د قانون بېلابېل ډولونه

سرچینه: ویکیپیدیا
ژباړه: فضل قادر فضلي، د کابل پوهنتون زده کوونکی

د قانون بېلابېل ډولونه

قانون د قواعدو ټولګه ده چې د يو با صلاحيته ارګان له خوا نافذ شوى وي. سياست ، اقتصاد او ټولنه ددغو قواعدو پر بنسټ د بېلابېلو لارو څخه تنظيميږي او همدارنګه قانون د يو لومړني ټولنېز منځګړى په توګه د خلکو ترمنځ اړيکې څاري. حقوق او قانون د برابرې ، انصاف او عدالت په باب ډير ارزښتمند او پيچلي مسائل تر څيړنې لاندي نيسې. ارسطو د يونان فيلسوف د ميلاد نه  ٣٥٠ کاله وړاندې ليکلى دي :  " د قانون حاكميت له انفرادي حاکميت  ځنې غوره دي "

قانوني سيسټيمونه حقوق او مسئوليتونه په بېلا بېلو بڼو روښانه کوي. د مدني حقوقو او کامن لا     (Common Law) سيسټيمونو ترمنځ عمومي توپير دادي چې مدنې حقوق خپل قوانين تدوينوي حال دا چې د کامن لا په سيسټيم کې په يوه ځانګړي محکمه کې د قاضيانو په  لاس جوړ شوى قوانين تطبيقيږي چې کيداي شي دا قوانين په نورو محکمو کې د تطبيق وړ نه وي. په حقوقي ، فلسفي ، اقتصادي او يا د ټولنپوهنى په تحليلونو کې قوانين د علمې څيړنو لپاره يوه ډيره بډايه سرچينه ده. په يوه ولسواکۍ کې د قانون ايجاد او تفسير مرکزي بنسټونه د دولت دري بنسټيز قواوي دي: د بي پري قضا، منتخب پارلمان او داسي اجرائيه اداره چې د حساب ورکولو وړتيا ولري. د قانون د نافذولو او وګړو ته دعامه خدماتو ورسولو لپاره په دولتي بيوروکراسۍ کې د اردو او پوليسو ونډه د پام وړ ده پداسي حال کې چې د دولت دغه بنسټيز ارګانونه د قانون پواسطه منځ ته راغلي او سره تړلي دي. ، د قانون خپلواکه کار پوهه اداره او مدني ټولني دقانون پرمختګ تر څارنې لاندي نيسي.

 د تړون (قراردادونو) قانون (Contract Law):  د بس د يو ټکټ څخه نيولې د سوداګري د ډيرو لويو او پيچلو اړيکو او راکړو ورکړو پورې د څارنې دنده پر غاړه لري.

د مالکيت قانون (Property Law):  پدي قانون کې وګړو ته د ملکيتونو د انتقال په اړه حقوق او مسئوليتونه ور پيژندل کيږي.

د ټرسټ قانون ( Trust Law):  د هغو شتمنيو لپاره چې په پانګه اچونه کې کارول کيږي، قوانين وړاندي کوي او مالي امنيت هم  تر غور لاندي نيسي .

د ټورټ قانون ( Tort Law):  که چېرې د يو کس حقوقو او ملکيت ته زيان ورسيږي، او دغه زيان جرم وګڼل شي، د ضرر د جبران لپاره قوانين وړاندي کيږي.  

د جزا قانون ( Criminal Law):  د مجرم د محاکمه کولو لپاره لارې چارې بيانوي.

اساسي قانون ( Constitutional Law):  د قانون د جوړولو لپاره يوه سرچينه ، د بشري حقوقو د خوندي کولو او د خلکو د استازو د ټاکلو لپاره يو لارښود دي.

د ادارې قانون(Administrative Law ):  د حکومتي ادارو پر پرېکړو د څارني قوانين وړاندي کوي.

نړيوال قانون (International Law ):  د خپلواکو هيوادونو تر منځ اړيکې او راشه درشه تنظيموي چې پدې کې سوداګرې،د چاپيرال ساتنې په هکله قوانين ، نظامي خوځښتونه او داسې نور شامل دي.