اساسات پيوند
مقدمه:
ميوه جات ومغزباب بايد پيوند گردد، تکثير آن ذريعه قلمه مشکل است. دراين فصل در موارد تاريخچه شاخچه پيوند وپندک پيوند اهميت نقطه اتصال پيوند ، عدم مطابقت Scio – rootstock ، ارتباط پايه مادري (rootstock) با scion وهم چنان مکانيزم پايه هاي مادري وتاثيرات متقابل Rootstock با scion معلومات ارايه ميگردد.با داشتن اساسات پيوند نهال پيوندي تصديق شده با کيفيت توليد ميگردد وورايتي هاي جديد که مارکيت عالي دارند به وجود ميآيند.
تاريخچه پيوند:
شاخچه پيوند تاريخ قديمي داشته از سال هاي متمادي به اين طرف پيوند مروج است. در انگلستان اسکنه وزبانچه پيوند ازوقت هاي بسيار قبل معمول است وتاکيد بر ان بوده که Cambium بايد با همديگر خوب اتصال پيداکند.
اصطلاحات يا Terminology
Grafting: عبارت از فن چسپانيدن دو قسمت زنده انساج نبات است که با هم يکجا شده و منحيث يک نبات مکمل نمو و انکشاف نمايند
Budding: شکل از شاخچه پيوند است در پندک پيوند تنها و تنها يک پندک در پايه مادري پيوند ميگردد
Scion: عبارت از شاخچه کوتاه است که داراي چندين پندک که درحالت استراحت است داراميباشد.Scion بايد به نوع اصلي مطابقت (True-to-type) بوده و عاري از امراض باشند.
Rootstock: قسمت پايين از پيوند که سيستم ريشه را انکشاف و تشکيل ميدهد بنام پايه مادري ياد ميشود. پايه مادري به دو گروپ تقسيم ميگردد که عبارت از پايه هاي مادري تخمي وپايه مادري Clonal ميباشند.
Seedling Rootstock: پايه هاي مادري است که از تخم به وجود ميايد.
Clonal Rootstock: پايه هاي مادري است که به قسم غير زوجي تکثير ميگردد. در ممالک پيش رفته توليد تجارتي سيب بالاي Clonal Rootstock صورت ميگرد و اکثريت ميوه جات مانند ناک ، بهي ، الو، گيلاس،الوبالو،انگور از پايه هاي مادري کلونل که اندازه درخت را تا اندازه کنترول مينمايند و حاصل زياد و زود سر حاصل ميايد پيوند مينمايند.
Inter stock يا Inter stem: عبارت از قسمت از ساقه (شاخچه) است که بين پايه مادري وscion داخل ميگردد. ازساقه وسطي جهت از بين بردن عدم مطابقت استفاده ميشود.
Vascular cambium: عبارت از انساج باريک است که بين پوست وزايلم (چوب) موقعيت دارند. انساج کمبيم ميرسيتماتيک (Meristematic) بوده قابليت تقسيم وتشکيل حجرات جديد را دارند، جهت انجام موفق ازپيوند بايد انساج کمبيم scion يا پايه مادري با تماس نزديک قرار داده شود.
Callus: عبارت از حجرات Parenchyma بوده که از چار اطراف انساج زخمي نبات بوجود مي آيد.کيلس پل ارتباطي بين پايه مادري وscion راقايم نموده سر انجام باعث موفقيت پيوند ميگردد.
تکثيرواستفاده از پايه هاي مادري کلونل:
پايه هاي مادري کلونل بقسم غير زوجي توسط stool layering قلمه هاي ريشه دار و micro- propagation تکثير مي گردد. پايه هاي مادري کلونل نه تنها بخاطر اينکه درختان هم شکل را توليد مينمايند مهم است را ليکن بخاطر مقاومت درمقابل امراض خصوصيات قد پخش بودن،نمويا عادت گل کردن موارد استعمال دارند.
دلايل شاخچه و پندک پيوند:
1- براي انواع ميوه جات يا(Clones) کلون ها که به طريقه هاي ديگر تکثير مانند قلمه ، ليرنگ وديگر طريقه ها غير زوجي تکثير شده نميتواند.
2- يکجا نمودن خصوصيات موردپسند در پايه هاي مشخص شده.
3- از بين بردن عدم مطابقت با استفاده Inter stock.
4- تغيرات آوردن درقسمت بالايي ورايتي هاي غرس شده.
5- تسريع مرحله پخته شدن وزود سرحاصل امدن.
6- سرعت بخشيدن در جاي نمونبات و کم کردن دوره حاصل امدن نبات.
7- بدست اوردن شکل مخصوص نمونبات.
8- ترميم قسمت هاي زخمي شده درخت.
9- مطالعه ومحدود ساختن امراض ويروسي.
10- مطالعه مراحل انکشافي وفيزيولوجيکي نبات.
اکثريت نباتات چوبي (ميوه جات) بسيار زياد غير (Highly Heterozygous) است. فلهذا تکثير ذريعه تخم يکسان بودن خصوصيات ارثي را حفظ کرده نمي توانند. چون scion از ورايتي هاي که قبلا غرس شده و انساج نموي آن رسيده بوده وقتيکه بالاي پايه هاي مادري پيوند ميگردد از سپري شدن مرحله جواني جلو گيري ميگردد.
تشکيل Graft Union:
جهت انکشاف موفقانه پيوند سه مرحله بسيار ضروري ميباشد.
1- چسپانيدن Scion با پايه مادري.
2- تشکيل انساج Callus.
3- بوجود امدن انساج انتقالي.
تا وقتي که انساج انتقالي بين scion و پايه مادري ايجاد نشود پيوند موفقانه انجام شده نميتوانند.يک جمله است که هميشه تکرار ميشود اينکه «طبقه کمبيم scion با طبقه کمبيم پايه مادري خوب وصل شود».
فکتورهاي که بالاي جورشدن پيوند تاثير دارند.
1- عدم مطابقت يا Incompatibility: در صورتيکه Scion و Rootstock با هم ديگر مطابقت نداشته باشند پيوند صورت نمي گيرد.
2- نوع نبات ونوع پيوند : بعضي نباتات به مشکل پيوند ميگردد ولي تعداد نباتات مانند سيب ،ناک،انگوربه آساني پيوند شده و نتيجه خوب ميدهد.يک نوع پيوند شايد نسبت به نوع ديگر نتيجه خوب بدهد.
3- شرايط محيطي در اثناي پيوند و بعد از پيوند :
- درجه حرارت : درجه حرارت بالاي تشکيل Callus تاثير دارند.درموقع پيوند نه بايد درجه حرارت بلندتراز40c سانتي گرايد باشد.وپيوند بايد درتحت شرايط 7-10c سانتي گرايد نگهداري شود
- رطوبت : انساج Callus بسيار نازک بوده وديواربسيار باريک دارد.اگر دراثناوبعدازپيوند مواجع به هوايي خشک يا آب داده نشودانساج Callus از بين ميرود.اب جهت انکشاف انساج Callus بسيار ضروري ميباشد.
4- فعاليت نمويي پايه مادري:
بعضې طريقه هاي تکثير مانند تي-پيوند و پوست پيوند متکي بر آن است که بايد پوست جدا گردد.
در اثناي پيوند و بعد ازپيوند بايد نهال در نموي فعال بوده وبه اندازه کافي خاک رطوبت داشته باشد.اگر خاک رطوبت کافي نداشته باشد نمو تحت تاثير قرارميگرد.
5- تخنيک پيوند کردن:
ـــ بعد از شاخچه پيوند بايد دفعتاٴ موم کاري صورت گيرد.
ـــ بعد ازپيوند بايد قسمت پيوند شده توسط رابر بسته گردد وبعد از سپري شدن مدت معين رابر دوباره باز گردد درغير آن نهال Girdle ميگردد.
6- ملوث شدن با ويروس ، حشرات و امراض:
يکي از دلايل که پيوند ناکام ميگردد موجوديت امراض ويروسي در Scion وrootstock بوده که در نقطه پيوند خط سياه بوجود مي آيد . استفاده ازمواد نباتي که با ويروس مبتلا شده باشد فيصدي پيوند کردن ونمو جسماني را کم مي سازد. هم چنان امراض بکتريايي و قارچي باعث عدم موفقيت پيوند ميگردد.
7- مواد تنظيم کننده نباتي وجورشدن نقطه پيوند:
مواد تنظيم کننده نباتي مانند Auxin و Cytokinin جهت ترميم زخم استفاده ميشود ولي استعمالauxin و ( IBA) درقلمه ها زياد مورد استعمال دارند.
8- عمليات بعد ازپيوند :
بعد از انجام موفقانه پيوند بايد Scion يا Bud به طرف بالايي نمو کند. جهت نمو Scion بايد قسمت بالايي نوده بلند تر از نقطه Scion در پندک پيوند قطع گردد پندک هاي که پايين تر ازپيوند بالايي پايه مادري نمو ميکنند بايد به صورت دوام دار قطع گردد.
عدم مطابقت پيوند يا Graft incompatibility
تواناي پيوند دونبات مختلف باهم يکجا که اتصال موفقانه را بوجود آورده ودر نتيجه يک نبات مورد قناعت را بوجود آورد بنام مطابقت ياد مي شود.
سبب ناکامي پيوند ذريعه نادرست جابجاي انساج کمبيم Scion با پايه مادري ، عدم مهارت پيوند ، شرايط محيطي ،ا مراض و عدم مطابقت ميباشند.
چرا عدم مطابقت واقع مي شود
1- عکس العمل فيزيالوجيکي متغير بين Scion وپايه مادري.
2- موجوديت امراض ويروسي يا Phytoplasma .
3- انساج انتقالي اناتوميکي غيرنورمال در پل Callus .
تفاوت بين مطابقت وعدم مطابقت هميشه روشن نيست ولې يکي از دلايل ناکامي پيوند اين است که Scion باپايه مادري پيوند نمي گردد.
بعضي اوقات درابتدا پيوند صورت گرفته ولي با گذ شت مرور زمان علايم عدم مطابقت واضع ميگردد.
علايم بيروني عدم مطابقت :
جورشدن ضعيف نقطه پيوند از اثر عدم مطابقت بوده وبا علايم ظاهري نيز ارتباط دارند. علايم عدم مطابقت قرارذيل است:
1- ناکامي فيصدي زياد پيوند.
2- دراخير فصل نموي برگ هاي نبات زرد شده وزودتر مي ريزد،نمو بدني ضعيف شده ،نوک نوده ها ميمردو به صورت عموم درخت مريض معلوم ميگردد.
3- نهال قبل از رسيدن فقط در قوريه درجريان يک يا دوسال ميمرد.
4- تفاوت بين نمو Scion وپايه مادري ديده مي شود.
5- تفاوت بين نموScion وپايه مادري درشروع وختم نمو ديده ميشود .
6- نمو زياد بالاتر يا پايين تر از پيوند ديده ميشود.
7- بوجود آمدن سکرها ياSuckers .
8- نقطه که پيوند شده به آساني ميشکنند.
انواع عدم مطابقت پيوند .
1 ــ جريان اناتوميکي ياAnatomical flaws
اګر گيلاس با انساج فوليم ضعيف پيوند شود پيوند ضعيف راتشکيل ميدهد ويا انساج انتقالي درست بر قرارنمي گردد .
2 ــ عدم مطابقت جاي بجاي يا lacalized incompatibility اين نوع عدم مطابقت بااستفاده از interstem حل شده مي توانند بطور مثال ناک Bartlett بالاي پايه مادري BA 29 C مستقآ پيوند شد ه نمي توانند ، ولي جهت از بين بردن عدم مطابقت بالاي پايه مادري BA 29 C ناک old home منحيث intrsteek پيوند شده وبعدأ ناک Bartlett بالاي old home پيوند شود عدم مطابقت از بين ميرود .
3 ــ عدم مطابقت انتقالي يا Translocated incompatibility اين نوع عدم مطابقت با استفاده از interstem حل شده نمي توانند دراين حا لت بعضي موارد مانع کننده وجود دارند که بصورت روشن مانع جورشدن نقطه پيوند مي گردد که شاهد علت ان امراض ويروسي وديگر فکتورها باشد که درافعانستان تا هنوزدراين مورد تحقيق نشده است .
ارتباط بين scion وپايه مادري :
يکجاشدن دويا زيادتر ازدونبات ذريعه پيوند دريک نبات که يک بخش آن قسمت بالائي وبخش ديگران را ريشه تشکيل ميدهد که مي توانند يک حا لت نمورابوجود اورده اگر هرکدام شان به تنهائي کشت شود چنين حالت نمورا بوجوداورده نمي توانند .
دونبات يعني scion و root stock جهت براورده شدن اهداف ذيل پيوند مي گردد.
1- خصوصيات مشخص که درديگر پايه stock ) ) وجود ندارد بطورمثال مقاومت مقابل امراض ، حرارت ، شرايط محيطي ، خاک .
2- عکس العمل متقابل بين scion وپايه مادري که باعث اصلاح يا تغير در اندازه ، نموي ، حاصلدهي ، کيفيت ميوه وديگر خصوصيات هارتيکلچري .
3- عکس العمل هاي متقابل عدم مطابقت :
نتايج طويل المدت مربوط به ترکيب scion با پايه مادري ، شرايط اقليمي ( اقليم ، توپوگرافي ، ترکيب ) تنظيم تکثيروتوليد ،که آنها توليد ، کيفيت ، شکل نبات خصوصيات زينتي وتوليد تجارتي را تحت تاثيرمي اورند .
تا ثيرات پايه مادري بالاي ورايتي scion :
1- اندازه وخاصيت نمو : کنترول اندازه درخت يکي از فکتورهاي مهم وقابل ملاحظه در شکل درخت مي باشند ويکي از تاثيرات بارز پايه مادري مي باشند
درسيب سلسله پايه هاي مادري مکمل بوجود آورده شده که از بسيار قد کوتا ، تا بسيار نموئي را دربر مي گيرند که عبارت انداز.
Dwarfing : 1-M27, 2-M9, 3-M26, EM9,Mark
Semi- Dwarfing: 1-M7,2-MM106
Vigorous : 1-MM111, M2, M25
Very Vigorous:M 16, MM 109
ميوه گيري يا Fruiting
زودسرحاصل امدن precocity) ) تشکيل پندک کل تشکيل ميوه وحا صل توسط پايه مادري مي توانند تحت تاثيرقرارگيرد به صورت عموم پايه هاي مادري قد پخش زود سر حاصل آمدن را تشويق نموده ولي پايه مادري قد دراز سرحاصل امدن درخت را به تعويق مي اندازد .
پايه هاي مادري سيب جهت قد پخش نگاه کردن درخت ، زود سرحاصل امدن وحاصل موثروباکيفيت استعمال مي شود .
درپهلوي ،وقتترسرحاصل امدن درختان قد کوتاه درفي واحد زمين به تعداد زياد غرس شده مي توانند از شعاع افتاب خوب استفاده نموده يکي بالاي ديگر سايه نمي اندازد که درنتيجه ميوه زياد وباکيفيت توليدمي گردد .
پايه هاي مادري که نموجسماني زياد وقوي دارند سبب نمو جسماني زياد ورايتي شده وبعداز سال هاي زياد درفي درخت ميوه کلان راتوليد مينمائيد.
ورايتي هاي که بالاي پايه هاي مادري قدکوتاه پيوند شده بسيار پرحاصل ودر في واحد زمين حاصل زياد راتوليدمي کنند .
مصارف منجمنت جمع اوري ، شاخه بري ، دواپاشي و حفظ ومراقبت عمومي درختان قدکوتاه نسبت به درختان قد دراز خيلي ها اقتصادي مي باشند .
3 -اندازه کيفيت وپخته شدن ميوه :
پايه مادري با خصوصيات ميوه ورايتي که بالاي شان پيوند شده تا ثير نمي گذارد بطورمثال ناک که بالاي بهي پيوند شده ميوه ان مزه بهي نمي داشته باشند يا الوکه بالاي بادام ويا زردالو پيوند شده است خصوصيات ميوه پايه مادري و scion يک جاي باديگر انتقال نمي گردد ولي پايه مادري بالاي کيفيت ميوه scion تاثيرگزارمي باشند اگر نارنج ترش به حيث پايه مادري بالاي مالته، کيتو، وسنتره استعمال شوند ميوه لشم ، نازک وابدار باکيفيت عالي توليد مي کند ولي اگر بالاي نارنج سه برگه پيوند شود ميوه خورد رابوجود مي اورد .بصورت عموم پايه هاي مادري نيمه قد کوتاه اندازه ميوه را کلان مي سازد
4- مقاومت درمقابل خنک زمستان :
پايه مادري prunus mahaleb درمقابل خنک زمستان نسبت به mazzard مقاومت زياد دارند
5- مقاومت درمقابل شرايط متغير اقليمي :
مقاومت درمقابل خشکي ،نمک ،اهکي بودن خاک ، مقاومت درمقابل حرارت ، رطوبت زياد يکي از خصوصيات خوب پايه مادري به شمار مي رود .
6- مقاومت مقابل امراض :
بعضي پايه هاي مادري نسبت به پايه هاي مادري ديگر مقابل امراض مقاومت دارد مثلاً پايه مادري شفتالو به نام nemaguarcl درمقابل نيمتود مقاومت دارند .
تاثيرات ورايتي Scion بالاي پايه مادري:
خصوصيات مطلوب ورايتي Scion نسبت به پايه مادري بسيار مهم وارزنده ميباشد که قرارذيل تشريح مگردد.
1- تاثيرات ورايتي Scion بالاي نمو وانکشاف پايه مادري:
نمو قوي Scion يکي از فکتورهاي مهم Scion بالايي پايه مادري ميباشند که مربوط به پايه مادري نيز ميباشد. اگر ورايتي Scion که نمو جسماني زياد دارند بالاي پايه مادري قد پخش که نمو ضعيف دارند پيوند شوند نمو پايه مادري تشويق شده زياد گرديده و نموي چنين پايه مادري نسبت به پايه مادري که پيوند نشده باشند زياد ميباشند .
برعکس اگر ورايتي Scion که نمو قد کوتاه دارند بالاي پايه مادري که نمو قوي دارند،نمو ورايتي Scion نيز تشويق ميگردد.
2- تاثيرات پيوند وسطي بالاي Scion وپايه مادري :
کلون هاي قد پخش ميتواند بحيث پيوند وسطي في مابين Scion وپايه مادري که نموجسماني قوي دارند استعمال گردد بطور مثال M9 مي تواند بين Scion وپايه مادري MM111 استعمال گردد که درنتيجه درخت که قد درخت کوتاه ، زاويه هاي خوبي وزود سر حاصل مي آيند. هم چنان دارايي سيستم ريشه خوب مي باشد.
پوهنوال غلام رسول صمدي
