د یوه حقوقي او سیاسي « غلطۍ » په توګه مطرح ده . موضوع اوږد بحث ته اړتیا لري . خو په اوسنیو شرایطو کې په نسبي توګه د جرګې استازیتوب کچه د پارلمان د ممثلیت په پرتله زیات دي .

نن ټکی آسیا (۳)- ولې امریکا نه غواړي چې د جګړې جغرافیائی ساحه د کابل د حکومت په وینا د تروریزم اصلي مرکزونو یعنې د ډیورند کرښې هغې خوا ته وغزوي ؟

ځواب :

امریکا ډیورند کرښه په رسمیت پیژني . خو کله چ د بې پيلوټه الوتکو بې له توپیر نه لر او بر دواړه ولسونه تر بمباریو لاندې نیسې ، داسې یې تعبیرولی شو چې جګړه « عملآ » د افغانستان په جغرافیا کې جریان لري او امریکا د ډیورند د کرښې د دواړو خواوو قبایلي سیمه د افغانستان د دولت د ساحوي حدودو او د جګړې د میدان په حیث پیژني.

امریکا د افغانستان سره ( په دقیقه توګه د د طالبانو د اسلامي امارت سره ) جګړه اعلان کړي، نه د پاکستان سره .

په عمومي ډول امریکا د ګڼ شمیر هیوادونو سره امنیتي تړون لري . افغانستان د تروریزم په جګړه کې د امریکا سره متحد دي. خو امریکا د خپلو متحدینو په ګته په سیمه ایزو منازعاتو کي جانب دارانه دریز نه نیسي .

امریکا د پاکستان په مرسته غواړي چې د جګړې اور یوازې د افغانستان په حدودو کې بل وساتې . له همدې کبله د امنیتي موافقتنامې د لاسلیک نه مخکې ، د مخالفینو سره خبرې اترې وځنډول شوي.

امریکا غواړي د افغانستان سره د امنیتي موافقتنامې نه د جګړې د دوام د یو حقوقي لاسوند په توګه ګټه پورته کړي. له همدې کبله په جګړه کې د لوي لاس د درلودلو په مقصد ، په موافقتنامه کې تعدیل نه مني .

د اوسنۍ استخباراتي جګړې د څرنګوالې د پیژندنې په خاطر باید دولس کاله مخکې پیښو ته پام واړوو :

د طالبانو د امارت د ړنګیدو په درشل کې پاکستان د تروریزم سره د مقابلې په جګړه کې د امریکا د پرله پسې فشارونو سره مخ وو : پاکستان دې ته اړ شو چې په بلوچستان کې د « شمسي » اډې امتیاز او د کراچي نه افغانستان خواته د تدارکاتي لارې استفاده امریکا او متحدینو ته يي وسپاري. خو امریکا د پاکستان نه په ټینګار غوښتل چې د پښتونخواه په قبایلي سیمو کې په نظامي عملیاتو لاس پورې کړي. پاکستان چې زیاتره خپل پوځ يې د هند سره په پولو کې متمرکز کړی وو، نه يې غوښتل چې پښتونخواه سیمې ته د پوځ د یوې برخې د انتقال په نتیجه کې د هند په وړاندې خپل جنګي پوتانسیل کمزورې کړي. له بلې خوا يې ویره لرله چې د توطئې د تیوري په بنسټ جګړه پېل او پاکستان د هند او افغانستان ( ناټو ) تر منځ ساندوچ شي. بناً په قبایلي سیمو کې د ناټو او پاکستان تر منځ ، د واحدي جنګي جبهې د جوړیدو طرح ناکامه او پاکستان په پښتونخواه کې د ناټو د یو اړخیزو جنګي عملیاتو د ګواښ سره مخ شو . پاکستان د ګواښ په ځواب کې د ناټو نه غوښتنه وکړه چې تاسې تروریستانو ( ؟ ! ) پسې پاکستان خاورې ته د داخلیدو تکلیف مه کاږئ . پاکستان چمتو دی چې تروریستان ( ! ؟ ) ستاسو حضور ، افغانستان ته درولیږي.

د افغانستان د اشغال په درشل کې ، د « سي، آي، اې » ( د بوش د حکومت په وخت ) او « آي، اس، آي » ( د پرویز مشرف د حکومت په موده کې ) ترمنځ یوه استخباراتي موافقتنامه لاسلیک شوه. د موافقتنامې له مخې پاکستان ژمنه وکړه چې وسله وال مقاومت د تروریستانو ( ! ) تر نامه لاندې پدې شرط افغانستان ته ورولیږي چې ناټو د ډیورنډ د کرښي نه د باندې د تیري نه ډډه وکړي او د تروریزم د جګړې تر نامه ، د افغانستان خوا ته ( کنړ ) د پاکستان د نظامي عملیاتو ( د مثال په توګه د توغندیو د ډزو ) په وړاندې غبرګون نه ښئي .

د پټ استخباراتي تړون له مخې پاکستان د غیر افغاني وسله والو مخالفینو هغه کسان چې د امریکا په تور لیست کې شامل وو توقیف او امریکائي مقاماتو ته وسپارل ( ابوزبیده، رمزي بن الشیب، خالد شیخ محمد، نعیم نور محمد، احمد گیلانی او نور د هغې جملې څخه دي ) . د افغاني وسله وال مقاومت تکړه جنګیاليو سلګونو تنه په زندانونو کې واچول او ځینو یی مړه یا امریکا ته وسپارل. د ناټو د استخباراتو په اشاره د دوي د جنګي عملیاتو ساحه او نښې نښانې يې د ناټو قوماندانانو ته مخابره کړل . دوه مخیزه سیاست چې په ترڅ کې ېې د مقاومت لیکو ته بې شمیره ځاني تاوانونه ورسیدل . پاکستان امریکا ته د خدمت په پاداش کې په ملیاردونو ډالره مرستې تر لاسه کړي.

په وروستیو وختو کې واشنګټن پوسټ د هغې پټې معاملې پرده پورته کړه چې د « سي، آي، يي » او « آي، اس، آي » تر منځ د بې پيلوټه الوتکو د بریدونو په اړوند پاکستان ، امریکا سره تړي .

په لنډ ډول ! د امریکا او افغانستان تر منځ امنیتي موافقتنامه د پاکستان په ملاتړ رواني استخباراتي جګړې ته حقوقي پوښښ ورپه برخه کوي او د روان ژنوسایډ او جنګي جنایتونو مرتکبینو ته مصئونیت وربښي.

نن ټکی آسیا (۴)- ستاسې په آند په دغه تړون کې د دواړو هيوادو انډول څومره برابر دی. یعنې که امریکا د افغانستان په اړه په تړون کې له معاهدې سرغړونه وکړي نو افغانستان به وکولای شي چې خپل حق خوندي کړي؟

ځواب :

د نړیوالو قوانینو له مخې یو تړون هغه وخت حقوقي اغیزمنتوب درلودلي شي چې د اړخونو تر منځ د واکمنې ( سوورنته ) په بنسټ باندې انډول موجود وي.

د افغانستان او امریکا تر منځ موافقتنامه په واقعیت کې د حاکم او محکوم او غالب او مغلوب تر منځ یوه معامله ده ، چې په کې حاکم او غالب خپل شرطونه په محکوم او مغلوب باندې تپي او د تړون د احکامو د مراعاتولو هیڅ الزام نشي منلی. امریکا راتلونکی حکومت کمزوری ساتي تر څو چې د امریکا د عسکرو د خپلسریو د مخنیوي د وړتیا خاوند نشي.

قرغزستان د « ماناس » د یوې پایګاه په بدل کې د امریکا نه په لس کال کې ، ۱ ملیارد او ۴۰۰ ملیون ډالره حق الاجاره تر لاسه کړه، او په کال کې يې ۱۵۰ ملیون ډالره غوښتې دي . خو په موافقتنامه کې امریکا افغاني لورې ته د ۹ اډو د امتیاز په بدل کې د یوې پیسې ژمنه هم نده کړي. خبره د هیواد د خرڅولو د معاملې نه وتلې ده. دلته بل لورې ته د وړیا سوغات ورکول مطرح ده.

افغانستان د یو زبر ځواک په وړاندې چې ناروا جګړه یې ورباندې تپلې ، د خپل حق د ترلاسه کولو په مقصد یوازې وسله وال مقاومت ته ( چې امریکا ورسره خبرې بندې کړې ) سترګې په لار پاته کیداي شي.

نن ټکی آسیا (۵)- د ولسمشر کرزي د هغو خبرو په اړه څه نظر لرئ چې د جرګې په اخره ورځ يې ويل چې نور امریکایان زموږ د خلکو کورو ته نشي تلای او نه څوک وژلی شي؟

ځواب :

د نظامي اډو د امتیاز غوښتنه د راتلونکو ټاکنو سره نیغه اړیکې لري : که موافقتنامه لاسلیک شوه په انتخاباتو کی د امریکا د پراخه لاسوهنې احتمال شته تر څو چې د یو بل ګوداګي حکومت په جوړیدو کې له یوې خوا اډې د مخالفینو د بریدونو نه خوندي پاتې شي او له بلې خوا د افغاني امنیتي اورګانونو ( چې د امریکا نه معاش تر لاسه کوي ) په مرسته د کورونو تلاشي او چاپې دوام ومومي.

که د مقاومت سره سوله ونشي او امریکا د اډو امتیاز تر لاسه کړي د اډو د لارې د حکومت د جوړولو پروسه په متداومه توګه د امریکا لاس ته لویږي . افغانستان د ملي واکمني د حق نه بې برخې پاتې کیږي.

د جګړې او سولې تر منځ یو ملي لنډ مهالې انتقالي حکومت په جوړیدو سره افغانستان د خپلو ګتو نه د دفاع او د بهرنیانو سره د سترو معاملاتو وړتیا موندلي شي .

نن ټکی آسیا (۶)- د افغانستان لپاره مهمه ستونزه د ګاونډيو مداخلې دي آیا د دغه تړون په پایله کې به د ګاونډيانو د مداخلې مخه ونیسي؟

ځواب :

تر اوسه پورې د ناټو جنګي تکتیک د « تر څارنې لاندې متداومه جګړه » په بنیاد باندې ولاړ وو . که امریکا د ۲۰۱۴ کال نه وروسته د خپلو ملګرو سره پاتې شي ، احتمال لري چې د « کړکیچ ستراتژی » په یو ډول نه بل ډول دوام ومومي. پدغه مقصد د پخوا په شان د ګاونډیانو د لاسوهنې د دوام په موخه لمسونکي اقدامات تر لاس لاندې نیول کیږي.

که د امریکا عسکر یوازې پاتې شي د بهرنيو عسکرو په کمیدو سره د ګاونډیانو مداخله کمیږي. خو قطع کیږي نه.

نن ټکی آسیا (۷)- په داسې حال کې چې مشورتي جرګې دغه تړون تصویب کړ نو ولسمشر يې ولې ځنډوي تر څو يې راتلونکی حکومت امضاء کړي. ستاسې پر آند د کرزي راز پکې څه دی؟

ځواب :

امریکا د افغانستان په اړه د دولس کلن عادت له مخې د « دیکتاد » سیاست چلوي او د موافقتنامې په اړه هغه تعدیلات نه مني چې د جرګې له خوا ورته وړاندېز شوې دي .

دا چې کرزی د موافقتنامې لاسلیک د سولې او د ټاکنو له څرنګوالې سره تړي ، بیخي منطقي او اصولي ښکاري . خو دی د امریکا نه دوه نا مواجه غوښتنې لري چې د هغو په منلو سره احتمالا د موافقتنامې په اړوند پخپل دریځ کې بدلون راوړي :

ــ په ټاکنو کې د ښاغلي قیوم کرزي نه ملاتړ.

ــ په وسله وال مقاومت باندې فشار تر څو چې حکومت سره خبرواترو ته حاضر شي.

مقاومت په ستوزمن دریځ کې قرار لري : کرزی د موافقتنامې لاسلیک په ځنډولو کې پاکستان ته سیګنال ورلیږي چې په طالبانو باندې ( چې د موافقتنامې سره مخالف دي خو په نورو مواردو کې د حکومت سره اختلاف لري ) فشار راوړي چې د حکومت سره خبرو اترو ته حاضر شي ، که نه موافقتنامه لاسلیک کیږي. دا احتمال شته چې د کابل له خوا د موافقتنامې د رد په بدل کې، پاکستان په وروستي شیبه ، وسله وال مقاومت په افغان حکومت باندې خرڅ کړي.

امریکا په ویره کې ده چې د افغانستان او پاکستان تر منځ د سولې معامله د امریکا کلیدي رول تر سوال لاندې راولي.

وسله وال مخالفین باید لمړی د امریکا په وړاندې د سولې د یو اړخ په توګه خپل دریځ ټینګ کړي . د اشغال د پاي په مقصد د امریکا سره د مستقیمو خبرو په موضوع باندې ټینګار وکړي . د اډو د امتیاز د معضلې حل یو موقتي حکومت ته چې د اړخونو په توافق جوړیږي ، محول کړي .

کرزی غواړي چې د خپلې واکمنۍ په وروستيو میاشتو کې د یو ملي شخصیت ( ! ) په توګه ځان وسله والو مخالفینو ته تر هغه کچې رانږدې کړي چې دوي د « تیر په هیر » د فورمول له مخې ، حکومت سره خبرو اترو ته چمتو شي . په ماضي پرده واچوي او حال ته پام راواړوي.

سوله د افغانانو حق دي . امریکا مخکې له دینه چې د افغانانو سره د کوم امنیتي تړون په اړه د وړاندیز جرئت وکړي ، باید :

ــ په ټولو جبهاتو کې یو اړخیز اوربند اعلام کړي.

ــ په بیړه د وسله والو مخالفینو سره سبوتاژ(دريدلو) شوو خبرو اترو ته تحرک ورکړي.

ــ افغاني سیاسي زندانیان ( د ګوانتانامو په شمول ) خوشې کړي.

ــ د افغان جنګي جنایت کارانو او ملي خاینینو سره د سیاسي ائتلاف نه لاس په سر شي.

ــ د دشت لیلي د ۴۰۰۰ جنګي اسیرانو د وږنې نه د کورنیو او بهرنیو مسئولینو د تحقیق او محاکمې زمینه برابره کړي.

ــ د جنایت کارو بانډونو د ملاتړ نه لاس واخلي او د دوي د محاکمې په مقصد لارې چارې ولټوي.

ــ د دولس کلنې جګړې ملکي قربانیانو ته تاوان ورګړي.

ــ د افغانستان په غیر عادي حالت کې په ټاکنو باندې ټینګار ونکړي.

ــ د سولې او سیاسي ثبات په راوستلو کې د یو لنډ‌ مهاله حکومت ( د وسله والو مخالفینو په توافق ) د جوړیدو په مقصد د افغانانو سره مرسته وکړي.

یوازې یو ملي حکومت چې د خلکو ازاده اراده تمثیلوي د نورو هیوادونو سره د باوري تړون د انعقاد جوګه کیداي شي .

« پاي »

فرانسه ـ ۲۷ ‌ډسامبر ۲۰۱۳

دوکتور م ، عثمان تره کي