ملنگ جان ســـرود گــــر مـــردم دوســت و وطنخواه

شعر تو دلکش است و کلامت چه نغز و خوش
آری تویی امــــــیر ســــــــخن د ر زمـــانه ها

دهم عقرب امسال برابر است با چهل وششمین سالروز حادثه درد انگیز و جانگداز برای جامعه فرهنگی افغانستان .در همین روز ترانه سرای نام آورافغان بالاثر یک حادثه ناگوار ترافیکی رخ در نقاب خاک کشید و فرهنگیان مارا بر گلیم ماتم نشاند .
جای شکی نیست که شعر، کلام و سروده های جاویدانی ملنگ جان که سرشار از روح عفت و پاکدامنی ،غرور و شهامت ،آزادی و بلند همتی ،مردانگی ،وطندوستی ووطنپروری و در یک حرف روح افغانیت است ،جایی را باقی نمیگذارد که در مورد نبود او فکر شود ،زیرا وی چنان آفرینشگر توانا بود که هر حرفش صدای هستی در خود دارد و چنین صدا بطور جاویدانی ماندگار است.

« مــــرد نمیــــرد به نام مـــرگ ازو نام جســـت
نام چـــو جاوید شــد مـــــردنش آسان کجا ست»

به هر حا ل این سالروز با تمام ناگواریهایش زمینه و بهانه شد برایم تا سری به دیـوان ایـن اشـفـته و شـیدای وطـن و مـردم بـزنـم و با الـهام از سـرود و سـخـنـش چـنـد سـطـری بـنـویـسـم .
درمورد زندگی شخصی ملنگ جان باید بگویم که در سال 1293 خورشیدی در قریه چمیار ولسوالی بهسود ولایت ننگرهار چشم به جهان گشود . نام اصلی اش محمد امین است که بعدا به امین جان و بالاخره به ملنگ جان مشهور شد . در سه سالگی هیولای مرگ سایه پدر را از سرش دور ساخت و پس از ان، روزگا ر پر مشقتی را از سر گـذ راند .در اغاز نو جوانی شعر بر زبانش جاری شد و دیری نگذشت که اشعارش مرز های قریه و ولسوالی و ولایت راگزر کرده در قالب تصنیفهای مقبول و همه پسند د ر سـراسـر وطن پخش شد .
استعداد توانایی او در سخنوری توجه مقامات وقت را بخود جلب کرد و از جانب سردار محمد داود صد راعظم مورد نوازش قرار گرفت و معلم اختصاصی برای آموزش وی گماشته شد . ملنگ جان بنا به دشواریهای روزگا ر از درس و تعلیم باز مانده بود اما چنان استعداد خارق العاده داشت که توانست از آموزگارش در یک هفته چنان بیاموزد که اشعارش را خود بنویسد و بخواند .
در سال 1332 بنا به درخواست مقامات ذیصلاح ملنگ جان به کابل آمد و در بخش موسیقی رادیو افغانستان بکار آغاز کرد که بعدا در تهیه برنامه های پشتونستان هم همکاری میکرد .و با دریغ که دیری نگذشته بود که طاعون مرگ بی موقع به سراغش آمد و او را با بار عظیمی از آرمانهای انسانی اش با خود برد .

« مــــــــــړ شـو قهـــــرمان د خپــلـو لــوړو ارمــانــو ســره »
و اما در مورد نوشتن بر شعر ملنگ جان :

لازم به تذکر است که ســـرود و ســـخــن ملنگ جان جهات گوناگون دارد و شایسته و بایسته است که هر گوشــه آن جداگانه به بحث و بررسی گرفته شود .
نوشته حاضر یاد کردیست موجز و مختصر و نظریســت خیلی گذرابر بخشی از گفته های ملنگ جان . یقین کامل وجود دارد که ارباب فضل و هنر مطالب فراوانی برای گفتن و نوشتن برشعر او دارند و چه بسا که تا هنوز گفته شده و به نشر رسیده است .
از دید بنده عشق به میهن نسبت به هر پدیده دیگر جای برتر در شعر ملنگ جان دارد .گویی وطندوستی با شیر مادر در رگ و ریشه وی جا گرفته است . کمتر شعر ملنگ جان را میتوان یافت که بدور از روح عشق به وطن باشد . او همیشه خود را مجنون و وطن را لیلای خود دانسته است :

زه ددﯤ خاورﯤ د غِیږﯤ پرورده یم
دغه خاوره می لیلا زه یی مجنون یم

و یا درین ترانه زیبایش که زبانزد عام و خاص است :

دا زمـــــونږ ریبــــــا وطن دا زمـــــونږ لیــــــــلا وطن
دا وطن مــــو ځان دی

همانطوریکه برای مجنون همه چیز هیچ بود جز لیلا و بهشت را در وجود لیلای خود میدید،ملنگ جان نیز افغانستان را بهشت روی زمین خود دانسته چنان محبتش را در دل میپروراند که میخواهد پروانه وار جان خود را نثارش کند :

وطـــــنه زموږ زړونه دک دﻱ ســـــــتا له محــــــــــبته
ددﯤ دنـــــــــیا جنـــــــته

ویادرین پارچه :

وطــــــنه گــــران وطــــــــنه جنـــــــت نشـــــان وطــــــنه
ته زمــــــونــــږ شــــــمع مــــــونـــږ ســــــتایــــو پتــنگان وطــــــنه
وطــــــــنه گــــــران وطـــــــــنه
دیـــــــن او ایـــــــمان وطـــــــنه

وی در حالیکه همه هستی اش را محصول وطـــن میــــــداند، ســــــخاوتــــمنــــدانــه حــاضـــر اســــت آنــــرا دوباره آنـــرا در راه وطـــن نذرانه بـــدهـــد

زمــــا تـــن کــــﯤ کــــه هـــدوکـــﯤ وﻱ کـــه غـــوښی
دغـــــه واړه د وطـــــــن آب و دانــــه ده
د وطـــــن نــــه به یی قـــــــربان کـــــــړم گــوښی گــوښی
هـــــر انـــدام مــــﯤ دد ﯤ لاری نــذرانه ده

ملــــنگ جــان همـــواره امـــید یک افغــــــا نســــــتان آزاد ،آبـاد ، مـتـــحـد ،باعظمــت و ســـر بلـــند را در دل میـــپروراند و مشـــــتاق آنســــــت کــه افغــانان با زیـــور علــــم و معــــرفـت آراســـته بـاشـــند زیـــرا به عقــــــیده وی بی علـــمی جهــل اســـت وجهالــت درد جــا نــکاهی اســـت که فــقــط مــیتواند با علــم و تحـصیــلدرمــان شــود . او آرزو میـکند تـا زنده بمـانــد وافــغــانســــتان ایده ال خــود را بــبــیــنــد :

ر بــــه ژونــدی بــه یم چی لوړ دوطــن شـــان وویـــنـــم
چــه مشـــرف په علـــم پـــوه افــغــانســــتان وویــنــم
ر بــــه ژونــدی بـه یم چی تـول وطـن ســره زر شـی زمـونږ
چه دا دښتــونــه دیــوالــونــه تول مرمر شی زمونږ
پــه اتـفـاق لکه دوه ورونه ســـــم او غــــــر شـــی زمـــونــږ
چــه پــه یــوه لاره روان تــــول افـــغـــانــان وویـــنـم

او از بارگاه الهی میــخــواهــد تا با آوردن باران علــم بـاغ دل افــغــانــان را آبــیــاری کـــرده و بــا رویــانــدن گلــهای مــعــرفــت بار ورش ســازد :

الـــهی راوړی بــاران د عــــلم چه پرﯤ ودان افــــــغــــــانســـــتان شـــــی

ملــنگ جان ،ایــن ملــنگ تـــرقــی و پــیــشــرفــت وطــن ،وقتــی میــبـیـنـددیــگــران روز تـا روز قــله هـای تــرقـی و پــیـشــرفـت را تــســخــیــر مــیــکنــنـد، حــسرت مــیـخورد و حــیفـش میایـد که هـنـوز هـم افـغـانان در خـواب غـفلـت باشـنـد .وی مـردمــش را بـه انـدیـشـیـدن و بخــود امــدن دعــوت مـــیکــند :

پـه خـپـل عـلم دنـیـا وخـتـه آسـمـان تـه
کـال پـه کـال یِی د هـنـر شـغـل زیـاتـیـږﻱ
عــزیــزانــو تا ســو فکــر وکړی ځانته
د غـفـلــت خــوب نه مو ســترگی نه غړیږی

ملــنگ جـان با سـروده هـایـش که هـمه عـشق اسـت و پـنـد و اندرز، به هم میهنـانش درس عشق وآزادمنـشی مـیـدهـد . او باور مـند اـسـت کـه بـر مبنای همین عشق مـیـتوان وطـن را آباد و آزاد سـاخـت .نــوای آزادی که نوای روح سـر کـش و آزاده ملـنگ جان اســـــت پـیـوسـته او را وا مـیـدارد تا اسـارت را مـایه ننگ خـود و هـمه افـغـانان بداند . او در بیتی با چـنـیـن زیـبـایی مــرگ را بر اسـارت تـرجـیـح مـیـدهـد :

ژونـد د اسـارت نه یـو په سـل ځـله زنـدان ښـه دی
نـوم د غـلام ورک شـه غلامـی نه گـورسـتان ښـه دی

او چـنـین قـلــنـدروار زنـدگـی ازاد را جسـتجـو مـیـکـنـد:

چـم په چـم گـرځـمدر ویــزگـر یمه زه
خـدایـه د خـوږ زړگـــی درمــان لتـــوم
کـچـکـول پـه غـاړه قـلـنـدر یـمـه زه
آزاد ژونـدون بـلــند نـشـان لـتـوم

آرزوی آزادی ،بمثابه یگانه آرمان دل دردمند ملـنگ جـان ،این واله و شیدای حریت را تا پایان عمر همراهی میکرد. این آرزو چه عـاشقـانه درین شعرش تجلی کرده است :

د فـقـیـر ملـنگ جـان دوغـومـره بخـت بـس دی
چه آزاد دی په آزاد وطــن کــﯤ گـــوروﻱ

ملـنگ جـان همه نیرو و توانـش را در امر یک دل و یک دسـت سـازی افـغـانان به کار میبندد او نمیتواند افـغـانان را افتـاده به جان همدیگر بـبیـند . وی درین زمینه اگـر شکایـتی هم دارد از بـیگانه نیـسـت زیرا او میـداند که ما خود بلای جان خود هسـتیم .

« من از بیگانگان هـر گز ننالم که با من هـر چه کـرد ان آشنا کـرد »

او اگـر سیلی غـم مـیـخـورد از دسـت خود مـیـخـورد .چنانـچـه مـیـگِویـد

ژړیــــږم لکـــه شـــمع د دیــر درده گـــد په شــــور یــم
د غـــم څــپـیـړی خــورمه
گـیـله وکـــړم دچــانه زخــمــی کــړی زه خـپـل ورور یـم
خـپـل ورور د لا سـه مـرمه

با اینکه ملــنگ جان هرگــزدر زمـیـنه بجان هم افـتادن افـغـانـان، از بـیـگانه شــکایت نـمـیـکـرد امـا اسـاس و بـنـیاد هـر نـوع بی اتفـاقی را در تحـریکات بیـگانه میـدیـد . او مـیـدیـد که هـدف این تلاشها فـقـط پارچه پارچه سـاختـن افـغـانستان است و بس . به همین دلیل فریاد بر میاورد که مبادا افـغـانان بنام قوم قبیله و زبان ومحل متـفـرق شوند و در رویارویی قـرار گیـرند.او دقـیـقا به این باور بود که

« اگـــر از کابل و از پکتیـا یـم همــگــی پـک بـیـراریم »

و بـا همـیـن بـاور مـیـگـفـت که :

چــه یی مــور یی په دﯤ خــاوره زیــږولـی
کـه پـه هــر ژبـه گــویا وي یــو افـغـان دئ
دا صـفـت ځـانـتـه زمـا نه دئ چـه وایــم
دﯤ صـفـت کـی شـامـل تـول افـغـانـسـتان دی

همـانطـوریکه ذکـر رفـت،ملــنگ جـان مجـنـون عشـق وطـن و مـردمـش بـود و با همـیـن عـشـق تا پای جان پیـشـرفت و درین هیچ شـکی وجـود نـدارد که بـیـشـرین قـسـمت دیوان وی مـتشـکل از اشـعـار مـیـهنی اسـت ،امـا این بـدان مـعنی نـیـست که شـاعـر شـیـوا بیان مـا در اشـعـار غـنـایی هـم طبـع ازمـایی نـکرده بـاشـد . از ملــنگ جـان غـزلــیات نـاب عشـقی هـم بجا مانده که هـر کدام آن روح انـگـیـز و جـان پـرور بـوده ،نـیـک به دل ارباب ذوق چـنـگ مـیـزند و شـایـسـته اسـت تـا یک غـز ل وی را بمـثابه برگ گـلی از گلـبـن غـزل هـایـش بلگه بـیـاوریم .

چـا غــږ کـﯤ راتـه ووﯤ چه جـانـان مـه یـادوه
دسـرو شـونـدودپـاسـه ســور پیـزوان مـه یادوه
خـو زه وایـم نـاصـح تـه چـه نـور مـکړه دا خبری
د مـیـنی لـیـونـو تـه عــاقــلان مــه یــادوه
دلـیل او بـرهانـونو کـړم مـیـن د یـار پـه ســترگــو
بـیا ځلـه راتـه وایی تــور چــشـــمان مـه یـادوه
زمـا مـیـنـه رښـتیـا ده هوس نه دی په دی پوه شه
نـور ونـه وایی مـا تـه چـه جـانـان مـه یـادوه
نـو شـمع پـه ژړا ده لـبـاسـی پـتنـگان لاړ ل
وردانــگــه ملــنگ جــانــه خـوف د ځـان مه یادوه

یـاد آوری این مـسـاله را ضـروری مـیدانم که اشـعـار بـزمی یا غـنایی ملــنگ جان که سـرشـار از صـور و خیـال است، ایجـاب میـکنـد که بطـور جـداگـانه بـر صـنایع ادبی آن کار مـشخص صـورت گیرد .

در پـایان سـخن الـزاما به یک نکته کوچکی بایـد مـکث کـرد که بعضـی ها در مـورد ملــنگ جان مـیگـوینـد وآن اینکه گـویا ملنگ جان خواستار یک پشـتونسـتان آزاد بدون افـغـانسـتان اسـت .آنـچـه نـویـسـنده این سـطـوراز اشـعارش درک کرده اینست که بر حـق وی در بـسیـاری اشـعارش از پشتونسـتان و آزادی آن داد سـخن داده اسـت ،امـا پشـتونستان او پارچه ایـست از افـغـانسـتانـش که اجـیـران بـیـگانه در معـاملـه وطن فروشانه دیـورند، آنرا از پیکـر وطـن محـبوبـش جـدا کـردند . بـرای او تحـمل این امـر خیلی دشـوار بـود که پـشـتون هارا که خـود از هـمـان قـوم و میلیـت بـود دو پارچـه بـبیـند ایـنسـت که او فـریـاد آزادی پشـتونـها و پشـتونسـتان را سـر مـیـدهـد وگـر نـه بـرای او بالا تـر از یک افـغـانسـتان آزاد و سـر بـلـند آرزوی دیـگـری وجـود نـدارد و تکـرار احـسن خـواهـد بـود اگـر ایـن آرزویـش را از بـیتی که در بالا نـوشـته شـده اسـت ، به عـاریـت بگـیریم

ر به ژونـدی به یم چـه لـوړ د وطـن شـان ووینم
چـه مـشـرف پـه عـلم پـوه افـغـانسـتان ووینم