پښتو افسانې لا دَ ديوانو له منګولو ، دَ كوه قاف له تيارو نه راوتلي نه وې چي په بلي لومي كې وَنښتې په لره پښتونخوا كې دَ پنجابيانو او دَ هغو دَ هندي سنياسيانو ډايجسټونو او فلمونو دَ اثر لاندي دَ ژوندۍ پښتني معاشرې نه بيرته دَ اسرارو او جادو په سمڅو كي لا دركه شوې په بره پښتونخوا كي په اول سر كي دَ پښتونستان ، بيا دَ تش په نامه مجاهدو تنطيمونو په بوخته كي ګير شوې دَ پښتونستان ارمان خو دَ لرې او برې پښتونخوا دَ مشرانو له شامته ، لكه دَ شنډه تُوت ونه تر اوسه بېثمره پاتې ده او جهاد دَ فلسطين اسامه ګانو او اّى اېس اّى دَ ګټو ډالۍ شو په پښتو ادبياتو باندي دَ لر او بر دَ همدغو څلورو اّفتونو (هندي ذهنيت ، هندي فلمونو ، دَ پښتونستان غوښتنې پلمو او جهادي غرضونو ) اثر دا پرېووت چي له پښتني چاپېريال نه يې پرې كړل دَ ليكوال او شاعر مخ يې بل پلو ، داسي لوري ته واړاوه چي دَ ټولنې دَ معاشرې او ارزښتونو سره تړاو نه لري زاړه ، سولېدلي او بې خونده تصورونه ، انځورونه ، تاريخ شرمولي ، زمان زموللي بابولالې دَ جمالګوټې دَ جولاب په څير دَ ادبياتو په نامه په پښتنو باندي وخوړلى شول .
دَ دې ردعمل څه وْ ؟ ځينو ليكوالو بيرته باباګانو ته مخه كړه شړۍ يې دَ ځانه چاپېره ، شمله داره پګړۍ يې په سر كړه ، په نوره نړۍ يې دَ سامراج او امپريالست ټاپې ولګولې او دَ ځانه يې بل ، دا ځلې پښتون سنياسي ساز كړ او په دې ترانې بسيا شول چي ، اور د واشنګټن او كرملين په ماڼۍ پوري شه !.. دا دَ صوفيانو عارفانه ګوښه ګيري ، به ښه واى ، خو كه دنيا دَ دوى نه لاس اخيستى واى دښمنانو شندې پرې وكړې او بيا يې پرېښودل چي دَ خپلي ناپوهۍ په كړايي كي وريته يا دَ ډايناسارانو په شان ورك شي .
خو دَ پښتنو به پيران زوره ور و يا به دَ الله تعالى پېرزوينه ( چي تل يې په خپلو صادقو بندګانو باندي لوروي ) وه چي په دوى كي داسې نوى كول راپيدا شو چي نه يوازي به دَ باباګانو دَ وياړلي تاريخ دَ خوندي ساتلو ذمه وهي بلكه دَ نورې نړۍ سره به يې ګام په ګام پرمخ بيايي دَ دې كول او نسل استازي په لره او بره پښتونخوا كي په تادۍ سره لګيا دي ، خپلي تقدير ورسپارلې ذمه وارۍ پوره كوي تادي په دې چي نړۍ انتظار نشي كولى چي يره يو ځلي پښتون را ورسېږي بيا به پر مخ ځو .
افضل شوق دَ همدغو استازو په صف كي ولاړ ليكوال دى ده ښاغلي ، دَ ادبياتو په ډولا ډول نوعو كي په برياليتوب قلم چلولى دى سفرنامې يې په پښتو كي نامي دي چي ان زما په شان سخت دريځي لوستونكي هم خوند پر اخيستى دى تصويرونه يې صفا ، راڼه او پر واقعيت ولاړ دي ياد مي شي چي دَ پېښور په يوه عالمي كنفرانس كې ، چا منكر په ( اووه ګامه مزل ) نيوه كه كوله چي دَ بنكاك حالات يې چي بيان كړي ، هغه دَ پښتني معاشرې خلاف دي ما ورته وويل چي شوق خو څه دَ پښين يا لورالايى منظركشي نه ده كړي ، بنكاك همدا شان دى چي ده ستايلى سړى استوئ بنكاك ته ، تمه ورنه دَ لورالايى كوئ په دوو نورو سفرنامو كي هم همداسي ، واقعيت ته وفادار چلېدلى دى .
تېره هفته دَ شوق دَ يوه ناول " پروني مخونه " زېرۍ راباندي وشو پرون مي شروع او نن مي ختم كړ اوس په خوشالۍ سره كمپيوټر ته ناست يم ، خپل تاثرات ليكم .
په دې ناول باندي له ورايه دَ شوق ځانګړې ټاپه ده چي دى له نورو همزولو ليكوالانو بېلوي دا دَ ابن بطوطه ټاپه ده شوق بلا ملكونه ليدلي او هلته يې بلا زيات خلكو سره شيروار ګډ كړى دى خو دَ ابن بطوطه خلاف ، دَ شوق په رشته دارانو كي ، نېخه ولي ، تر نيمى زيات زنانه دي دَ ښايستوكو په دې رنګين انګړ كې شوق خپل دين او پښتو هم ساتي چي هغوى شراب څيښي ، شوق دَ كپه چينو كافي پياله ورسره جنګوي ، چي هغوى ورسره مينه كوي شوق ورسره سپينه كوي ، چي هغوى يې شيطان ته پوري وهي ، پښتني جذبه يې بيرته رحمان ته ورسيخوي -
زما پورتنۍ خبري دَ دې مانا نه لري چي ګني شوق هسې گگبې زړي كډو دى هسي خو په زړه كي ګوړې ماتوي ، خو دَ حمزه باباخبره :
ما كوز ورته لېمه كړه زما سر نه ټيټېده
شاهدچي په الفت کي هم افغان پاتېكېدم
پروني مخونه " دَ مصر او ځينو نورو ځايونو په زړه پورې انځوركښي هم ده ښكاري دا چي دَ شوق سترګې برسېره پر انساني ښكلا دَ نړۍ په ښكلا هم نه مړېږي دَ مصر دَ اهرامونو نه نيولې دَ اّلپ تر واورينو څُوكو يو هم دَ ده له قلم نه نه دي پاتې زه دَ شوق داسي راتلونكو ناولونو ته سترګي په لار يم چي پام يې په ښو شي ، دَ خپلې پښتونخوا انځوركښي هم په همدې تفصيل او مهارت وكړي ، چي چا يې لا له جماله پلو نه دى لري كړى .
په " پروني مخونه " كې دَ سېلاني مينه يو ستوې او يو پوړيزه نه ده ، بلكه لكه پراټه پټ په پټ او لكه دَ پښتنو ناوې ، په اوو شالونو كې پټه ده خوند هم داسې مينه كوي ، نه دَ ډېران ښكار ، دَ لوېديځ والو مينه چي لنډه په لنډو بستر ته ورسېږي زما يوه ملګري به ويل چي په چرګ كې مې سينه ، لكه لمى او ورنونه نه خوښېږي ، بلكه وزر ، چجوكۍ او ډونګه مي خوښه ده چي سړى په شواخون ترې كوم خڅوزې غوښه بود كړي .
، ما په خپل " دَ سمڅې ياران " نومي ناول كي يو ساده (جټ) پښتون زلمى ، چي نوم يې هم نه نجيب نه مشاهد ، نه زلمى يا زمرى ، نه ايمل بلكه سم صفا كليوال ، كمال خان ، دى امريكه ته راوست دلته مې دَ امريكا دَ بې پروا چټو پېغلو سره په يوه پوهنتون كې واچاوه ان چې ښائسته شين سترګې مي ورسره په يوه بستر كې څملولې ، خو ده ظالم خور ورته وويل او لاس قدرې يې ور نه ووړ همدا كمال خان بيا وطن ته په ستنېدو مين كېږي چي هغه بله كيسه ده دَ " پروني مخونه " دَ سېلاني مينتوب هم خونده ورې لوړې ژورې او دَ پراټې پټونه لري او دَ يوه قوي ناول لېوالتيا (سسپنس ) يې په ښكلې طريقه پاللى دى .
ناول برسېره په نورو ښېګڼو دَ ځينو ملكونو دَ تاريخ او جغرافيه په باب ګټور معلومات هم لري يوه مشوره چي زه يې شوق صيب ، بلكه ټولو لر او بر پښتنو ليكوالو ته وركوم دَ ژبي او تورو كارولو په هكله دى، هغه دا چي اصلي پښتو، دَ ولس ژوندۍ ژبه بره دَ فارسۍ او كوزه دَ اُردو او انګرېزۍ دَ يرغل په دوړو كې وركه نه شي زه دَ مجاور احمد زيار طريقه هم ردوم چي هر شي ته نوي پښتو توري له ګېډي راباسي ، خو چي ساده ، روانه ، هم فهمه پښتو توري وي ، په نورو ژبو خاوري اړوم بله مشوره مي دَ املا په هكله ده پښتو ليك دود بايد لر او بر يو شان او معياري وي دَ لر او بر پښتنو نيم درځن ځلي په ګډو غونډو كي په څ ، ږ ، ړ ، ټ ، ى ، ي ، ې ، ئ ، ۍ او نورو تورو باندي په اتفاق سره پرېكړې كړي چي دَ هغې خيال ساتل ضروري خبره ده متل دى چي دوه پكه ، هغه هم سره وركه هسې هم زموږ ژبه په نړيواله كچه په سيالانو كي شمار نه ده ، ان چي په كمپيوټر كي يو منل شوى پروګرام او كيبورډ لا نه لري نو كه موږ يې لږ تر لږه په پښتونخوا كې له ګډوۍ و نه ژغورو ، نو دَ ډايناسارانو په شان به يې ځاى خامخا دَ تباهۍ كنده وي مشرانو او باباګانو خو پښتو ليكنه ، كه ماته ده كه ګوډه ، تر موږ راورسوله ، نو دا به دَ پښتون ولس سره جفا وي چي موږ يې دَ خپل زمان او عصر سياله نه كړو .
دَ افضل شوق په قلم دي بركت شي چي داسي ملغلرې په خپل قام لوروي .
