پوهنیار سخیداد سلیم
دیپارتمنت حفاظه نباتات
)،آفت مدهش درختان San Jose Scale( شپشک سنهوزی
مقدمه:
حشرات با وجودیکه بیشترین فیصدی را در کل جمعیت حیوانات تشکیل میدهند ، از جمله رقیبان سر سخت انسان بشمار میروند که در تهیه مواد غذایی رقابت دارند و میخواهندتفوق بر انسان را ها بدست بیاورند .
انسانها نیز با تمام تلاش، سعی می ورزند که با استفاده از دانش و امکانات دست داشته شان حاصل بهتر ، خوبتر و بالاخره معیشت و زندگی بهتررا داشته باشند . با ان هم اکثراوقات محصولات زراعتی، میوه جات و باغها مورد حملات وسیع از جمعیت حشرات واقع میگردد . که نباتات و باغها راکاملآ خساره مند میسازند. از جمله این حشرات مضره، یکی هم شپشک سنهوزی است که از جمله خطرناک ترین افات درختان میوه محسوب و خساره اش بروی درختان سیب ،شفتالو ،ناک نسبت به الوبالو گیلاس بسیار شدید است. برعلاوه درختان مثمردرختان جنگلی و زینتی نیز از شر این آفت مصوون نمانده و خسارات را متحمل میگردند.
شپشک سنهوزی باتراکم جمعیت بیشتر باعث مرگ درختان گردیده ولی تجمع کمتر میتواند خسارات را بالای میوه وارد نموده ، سبب ضعیف شدن درخت در تولید میوه و کاهش ارزش میوه در مارکیت گردد. بهر صورت برای بدست آوردن میوه خوب و حاصل بهتر مبارزه و کنترول آفت مذکور ضروری پنداشته می شود.
مناطق انتشار و نباتات میزبان:
این آفت در تمام نقاط گرم جهان انتشار دارد آفت مذکوردر اروپای جنوبی، افریقای جنوبی، رودیشیا، کانگو، عراق، ترکیه، هند، امریکا و مکسیکو ثبت و راجستر شده است. (4)
آفت متذکره در سرتاسرکشورما شیوع دارد، اشجارمثمرو یکعده درختان زینتی و پهن برگ غیرمثمررا مورد حمله قرار میدهد.(2)
در ابتدا فکرمیشد که آفت مذکور تنها آفت درختان میوه دار مانند سیب، شفتآلو، آلوو ناک می باشد(شکل1) ولی بعدآ بالای تعداد کثیری درختان و بته ها نیز راپور داده شده است.(4)
شپشک مذکور همه چیزخوار (Polyphgous)بوده و قادر است بر روی بیش از 200 نوع درخت و درختچه که به فامیل های مختلفی تعلق دارند، خساره وارد کنند.(3)
مشخصات:
نام علمی حشره سنهوزی(Comst.) Quadrospidiotus perniciosus بوده که به ردیف Hemipteraتعلق دارد. نوزاد کوچک بوده، دارای رنگ زرد همراه با یکجوره شاخک و سه جوره پا ها و خرطوم Probosis) )طویل میباشد، سپرجنس مونث، پهن،تقریبآ دایروی، همراه با یک برآمده گی چوشک مانند در مرکز،با رنگ خاکستری به قطر 1-2 ملی متر میباشد. (4)
سپر افراد درحال زمستان گذرانی و حالت Diapose) (که بصورت نوزاد های سن اول هستند معمولآ سیاه رنگ،لیکن سپر نوزاد ها در هنگام بهارو فصل نمو خاکستری رنگ است.
( 3)
افراد نر، کوچک، دارای شاخکهای طویل، چشمان مرکب خوب انکشاف کرده، دارای یکجوره بال، بالهای متحوله (Halters) و آله تذکیرکه از کایتین ساخته شده است، میباشد. افراد ماده، غیر فعال، بدون بال و درزیر سپرهای که به اندازه سرسنجاق است، خوابیده میباشد. پا ها، شاخکها تضعیف شده و دارای ساختمان دهن نوع مکنده و چوشنده میباشند.(4)
طرز خساره:
این شپشک ها یکی از خطرناکترین آفات درختان میوه محسوب می شوند.خساره آنها برروی سیب، هم چنین بر روی شفتآلو، آلوو ناک(شکل3) بسیار شدید است، لیکن مقدار خساره اش بالای آلوبالو، گیلاس تا حدودی کمتر است. این شپشک ها را با تجمعات کمتری برروی انجیر، بادام، پسته، لیمو، بید و بسیاری از گیاهان زینتی و جنگلی می توان مشاهده نمود. (3)
شپشک های سپردارسنهوزی همزمان با مکیدن شیره درخت در هنگام تغذیه، مواد زهری را نیز ترشح می کند(شکل2). همچنان تراکم زیاد جمعیت شپشک های مذکور باعث مرگ درخت شده، در حالیکه تراکم کم جمعیت حشره فوق، تنها تخریب میوه و کاهش قدرت عمومی تولیدی در میوه درخت سیب را باعث میگردد.(5)
میوه های آن قابل پذیرش در مارکیت نمی باشد. اگر درختان شدیدآ مصاب گردیده باشند پوست آنها با شپشک ها پوشیده ، می باشد. پوست درختان اکثرآ شکاف و شاخه های کوچک آن از بین میرود. صدمه معمولآ از اثر ضایعات شیره حجره بمیان می آید. (1)
نبات قوریه و نهالی های تازه غرس شده نسبت به درختان مسن، بیشتر مورد حمله واقع شده که در نتیجه باعث مرگ شان نیز می گردد. (4)
نهال ها و درختان جوان، دو سه سال بعد از شروع حمله آفت از بین میروند. بر روی میوه های آلوده به این شپشک معمولآ لکه های سرخ مشاهده می گردد که اغلبآ باعث کم شدن کیفیت میوه میگردد. (3)
دوران حیات:
شپشک سپردار سنهوزی ازسپر جنس مونث به شکل نوزاد ظهور مینماید زیرا، کدام مرحله (5تخم در آنها بمشاهده نمیرسد. (
نوزادان سن اول بنام Crawlers) (یا خزنده گان نامیده می شود که اینها خود را بالای یک حصه مناسب (Spot)بالای نبات میزبان بعد از یک یا دو روز زنده گی ، بصورت فعال خود را تثبیت نموده و برای بقای حیات شان، شروع بمکیدن شیره نبات مینماید همچنان ترشح موادمومی چسپناک را برای پوشش بدن شان نموده چیزیکه به آن سپر حشره میگویند. سپرهائیکه افراد ماده را پوش نموده است، دایروی بوده و آنهائیکه افراد نر را پوش مینماید، طویل هستند و همین شکل تفکیکی سپردرآنها در بین 18 تا 20 روز مشخص میگردد( 6)
جنس نر در اوایل ماه حمل بروز مینمایند. شپشک های ماده در حدود 2ملی متر قطرداشته و رنگ خاکستری دارند. قشر بدن شان مومی و برآمده گی برجسته در مرکز آن می باشد. بدن جنس ماده مایل به زرد همراه با قطعات دهن طویل تار مانند بوده که در زیرقشر،بشکل محفوظ باقی میماند.شپشکهای نردارای یک ملی متر قطر، بیضوی دارای خالهای بر جسته نزدیک قسمت بزرگ قشر آخری اند. زمانیکه به بلوغیت میرسند افراد نر، شپشک های اند که زرد رنگ و دو باله اند. (1)
افراد ماده قبل از رسیدن به مرحله بلوغ دو مرتبه پوست اندازی، درحالیکه افراد نرچهارمرتبه پوست اندازی مینمایند، بعد از پوست اندازی چهارم افراد نر اززیرپوش یا سپر بشکل یک حشره، با یکجوره بال که دارای رنگ نصواری است،ظهور مینمایند، افراد بالغ مونث جهت جلب افراد نر، فرامون جنسی را افراز می نمایند. (5)
در یکسال 6-7 نسل را تولید می نمایند، حشره از اوایل حمل تا اویل جدی فعال بوده و به شکل نوزاد زمستان گذرانی می نماید.(6)
اما در مناطق مختلف جهان تعداد نسل این آفت در سال متفاوت است، در نواحی سرد سیرشرق دور دارای یک نسل در سال است، و در نواحی دریای سیاه، قفقازو جمهوری آذربایجان دارای چهار نسل در سال بوده. اما در تاجکستان دارای سه نسل، در جنوب قفقاز، مولداوی، اوکرائین و درشرق تاجکستان دارای دونسل است. در شرایط لابراتواری بصورت بلاانقطاع و در طول سال این شپشک را می توان پرورش داد. (3)
منجمنت(شیوه های کنترول):
1- طرق زراعتی:
الف-وارسی و مراقبت باغ در جریان استراحتDormancy) (درساحه مصابیت شپشک سپردار سنهوزی.
ب- وارسی شاخها و یا شاخچه های که توسط آفت مذکور مصاب شده است، زیرا یکتعداد برگها در ایام زمستان با شاخچه مذکور باقی می ماند. همچنان بعضی اوقات جمعیت آفت مذکور بطور نا منظم در بین باغها و شاید در زیرپوست درختان مسن پنهان باشند.زیرا مصابیت ها منظمآ نخست در قسمت های بالائی ظاهر گردیده، جائیکه دوا پاشی بصورت کامل درآن محل ها به مشکل صورت می گیرد، آغاز میگردند.
شپشک مذکور قادر است در اطراف تنه درخت ایجاد کالونی ها را نماید، البته در صورت که موجودیت سبزه ها و گیاهان هرزه مانع رسیدن ادویه به تنه درخت در جریان دوا پاشی گردد.
پس لازم است که قبل از دوا پاشی اطراف تنه درخت از موجودیت گیاهان هرزه و دیگر بته ها پاک شود.
ج- تنظیم و مراقبت، شاخه بری، خصوصآ قسمت های بالائی درخت، برای جلوگیری از مصابیت صورت گیرد.
د- مراقبت پرواز های فصلی جنس نر آفت متذکره با استفاده از تلک های فرامونی، مثلآ نصب نمودن تلک های خیمه مانند به ارتفاع 2 متر در سمت شمال و یا شرق درخت، و بازرسی نمودن تلک ها دو مرتبه در هفته برای دریافت جنس نرآفت مذکور، به نسبت بسیار کوچک بودن جنس نر شپشک در جریان آزمایش ازعدسیه های دستی استفاده شود.
(5).
2- بیالوژیکی
دربین دشمنان طبیعی آنهائیکه بالای آفت مذکور تغذیه می نمایند، دو فالبینک شکاری می باشند. فالبینک های مذکور عبارت اند ازChilocorus orbus و فابینک کوچکCybocfephalus califormicus می باشند همچنان پرازیت های Aphytis diaspidis و Prospaltella perniclusiدر مبارزه بیولوژیکی با آفت فوق الذکر مورد استفاده قرار می گیرد، که برای کنترول موثر این آفت تکثیر این طفیلی ها و شکاری ها ضروری و موثر پنداشته می شود. ( 1,4,5)
3- کیمیاوی
بهترین وقت برای کنترول این آفت در هنگام زمستان، زمانیکه درختان در حالت استراحت قرار دارند،می باشد. مثلآ پاشیدن یا محلول پاشی مخلوط بوردیو مکسچر(Bordeaux mixture) یا لایم سلفر زمانیکه پندکها بطور خفیف پندیده باشد، با مواد فوق شسته شود. و در هنگام فصل بهار و تابستان خصوصآ زمانیکه تعداد زیاد نوزادان موجود می باشد،استعمال فاسفومیدان(Phasphamidan) 0،5 تا 0،75 % آفت مذکور راتحت کنترول در میآورد، مگر بهترین نتیجه زمانی بدست خواهد آمد که مخلوط تهیه شده از فاسفومیدان(Ethion) ایتایون 225 ملی گرام همراه یک گیلن روغن تابستانی در 100 گیلن آب دوا پاشی گردد.(4)
دوا پاشی نمودن باغها در جریان خواب زمستانی شپشک مذکور را کنترول نموده و از طغیانی شدن آفت مذکورجلوگیری می نماید. در موجودیت جمعیت کالونی های شپشک مذکور، دوا پاشی کامل درخت بسیار مهم است. اگر دوا پاشی در جریان خواب زمستانی انجام نشده باشد و یا بصورت دقیق و مناسب صورت نگرفته باشد درین حالت از بین رفتن درخت در بین یک تا سه سال حتمی خواهد بود. همچنان استعمال درست دوا پاشی در جریان خواب زمستانی عملآ پرواز افراد مذکررا در بهار محدود ساخنه و از مصابیت در طول فصل نموئی جلوگیری خواهند نمود.
در صورت که دواپاشی زمستانی انجام نشده باشد، باید دواپاشی در جریان ظهور دوره خزنده گی (Crawler)صورت گیرد.
هیچگاه در تلاش کنترول San Jose Scale ,Codling moth با استعمال ادویه مشابه و همزمان نباشید، زیرا بهترین کنترول زمانی خواهد بود که آفات مذکور با ادویه متفاوت و زمان متفاوت صورت گیرد.
سفارشات:
1- باوجودیکه میتود های کنترول متعدد وجود دارد ولی کنترول زراعتی از طریق مراقبت باغ بادر نظرداشتن حفظ الصحه باغ جدآ سفارش میگردد بخاطراینکه هم آسان است و هم از نظراقتصادی ارزان تمام میشود واز طرف دیگربرای دشمنان طبیعی آفات و انسانها نیز مصوون بوده کدام خطر را در قبال ندارد
2-درصورتیکه استعمال مواد کیمیاوی حتمی باشد باید بصورت دقیق و درست ادویه پاشی صورت گیرد یعنی تمام درخت بطور کامل ادویه پاشی گردد و تغافل صورت نگیرد زیرا در صورتیکه قسمت های بالائی درخت که در حقیقت مبدا حرکت آفت است ادویه پاشی نگردد، نه تنها که آفت کنترول نگردیده بلکه ممکن باعث ازدیاد آنها نیز گردد.
Abstract
San Jose Scale, a serious pest of Trees
By: Pohanyar Sakhidad Saleem
Dept. Plant Protection
Faculty of Agriculture
Kabul University
Quadrospidiotus perniciosus (San Jose Scale) has a wide distribution throughout the warmer parts of the world, such a place, South Europe, Algeria, South Africa, Rhodesia, Congo , Iraq, Turkey, India, Pakistan, China, Korea, Japan, Australia, New Zeeland, USA, South America and Mexico.
From many parts of our country has been reported.
San Jose scale adults are minute, antennae long, compound eyes well developed, wings two, halters present. San Jose Scale attacks such deciduous fruit and nut tree as Plum, Peach, nectarine, and almond, but seems to thrive in apple and pear orchards. Severe infestations kill fruit wood, cause deformed fruit, reduce yields, and eventually kill the tree.
The San Jose scale passes the winter in nymph stage on the bark of its host plant. The females after being fertilized produce 200 to 300 young larvae, the eggs hatching within the body of the female. The nymph takes a month to reach maturity. Some time about 5 generation are completed during summer and autumn.
Biological control by Prospaltella periciosus parasitoid and Chillocorus bipustulatus, Coccinella spp have been observed voraciously feeding on this scale. But the best control of this pest is during winter when the threes are in dormant condition, during spring and summer specially when swarming of nymphs occur, spraying Phosphamidon 0,05 to 0.075 bring the pest under control.
مآخذ
1-رحیمی،محمد سلیم.1381 ،حشره شناسی تطبیقی، اثرعلمی جهت ترفیع ازرتبه پوهنمل به رتبه پوهندوی. پوهنتون کابل ص ص ( 326-329 ).
2- صدیقی، پیرمحمد. 1361 آفات مهم زراعتی در افغانستان ووطرق مبارزه با آنها. مطبعه وزارت تحصیلات عالی و مسلکی . ص ص ( 177،178).
3- میر موئیدی، علی نقی.1382، حشره شناسی کشاورزی، آفات و کنترول آنها. انتشارات طاق بستان،کرمانشاه. ص ص ( 524-526).
4- Hashimi.A.A, 1994, Insect Pest Management Horticultural and Forest Crops Pakistan Agricultural Research Council, Islamabad. pp (431,432).
5- Integrated Pest Management For Apple and Pears, 1991. University of California Statewide, Integrated Pest Management Project Division of Agriculture and Natural Resources Publication 3340, pp (130-133).
6-Srivastava, K.P.2004. A text Book of Applied Entomology Vol. II. Kalyani Publishers, New Delhi- 110002. pp (15, 156).
